Aezkoako eguna
Aezkoako eguna Aezkoa bailarako herriek ospatzen duten festa eguna da. Bailarako herrietako batek antolatzen du, baina antolatzailea urtero aldatzen da, herriak txandakatuz.
Aezkoa Nafarroa Garaian kokatzen den bailaretako bat da. Bederatzi herrik osatzen dute: Garralda, Aribe, Aria, Orbaitzeta, Hiriberri, Orbara, Garaioa, Abauregaina eta Abaurrepea. Bailara Iruñatik 58.7kilometrora dago. Biztanleria 848koa da gutxi gorabehera. Irati basoaren zati bat bertan kokatzen da. Bertan bizi direnei aetzak deritze.
Aezkoa tradizioz betetako zonaldea da, arkitekturan ikus daitekeen bezala. Herri guztien estetika antzekoa da, eta etxe gehienak horma txuriz eginda daude, harri arrosazko estaldurekin eta egurrezko apainketarekin. Tradizio hori ere jaietan ikus daiteke, batez ere Aezkoako Egunaren ospakizunean, kulturaz betetako jaia.
Aezkoako Eguna irailaren hirugarren astean ospatzen da. Urtero bailarako bederatzi herrietako batean. Aezkoako Kultur Elkarteak duela berrogei urtetik antolatzen duen jai eta aldarrikapen ospakizun herrikoia da.[1] Aezkoako herritar guztiak zein kanpotik etorri nahi duten guztiak gonbidatuak daude. Ospakizunak asteburu osoa irauten duen arren, egun esanguratsuena igandea izan ohi da. Asteburuan zehar erakusketa desberdinak daude; etnografikoak, argazkigintzakoak, artisautzakoak, etab. Haurrentzako antzerki emanaldiak, bertsolariak, dantza tradizionalak, herri kirolak, «Iratiko gazten lehiaketa eta enkantea», zozketak eta herri bazkaria edo «zikiro jatea» ere badago. Aetzek Aezkoako jantzi tradizionala janzten dute asteburu guztian zehar. Herri desberdinetako alkateek ere eraman behar dute alkate jantzi tradizionala.
Aezkoako egunean aurkitzen diren Aezkoako jantziak aldatu
Esan bezala Aezkoako Egunean jantzi tradizionala eramatea da ohitura. Jantzi desberdin asko ikusteko aukera dago.
- Gizon ezkondua: Neguan zein udan oihal bat janzten zuen, bragetarik gabeko galtzerdi beltz batekin, belaun azpitik soka beltz batez estutua eta borlaz errematatua. Txaleko beltza azal-hegalekin. Xamarreta ere beltza zen, motza eta leporik gabea, bi botoi-ilararekin lotua, eta guztiak trentzatxo berde batez inguraturik zeuden. Gerrian, zerrenda urdin estu bat, beherago kotoiz zein artilez egindako galtzerdi beltz batzuk, punta-zabaleko txekor beltzezko zapatetan amaitzen zirenak. Ohitura zen ere kapela eramatea, kasu honetan feltro beltzezkoa zen, kapa baxu eta borobilekoa ("gazta erdikoa" deitua), hegal zabalak zituen gorantz jiratuta, eta hegalaren gainean, koparen inguruan, satenezko xingola beltz bat.
- Gizon gazte ezkongabea: Aurrekoa bezala oihal beltzezko galtzak ditu eta belaunetik behera lokarri batez lotuta, oraingoan berde kolorekoa eta borla banaz errematatua. Gerriko estuak kolore deigarriak ditu (gorria, berdea edo urdina). Zekor beltzezko zapatak eta artilezko edo kotoizko galtzerdi zuriak. Lihozko alkandora zuriaren gainean, ubeldutako mahukak eta mutur-lepo biribildua, zapi gorri edo zurizko txaleko bat, gerruntze beltz edo haragiztatua eta ertzaren kolore bereko botoiak dituena.Oihal berde iluneko jaka motza, gurutzatua, botoi beltzezko bi ilararekin, hegal handiekin eta leporik gabe. Jokoan, artilezko edo kotoizko puntuzko txano koniko bat, kolore bakarrekoa, borla zintzilikatu txiki batez errematatua, txano hartan gehien erabiltzen ziren koloreak gorria, berdea, urdina, morea edo marroia ziren.
