Boilur beltz
Boilur beltza (Tuber melanosporum) Tuberaceae familiako onddo hipogeo jangarria da. Onddo honen fruitu-gorputza lur azpian hazten da eta kanpotik, bere itxura patata ilun baten antzekoa da.[1]
| Boilur beltz | ||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||||||||||
| Sailkapen zientifikoa | ||||||||||||||||||||||||||||
| Erreinua | Fungi | |||||||||||||||||||||||||||
| Klasea | Pezizomycetes | |||||||||||||||||||||||||||
| Ordena | Pezizales | |||||||||||||||||||||||||||
| Familia | Tuberaceae | |||||||||||||||||||||||||||
| Generoa | Tuber | |||||||||||||||||||||||||||
| Espeziea | Tuber melanosporum Vittad. 1831
| |||||||||||||||||||||||||||
| Mikologia | ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
Morfologia aldatu
Boilur beltzaren karpoforoa puxika itxurakoa da, irregularra eta 2-8 zentimetroko diametrokoa. Hasieran kolore gorria badu ere, laster ilundu eta beltz bihurtzen da. Garatxoz estalita dago, eta gainean arrakalak dauzka.
Mami konpaktua eta samurra dauka, lehenengo gorrixka edo morea eta azkenean beltza, zain zuri mehez zeharkatutakoa. Usain sarkorra dauka, berezia, eta zapore bikaina.
Espora beltzak dauzka, eztenez estalitakoak.
Ekologia aldatu
Onddo sinbionte hau abenduan hasten da karpoforoa ekoizten, baina alerik onenak urtarriletik aurrera bil daitezke, eta martxora arte aurki daitezke. Lurzoru basiko eta ondo drainatuetan bizi da, askotan artadien azpian, baina baita urritzetan, pagoetan eta zumarretan. Mahastiak edo olibondoak egon diren tokietan ere ager daiteke.
Onddo hau lur azpian bizi denez, zaila da aurkitzen. Txakurrak eta txerriak erabiltzen dira beren kokapena zehazteko.
Gastronomia aldatu
Onddorik garestienetakoa, oso estimatua da. Bi aste inguruz kontserba daiteke hozkailuan eta ia 10 hilabetez izozkailuan. Mota guztietako janarien ongailu gisa erabiltzen da, saltsak prestatzeko, entsaladetan, pastaren osagarri gisa edo beste elikagai batzuei, esaterako arrautzei, usaina emateko.
Deskribapena aldatu
Karpoforoa: Globo formakoa, irregularra, zertxobait zapaldua, 2 - 8 (10) cm-ko diametrokoa. Kolore gorrixkakoa, gero beltz mate eder batekoa. 3 mm-tik 5 mm-ra bitartekoa, garatxo poligonal zabalez estalia. Goiko aldean elkartzen diren luzetarako arrailekin eta oinarrian ildaskek bereiziak, mizelioaren harizpi zuriak ditu oinarrian.
Gleba: Trinkoa, samurra, grisaxka, ondoren, gorrixka edo morexka, azkenik, belztuta, zain zurixkak zeharkatzen dute, finak, adarkatuak. Usain eta zapore oso sendoak eta bereizgarriak.[2]
Etimologia: Tuber terminoa "tuber" "tubero" hitzetatik dator, boilurraren izena Plinio eta beste autore batzuentzat. Melanosporum epitetoa grekotik dator, beltza esan nahi duen "melanos" hitzetik. Esporen koloreagatik.[3]
Jangarritasuna aldatu
Bikaina, Tuber brumale delakoaren oso antzekoa. Batzuen aburuz, oraindik hobea da Tuber melanosporum.
Nahasketa arriskua aldatu
Tuber brumale boilurrarekin, hau pixka bat txikiagoa da eta zain zuri gehiago ditu.[4]
Oharra: Europako boilurrak hogei eta hamar bat dira, horien artean daude hauek: Tuber aestivum, Tuber uncinatum, Tuber mesentericum etab. beltzak. Horixken artean daude: Tuber magnatum, Tuber excavatum, Tuber rufum, Tuber Borchii, etab.
Sasoia eta lekua aldatu
Azaroaren azkenetik martxo amaierara arte, neguan heltzen baita. Arte basoetan lurperatua, batzuetan hurritzen, pago zurien eta ezkien azpian, lur karedunetan, bilketa hezitako zakurrekin edo zerriekin egiten da.[5]
Banaketa eremua aldatu
Bere habitat naturala Frantziako, Italiako eta Espainiako hegoaldeko basoak dira.
Erreferentziak aldatu
- ↑ Euskal Herriko perretxiko eta onddoak, 2013, 2014, 2016, 2017, Fernando Pedro Pérez, Kultura Saila, Eusko Jaurlaritza • Bizkaiko Perretxiko eta Onddoak, A.D.E.V.E., 2012 • Euskalnatura • Euskal Herriko Onddoak. 5 tomos, Luis García Bona, Kriselv, 1987 • Catálogo micológico del País Vasco, Aeranzadi, 1973 • Mendizalearen Hiztegia [mikologia], Ostadar Mendi Taldea.
- ↑ (Gaztelaniaz) Kutxa Fundazioa Sozial eta Kulturala. (1992). Euskal Herriko perretxikoak,. Litografía Danona s. coop.ltda., 269 or. ISBN 84-7173-211-4..
- ↑ (Gaztelaniaz) Mendaza, Ramon, Diaz, Guillermo. (1987). Guia fotografica y descriptiva 800 especies a todo color. Iberduero, 778 or. ISBN 84-404-0530-8...
- ↑ (Gaztelaniaz) Cetto, Bruno.. (1987). Guia de los hongos de Europa. Ediciones Omega, S. A. Barcelona, 575 or. ISBN 84-282-0451-X (T. 3). ISBN: 84-282-0538-8 (O.C.)..
- ↑ (Gaztelaniaz) Palacios Quintano Daniel.. (2014). Disfrutando con las setas. Leitzaran, Grafikak S.L. Andoain, Gipuzkoa, 552 or. ISBN 978-84-617-0196-4..
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q1093314
Multimedia: Tuber melanosporum / Q1093314
Espezieak: Tuber melanosporum
