Koordenatu sistema astronomiko

Koordenatu-sistema astronomikoak edo zeruko koordenatuak erreferentzia-sistema jakin baten arabera, objektu baten posizioa zeruko esferan ematen duten balio multzoa dira. Koordenatu-sistema desberdinak daude jatorriaren eta erreferentzia-planoaren arabera. Lehenengo sailkapen batek bi talde handitan banatzen ditu, koordenatu kartesiarrak edo koordenatu esferikoak diren kontuan hartuta.

Koordenatu sistemak aldatu

Ondorengo taulak astronomia komunitateak erabiltzen dituen koordenatu-sistema ohikoenak zerrendatzen ditu:

Koordenatu Sistema^[1]	Zentroa (jatorria)	zutoinak	Erreferentzia planoa (0° latitudea)	koordenatuak		Helbide nagusia (0° longitudea)
Koordenatu Sistema^[1]	Zentroa (jatorria)	zutoinak	Erreferentzia planoa (0° latitudea)	Latitudea	Luzera	Helbide nagusia (0° longitudea)
Horizontala (altazimutala)	Behatzailea (koordenatu topozentrikoak)	zenita eta nadira	Horizontea	Altuera (a) edo kota	Azimutua (A)	Iparraldeko edo Hegoaldeko puntu kardinalak horizontean
Orduak	Behatzailea (koordenatu topozentrikoak)	zeru-poloak	zeru-ekuatorea	Deklinabidea (δ)	Ordu angelua (HA edo h)	behatzailearen meridianoa
ekuatorea	Lurraren erdigunetik (koordenatu geozentrikoak).	zeru-poloak	zeru-ekuatorea	Deklinabidea (δ)	Igoera zuzena (AR edo α)	Aries puntua edo udaberriko puntua
ekliptika	Normalean bi modutan adierazten da: Lurraren erdigunetik (koordenatu geozentrikoak). Eguzkiaren erdigunetik (koordenatu heliozentrikoak).	polo ekliptikoak	Ekliptika	Zeru-latitudea (β)	Zeru-longitudea (λ)	Aries puntua edo udaberriko puntua
galaktikoa	Eguzkian dugun posiziotik Sagittarius konstelazioan dagoen zentro galaktikotik.	polo galaktikoak	plano galaktikoa	Latitude galaktikoa (b)	Longitud galaktikoa (l)	zentro galaktikoa
supergalaktikoa		polo supergalaktikoak	plano supergalaktikoa	Latitude supergalaktikoa (SGB)	Longitud supergalaktikoa (SGL)	Plano galaktikoaren ebakidura plano supergalaktikoarekin

Hori kontuan hartuta:

Zentroa (jatorria) zero distantziako puntua da.
Erreferentzia-planoak (0º latitudea) zeru-esfera bi hemisferio berdinetan banatzen da, eta latitude-koordenatua neurtzeko oinarria da, baita ekuatorea ere lurreko koordenatu-sisteman.
Poloak oinarrizko planotik ±90°-ra kokatzen dira.
Helbide nagusia longitudearen koordenatua neurtzeko abiapuntua da.

Koordenatu-sistema astronomikoen sailkapena aldatu

Koordenatu-sistemaren arabera aldatu

Koordenatu cartesiarretan oinarritutako sistemak aldatu

Koordenatu angeluzuzenetan edo kartesiarretan hiru ardatz hartzen dira $Ox$ , $Oy$ , $Oz$ , elkarren artean perpendikularrak, eta sekanteak jatorriko puntu batean, Eguzkia (koordenatu heliozentrikoak) edo Lurra (koordenatu geozentrikoak) izan daitekeena. Izan bedi adibidez $P$ puntuaren koordenatuen $(x,y,z)/P=(x,y,z)$ .

Koordenatu sistema hori, zenbait kasutan, eguzki sistemarako erabiltzen da.

Bere unitatea unitatea astronomikoa (ua) edo kilometroa (km) da.

Koordenatu esferikoetan oinarritutako sistemak aldatu

Koordenatu esferikoak gainazal esferikoetarako erabiltzen dira, esate baterako, zeruko esfera eta planeta baten gainazala.

Koordenatu sistema horrekin puntu bat kokatzeko, bi angelu eta distantzia behar dira.

Adibidez, puntu bat

P=(r,\Phi ,\theta )

zeina

\Phi

Ox

ardatzarekin angelua osatzen duen eta angelu bat

\theta

Oz

ardatzarekin, koordenatu kartesiarrekin erlazionatuta dago ekuazio hauen bidez:

{x=r\cos \phi \sin \theta }\,

y=r\sin \phi \sin \theta \,

z=r\cos \theta \,

Zeruko koordenatu gehienak koordenatu esferikoak dira.

Astronomian, izar baten posizioa koordenatu polar edo esferikoen bidez zehaztu ohi da. Hala ere, hasteko r distantzia ezezaguna denez, $OP$ izarraren norabideaz bakarrik arduratzen gara, bi koordenatuen bidez determinagarria dena. Horretarako, egiten dena da izar guztiak erradio arbitrarioko esfera batean proiektatzea, hau da, zeru-esfera deritzona. Halako esfera bat behatzailearengan zentratuta dago. Egia esan, behatzaileak, irregulartasun topografikoak gorabehera, behatzailearen oinetik igarotzen den plano batek mugatutako zeruko hemisferio bat bakarrik ikusten du, eta zeru-esfera horizonte izeneko zirkulu batean mozten du.