- Aetz artzaina: Artzaina Neguan, ibarreko janzkera propioaren gainean, kapusaia janzten du beroki gisa, estalki moduko bat dalmatikazko irudian, txanoarekin eta mahuka zabalekin. Beltza edo arrea da, artile zakarrez egina, eta iragazgaitza egiten du. Larruzko abarkak artilezko galtzerdi beltzaren gainean, eta zangoa belaun azpiraino estaltzen duten kaltzetak edo baieta horixkako pealak. Abarkak orkatilaren inguruan lotzen dira, ilez edo artilez txirikordatutako uhal edo kordoi finekin.Buruz buru gisa, kapusaiko txanoaz gain, ahuntz-larruzko edo punta altuko oihal beltzezko zalditegia erabiltzen da erdian, eta belarri-babesak bi aldeetan.Eskuan beti makila edo makila, normalean hurritzaren adar zuzen bat.
- Erregidorea: Jantzi hau alkateek zein Juntako lehendakariak eramaten zuten. Gizon ezkonduaren janzkera bera darama, baina bere oinetakoek zilarrezko hebilla angeluzuzenak dituzte eta bere oin-punta txikitua da. Lehen aipatutako gizon ezkonduaren jantziaren gainean, ongaina beltz bat (Aezkeraren berezko hitza) janzten du, zabala eta mahuka galduduna, kolore bizi gorrituekin inguratua, eta lepotik kaputxa luze estu bat bizkarrean zintzilik. Autoritate seinale gisa, sorbalden gainean, ongainaren gainean, forma biribileko lihozko petxero zuri bat, aurretik soka gorri batez lotua petxeroaren tirillari lotuta, eta ezkerreko eskuan lantza punta batez errematatutako txuzo bat.
- Emakume ezkondua: Oihal beltzezko bi gona berdin zeramatzan soinean, orkatilaraino luzatuak, albo batean lotzen zirenak, bien artean, gerritik zintzilik, faltrikera bat edo oihalezko poltsiko bat. Mahuka-lihozko kanpaminean, puntuetan tolestuta, belus beltzezko begizta bat lepoa ixten, eta oihal beltzezko justillo bat, kolore gorriko lokarriekin bularrari lotuta.Txekor beltzezko zapata itxiak eta kolore bereko galtzerdiak janzten zituzten, kotoizko harizko udan eta artilezko neguan. Bere ileak bi txirikorda luzetan erortzen ziren espainiarrean zehar, satenezko xingola beltzez estekaturik hanka-adarretaraino. Garrantzi handiko gizarte-ekintzetarako edo elizara joateko, juboi edo jaka beltz bat janzten zen justuaren gainean, oso itxia, mahuka estukoak eta eskumuturrari hiruzpalau botoik lotuak. Era berean, oihal beltzezko mantelina bat erabiltzen zen, satenezko xingola beltz batez inguratua, hamabost zentimetro inguruko zabalerakoa, eta borlatxo bat kopetan zintzilik.Behin jarrita, ukondoen parera iritsi behar zuen, eta ezin zuen gainditu. Tenplutik irtetean edo ekitaldia amaitzean, mantelina hori artistikoki tolestutako besoaren gainean jartzen zen.
- Emakume gaztea: Emakume ezkonduen antzera, oihal beltzezko bi gona plisatuak eta oihalezko poltsikoa ere erabiltzen ditu. Lihozko alkandora zuriaren gainean, eskumuturretan mahuka mardulak eta zimurrak zituena, lepoan belus beltzezko xingola edo begizta batez itxia, mahukarik gabeko justillo bat zihoan, trentzatxo beltzez azpilduriko oihal gorriduna, aurretik lokarri gorriz lotua. Bi alboetan eta bizkarrean kotoi edo artile berde, urdin, gorri edo zuriz egindako motibo brodatuak zeramatzan. Zapata itxiak eta hari-galtzerdi zuriak janzten zituen udan, eta artilea neguan. Ilea bi txirikorda luzetan orrazten zuen bizkarrean zintzilik, belauneraino iristen ziren kolore alaiko xingola banaz erremataturik. Elizara joateko, burua oihal berdezko mantelina batez estali behar zuten, xingola loredun zabalez inguratua; xingola hori, behin jarrita, ukondoen parera soilik iritsi behar zen, gainditu gabe. Tenplutik irtetean, ezkerreko besoaren gainean tolesten zen atseginez.
Gaur egun Aezkoako Egunean bereziki ikusten direnak emakume ezkonduaren jantzia eta erregidorearenak dira. Herri guztietako alkateek zein Juntako lehendakariak derrigorrez jantzia eraman behar dute data honetan.
Erreferentziak aldatu
- ↑ HARAN EGUNA – VALLE DE AEZKOA. (Noiz kontsultatua: 2022-04-01).