Åland

Åland
	Landskapet Åland; Ahvenanmaan maakunta
	Ereserkia: Ålänningens sång (en)
	Goiburua: Bakearen Uharteak
; Ålandeko bandera	; coat of arms of Åland (en)
	LocationÅland.svg
Geografia
Hiriburua; eta hiri handiena	Mariehamn; 60°5′55″N 19°56′40″E
Azalera	13.517
Punturik altuena	Orrdalsklint (en)
Kontinentea	Europa
Mugakideak	Jatorrizko Finlandia, Stockholmgo konderria, Uppsalako konderria eta Itsas zabal
Administrazioa
Gobernu-sistema	Finlandiaren autonomiadun probintzia
Gobernadorea	Peter Lindbäck
	Peter Lindbäck (en)
Legebiltzarra	Parliament of Åland (en)
Zeren kide	ikusi Iparraldeko Kontseilua;
Demografia
Biztanleria	30.144 (2021); 355 (2018)
Dentsitatea	19,04 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi suediera ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi suediera;
Ekonomia
Bestelako informazioa
ISO 3166-1 alpha-2	AX
ISO 3166-1 alpha-3	ALA
Ordu eremua	ikusi Ekialdeko Europako Ordua ; Udako ordutegi: UTC+03:00 ; ordutegi estandarra: UTC+02:00 ;
Internet domeinua	.ax
	aland.ax

Åland^[1] edo Åland uharteak (Landskapet Åland suedieraz eta Ahvenanmaan maakunta finlandieraz) Itsaso Baltikoko uhartedi bat da, Botniako golkoaren sarbidean dagoena.

Åland uhartediaren mapa. Uharte handiena Fasta Åland da.

1667 baino lehenagoko Åland uhartediaren mapa suediar bat.

Eskualde autonomoaAldatu

Lurralde autonomo desmilitarizatua eta suediar elebakarra da Finlandian. Eskualde horretako autonomia maila dela eta, Finlandiari dagozkion hainbat kontu bertan erabakitzen dira.

EtimologiaAldatu

Aintzin norvegierazko Ahvaland ("uraren lurraldea") izena du jatorrian. Suedieraz Åland bilakatu zen eta "ibaien lurraldea" bihurtu; finlandierazko eta estonierazko Ahvenanmaa izenak jatorrizko izenaren antz handiagoa du, baina hitzez hitz, "perkaren lurraldea" esan nahi omen du.

Landskapet Åland izen ofizialak "Åland Eskualdea" esan nahi du.

HistoriaAldatu

Glaziazio ondorengo isostasiaren ondorioz azaldu ziren uharteak. Harri- eta Burdin aroetan ehiztariak, arrantzaleak eta fruitu biltzaileak ziren eta duela 7.000 nekazaritza iritsi zen^[2]. Neolito garaiko keramika aurkitu izan da indusketetan. Burdin Aroan, Eskandinabiako penintsularekiko harremanak hasi zituzten, Bikingo Aroan sendotu zirenak. Bikingoen 380 hilobi eta sei gazteluren hondarrak aurkitu dira uharteotan.

XIII. mendean Suediak Finlandia bereganatu zuen^[2] eta 1809an Suediak Errusiari eman behar izan zion Finlandia eta berarekin batera Åland uhartedia ere bai. Errusiak uharteak gotortzea erabaki zuen eta Bomarsund gotorleku handia eraiki zuen. 1854 urtean Krimeako Gerraren barnean Frantziako eta Britainia Handiko itsas flotak gotorlekua suntsitu zuen. Gerrari amaiera eman zion 1856ko Parisko Itunean uharteak desmilitarizatzea erabaki zen^[3].

1917an, Finlandiaren Independentzia prozesuan, Suediako tropek bertako populazioa —suediar jatorrikoa— babestu zuten errusiarrengandik. Independentzia lortu ondoren, uhartediak Suedian sartzeko saiakera egin zuen. 1919an egindako bozketan, % 95 alde azaldu zen, baina Finlandiak ez zion baimenik eman eta Suediak ere ez zuen indar handirik egin, Finlandiarekiko harreman onak mantentze aldera.