Behatzailearen jarreraren arabera aldatu

Behatzailearen posizioaren arabera, honako hauek bereizten dira:

Koordenatu topozentrikoak: zentroa behatzailea bera da.
Koordenatu geozentrikoak: Lurraren erdigunean zentratuta.
Koordenatu heliozentrikoak: erreferentzia-zentroa Eguzkiaren zentroa da.
Koordenatu barizentrikoak: jatorria eguzki-sistemaren masa-zentroa da .
Koordenatu galaktikoak: gure galaxiaren erdigunean daude zentratuta, hau da, Eguzkian dugun posiziotik, Sagittarius konstelazioan kokatzen da.

Haien balioak behatzailearen posizioaren araberakoak diren edo ez kontuan hartuta, koordenatuak honela sailkatzen dira:

Tokiko koordenatuak: koordenatu horizontalak eta denbora koordenatuak .
Tokikoak ez diren koordenatuak: koordenatu ekuatorialak, koordenatu ekliptikoak, koordenatu galaktikoak.

Erreferentzia-planoaren arabera aldatu

Erreferentzia-planoa kontuan hartuta honako hau dugu:

Koordenatu horizontalak:

Jatorria: topozentrikoa.

Erreferentzia-planoa: behatzailearen horizontea.

Koordenatuak: azimutua eta altuera edo distantzia zenitala.

Ordu koordenatuak.

Jatorria: topozentrikoa.

Erreferentzia planoa: zeru-ekuatorea eta behatzailearen zeru-meridianoa.

Koordenatuak: denbora-angelua eta deklinazioa .

Koordenatu ekuatorialak:

Jatorria: geozentrikoa.

Erreferentzia planoa: zeru-ekuatorea.

Koordenatuak: igoera zuzena eta deklinazioa.

Koordenatu ekliptikoak:

Jatorria: geozentrikoa edo heliozentrikoa.

Erreferentzia planoa: ekliptikaren planoa.

Koordenatuak: zeru-longitudea eta zeru-latitudea edo ekliptikako longitudea eta latitudea^[2].

Koordenatu galaktikoak:

Jatorria: Esne Bidearen erdigunea.

Erreferentzia planoa: Esne Bidearen planoa.

Koordenatuak: longitude galaktikoa eta latitude galaktikoa.

Koordenatu supergalaktikoak:

Jatorria: Eguzkiaren erdigunea.

Erreferentzia planoa: plano supergalaktikoa.

Koordenatuak: latitude supergalaktikoa (SGB) eta longitude supergalaktikoa (SGL).

Angeluen neurriari buruz aldatu

Angeluak radian edo gradutan neurtzen dira, baina, astronomian, ordutan ere neurtzen dira. Ordubeteko angelua 15º-ren balioa du (ordubetean Lurrak 15º biratzen baitu). Ordu angelua eta igoera zuzena gradu sexagesimaletan neur litezke, baina ordutan neurtzen dira.

Bere zatitzaileak hauek dira: 1 ordu = 60 minutu (min).

1 minutu = 60 segundo 1 min = 60 s.

Erlazio erabilgarria da: 1° = 4 minutu

Igoera zuzena ordu, minutu eta segundotan neurtzen den angelua da.

Beraz, AR = 3 h 25 min 13 s = 3,4202777... h = 51,304166…° = 51°18′15″.

Koordenatu bihurketa aldatu

Zeruko koordenatuen bihurketak koordenatu batzuetatik besteetara joateko aukera ematen digu, ekliptikatik ekuatorera, adibidez; beste bihurketa batek ekuatoretik ordukoetara pasatzeko aukera emango digunez, ondoz ondoko bihurketek koordenatuen arteko edozein transformazio ahalbidetzen dute. Demagun, egunen batean, objektu bat koordenatu horizontaletan behatzen dugula, Lurrean dugun posizioa eta denboraren unea kontuan hartzen badugu, koordenatu ekuatorial edo ekliptikoetara irits gaitezke.

Erreferentziak aldatu

↑ Majewski, Steve. "Coordinate Systems". UVa Department of Astronomy. Archived from the original on 12 March 2016. Retrieved 19 March 2011
↑ "Aaboe, Asger. 2001 Episodes from the Early History of Astronomy. New York: Springer-Verlag., pp. 17–19.

Ikus, gainera aldatu

Koordenatu sistema

Kanpo estekak aldatu

Datuak: Q86394
Multimedia: Celestial coordinate systems / Q86394

[1] Majewski, Steve. "Coordinate Systems". UVa Department of Astronomy. Archived from the original on 12 March 2016. Retrieved 19 March 2011

[2] "Aaboe, Asger. 2001 Episodes from the Early History of Astronomy. New York: Springer-Verlag., pp. 17–19.

[1]

[2]