Egur ikatz
Egur ikatza landare edo animalia substantziei ura eta beste osagai lurrunkor batzuk kenduz lortzen den erregaia da. Karbono-hondakin beltz eta arina da, eta egurra 400 eta 700 graduen artean berotzerakoan sortzen da.
Tenperatura hau lortzeko, labe berezi bat erabiltzen da. Labe hau Egur ikatz labea deitzen da, egurra ganga batean apilatzen da eta beheko aldean sua sartzerakoan dena berotzen da ikatza sortzeko. Ezin da edozein moduan berotu, oxigeno kantitate minimo bat behar da.
Euskal Herrian, mende askoan ohiko jarduera izan da egurra kontrolpeko atmosferan errez egur ikatza egitea.
Ekoizpena aldatu
Euskal Herrian, egur ikatza egiteko ohiko tokia txondorra izan da, hots, kono forma duen egur multzo handia. Lehenengo egurra bildu behar dugu. Txondorra egiteko, nahiago izaten da pagoa, haritza edo gaztainondoa erabiltzea, baina beste edozein zuhaitzetatik ateratako egurrarekin ere egin daiteke.
Ondoren egurra ondo txikitu edo moztu behar da. Txondorra egiteak oso teknika zehatzak eskatzen ditu. Txondorra altxatu baino lehen, egurra bildu eta txikitu beharra dago. Gero, txondorraren beheko partea izango den sare moduko zerbait egiten da txikitutako egur horrekin. Horren erdian makila bat jarri behar da gidatzat, eta alboetan beste lau makila, txondorraren tximinia eratzeko. Ostean, alkate deitzen den makila bat jartzen da: txondorraren garaiera zuzenduko duen ardatza.
Gero, behetik hasten da txondorra eraikitzen, enbor lodienak azpian, eta ondoren meheak. Armiarma-sare beten itxura izan dezake txondorrak.
Historia aldatu
Egur-ikatzaren ekoizpen historikoak enborren pila konikoak eraikitzea eskatzen zuen, airea sartzeko aukera emanez eta hondotik egosketa piztuz. Prozesu horren eraginkortasuna, askotan ikazkin profesionalek egiten zutena, erabakigarria zen eta errekuntza-erritmoaren araberakoa zen. Jarduera masibo horrek nabarmen lagundu zuen deforestazioan, batez ere Erdialdeko Europan, non basoen kudeaketa ziklikoak landare-ikatzaren etengabeko hornidura ematen zuen.
Gaur egun, zur-eskasia duten eskualdeetan egiten da ikazte modernoa, eta tenperatura espezifikoak erabiltzen dira ateratzen den ikatzaren propietateak zehazteko. Finlandian eta Eskandinavian, batez ere pinuak oinarri hartuta, zurezko mundruna ekoizteak landare-ikatza sortu zuen, galdategietan kokearen ordezko gisa erabilia, eta bertako baso-soiltze azkarra eragin zuen. Hala ere, XIX. mendearen amaieran alkitrana ekoizteari utzi ziotenez, eremu horietan baso-berritzea gertatu zen.
Estatu Batuetan, egur-ikatzezko briketen forma modernoa Ellsworth B. A. Zwoyer-ek patentatu zuen 1897an, eta, ondoren, Henry Fordek ezagun egin zuen. Azken horrek zurezko azpiproduktuak eta automobilak fabrikatzeko zerrautsa erabili zituen. Berrikuntza horren ondorioz, Kingsford Company sortu zen, eta gertaera garrantzitsua izan zen landare-ikatzaren ekoizpenaren historia garaikidean.
