Joko Handia
Joko Handia (ingelesez: The Great Game; errusieraz: Больша́я игра́) XIX. mendean Britainiar Inperioak eta Errusiar Inperioak Erdialdeko Asia eta Kaukasoko eremua bereganatzeko izan zuten lehia izan zen. Joko Handia izena britainiar zerbitzu sekretuko Arthur Conolly (1807–1842) agenteak sortu zuen, eta Rudyard Kipling idazleak Kim (1901) eleberrian ospetsu bilakatu zuen.
Aldiz, Errusiaren eta Britainia Handiaren lehia hari errusiarrek Itzalen Txapelketa (errusieraz Турниры тене) deitu zioten. Gaur egun nazioarteko adituek izen hori eta Zulo Beltza izena (Brzezinski politologoak sobietarren ondorengo ordena azaltzeko ospetsu bilakatu zuen izena) erabili ohi dituzte, aipatutako eremuan potentzia handiak egindako jarduera aipatzeko.
| « | Joko Handia mundua amaitzean bakarrik amaituko da. | » |
| Rudyard Kipling | ||
Jatorria
aldatuXIX. mendearen hasieran, Britainiar Inperioaren eta Errusiar Inperioaren arteko gatazkarik ez zen aurreikusten, bien eremuek ez baitzuten elkargunerik. Hala ere, gero britainiarren kontrola indiar azpikontinentean erabat finkatu zen, eta errusiar hedapena Erdialdeko Asiara zabaldu zen, eta bi inperioek talka egin zuten. Talka horren erdigunea Afganistan izan zen.[1]
Bilakaera
aldatuBritainiarren ikuspuntutik, errusiarren Erdialdeko Asiako hedapenak Britainiar Inperioaren "Koroaren Harribitxia" zena bereganatzeko saiakera suposatzen zuen: India. Errusiarren erdialdiko asiar khanerrien etengabeko konkistak Britainia Handian ezinegona sortu zuen, britainiarrak errusiarrak Afganistandik India mehatzatzearen beldur ziren eta. Asmo hori ekiditeko, 1838an britainiarrek Lehen Anglo-Afganistar Gerra aldarrikatu zuten, Afganistanen britainiarren menpeko gobernu bat jarrita. Erregimen hura ahula izateaz gain, britainiarren babes militarrik gabe mantentzea ezinezkoa zen. 1842an Afganistanen bertaratutako britainiar indarrak afganistandarren jazarpen jarraituaren ondorioz bertatik joan behar izan zuten. Britainiarren atzeraldian, britainiar espedizio indar guztiak sarraskituak izan ziren, William Brydon (1811-1873) medikuaren gudarostea izan ezik, eta honi eta bere soldaduei Indiara itzuli eta Afganistango britainiar espedizio indarren erabateko suntsiketaren berri eman zezan bizirik laga zitzaien.
Britainiarrek jasandako jipoiaren ondorioz Afganistanekiko zituzten gurak bertan behera laga beharra izan zituzten, Estatu Tapoi gisa lagaz. Bitartean Errusiarren hedapena etengabea zen eta 1868. urtealdera jada Amu Daria ibaiaren iparraldeko ertzera ailegatu ziren. 1878an Kabulera misio diplomatikoa igorri zuten, horrek britainiarrek Afganistango agintaria zen Sher Ali-k beste britainiar misio diplomatikoa jaso zezan derrigortu izatea ekarri zuen, baina Sher Alik hura atzera bota eta Bigarren Anglo-Afganistar Gerra piztu zen.
Bigarren gerra hau ere britainiarrentzat aurrekoaren hondamendi ia berdina suposatu zuen, 1881an Kabuletik kanporatuak izan baitziren, Abdur Rahman Khan bertako tronuan laga eta hark afganiarren matxinadak kontrolatzeko gai izan zen.
Errusiar zabalkuntzak beste krisi bat sortarazi zuen: 1884ko Panjdeheko gertakaria, bertan errusiar gudarosteek Merv oasia bereganatu zuten, eta ekintza horretan afgandar gudarosteekin borrokatu ziren. Jada errusiar eta britainiarren arteko gatazka gaindiezina zirudienean, azken horiek oasia errusiarrei lagatzea erabaki zuten, jada gauzatutako gertakaria baitzen. Errusiar eta britainiarren arteko akordio hau afganiarren inolako partehartzerik gabe burutu zen, eta haren arabera errusiarrek konkistatutako lurralde urrutikoenak itzuli baina Panjdeh hiriarekin geldituko ziren. Amu Daria ibaian zehar afganiar muga ezarriko zela ere adostu zen, eta horrek lurralde askoren galera suposatzen zuen, bereziki Panjdeh inguruan. Akordio honek XIX. mendean Erresuma Batuak eremu honetan gatazka gehiago izatea ez zuen saihestu ahal izan.
Erreferentziak
aldatuIkus gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu
Datuak: Q216702