Bigarren Mundu Gerratik aurrera, populazioaren sentimendua aldatu egin zen, "Finlandia barneko suediar probintzia" izatetik "Finlandiako autonomia bereziko eskualdea" izatera pasatzean.

GeografiaAldatu

Åland uharteak 6.500 inguru dira, baina biztanleriaren % 90 Fasta Åland izenekoan bizi da. Gainerako uharteak txikiak dira. Finlandiako eskualderik txikiena da, hala populazioan nola azaleran.

Uhartediaren itsasoan daude, Finlandia kontinentaleko hego-mendebaldeko ertzetik oso gertu.

KlimaAldatu

Datu klimatikoak (Mariehamn normals 1981–2010)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	8.5	10.2	15.8	24.5	30.0	32.0	35.9	31.8	27.3	18.9	11.3	10.0	'
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	-1.7	-2.1	2.0	8.8	15.5	19.5	22.3	20.5	14.9	8.8	3.0	-0.1	9.3
Batez besteko tenperatura (ºC)	-4.4	-5.2	-1.6	4.0	10.2	14.5	17.5	16.0	10.9	5.9	0.8	-2.6	5.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-7.3	-8.3	-4.9	-0.2	4.8	9.3	12.6	11.6	7.2	3.2	-1.6	-5.6	1.7
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-34.8	-32.9	-23.7	-10.9	-5.8	-1.5	1.8	0.2	-5.2	-15.0	-19.8	-33.8	'
Pilatutako prezipitazioa (mm)	61	42	43	32	39	59	79	80	64	78	76	70	723
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	11	8	9	7	7	8	9	11	9	12	13	12	116
Eguzki orduak	40	75	134	204	284	276	287	230	155	89	38	27	1839
Iturria (1): Météo Climat^[4]
Iturria (2): Météo Climat^[5]

UdalerriakAldatu

Eskualdea 16 udalerrik osatzen dute:

Udalerria	Biztanleria	Udalerria	Biztanleria
Mariehamn	11.521	Föglö	564
Jomala	4.646	Geta	509
Finström	2.529	Brändö	465
Lemland	1.991	Vårdö	433
Saltvik	1.827	Lumparland	390
Hammarland	1.521	Kumlinge	315
Sund	1.033	Kökar	243
Eckerö	932	Sottunga	99

EkonomiaAldatu

Uhartediko ekonomia jarduera nagusiak ontzigintza, merkataritza eta turismoa dira. Ontzigintzak Ekonomiaren % 40 hartzen du. Itsasportu garrantzitsuenak Fasta Åland uharte handian daude, Marienhamn (hegoaldean), Berghamn (mendebaldean) eta Långnäs (ekialdean).

2006ko Eurostaten arabera, Finlandiako eskualderik aberatsena da eta Europar Batasuna osatzen duten 268 eskualdeen artean, 20. aberatsena^[6], Barne Produktu Gordina per capita Europar Batasuneko batez bestekotik % 47 goitik baitago. 2014an, langabezia-tasa % 3,9koa zuen.

Diru ofiziala euroa den arren, suediar koroa ere onartzen da.

DemografiaAldatu

Atzerritarrak (2019)^[7]
Z.	Jaioterria	Biztanleak

1	Suedia	1.485
2	Errumania	403
3	Letonia	387
4	Estonia	204
5	Thailandia	104
6	Alemania	68
7	Siria	63
8	Erresuma Batua	46
9	Ukraina	46
10	Polonia	45

Populazioak ez du aldaketa nabarmenik izan azken hamarkadetan baina gutxi bada ere goranzko joera izan du, 1980 urtean 22.700 izatetik 2013an 29.013 izatera pasa baita.

% 90ek suediera du ama hizkuntza eta % 5 baino ez dira finlandiar jatorrikoak. % 75,9k Finlandiako Eliza Ebangeliko Luteranoa jarraitzen du. Finlandiako eliza zaharrena bertan dago, Jomalako San Olaf eliza, XIII. mendekoa.