Roe v. Wade
Roe v. Wade kasua 1973ko kasu judizial ezagun baten izena da. Horren arabera, Estatu Batuetako Gorte Gorenak diktaminatu zuen Estatu Batuetako Konstituzioak emakume haurdun baten abortatzeko askatasuna babesten duela, gobernuaren gehiegizko murrizketarik gabe.[1] Abortuari buruzko lege federal eta estatal asko baliogabetu zituen, eta eztabaida nazionala eragin zuen Estatu Batuetan, abortuak legezkoa izan behar duen eta zenbateraino, nork erabaki behar duen abortuaren legezkotasuna, Gorte Gorenak zein metodo erabili behar duen konstituzio-esleipenean, eta zer zeregin izan behar duen erlijio- eta moral-iritziek esparru politikoan.[2][3] Roe v. Wade kasuak Ameriketako Estatu Batuetako politika birmoldatu zuen, Estatu Batuetako zati handi bat abortuaren aldeko eta aurkako mugimenduetan zatituz, eta, aldi berean, bi taldeetan oinarrizko mugimenduak aktibatu zituen.
| Roe v. Wade | |
|---|---|
| Mota | Ameriketako Estatu Batuetako Gorte Gorenaren epaia |
| Argitaratze-data | 1973ko urtarrilaren 22a |
| Argumentu nagusia | abortua Ameriketako Estatu Batuetan |
| Herrialdea | Ameriketako Estatu Batuak |
| Nongo eskumenen mende | Ameriketako Estatu Batuak |
Plaintiff (en)  | Norma McCorvey (en) |
| Inputatua | Henry Wade (en) |
| Auzitegia | Ameriketako Estatu Batuetako Gorte Gorena |
| Kronologia | |
| 1972ko urriaren 11 | Ahozko ikustaldi |
| 2022ko ekainaren 24a | Negation (en) |
| Osatuta | |
| Hashtag | #RoeVWade |
Erabakiaren oinarrian Norma McCorvey dago —eskaeran "Jane Roe" ezizenarekin ezaguna—, 1969an bere hirugarren semearen haurdun geratu zena. McCorveyk abortatu nahi zuen, baina Texasen bizi zen, abortua legez kanpokoa zen estatua, amaren bizia salbatzeko beharrezkoa zenean izan ezik. Sarah Weddington eta Linda Coffee abokatuek babestua, Henry Wade tokiko barrutiko fiskalaren aurkako demanda aurkeztu zuten Ameriketako Estatu Batuetako auzitegi federal batean, Texasko abortu-legeak konstituzioaren kontrakoak zirela argudiatuz. Texasko Iparraldeko Barrutirako Estatu Batuetako Barrutiko Auzitegiko hiru epailek kasua ikusi eta bere alde egin zuten. Orduan, Texasko Estatuak apelatu zuen epai hori zuzenean Ameriketako Estatu Batuetako Gorte Gorenean.
1973ko urtarrilean, Auzitegi Gorenak 7 eta 2ko emaitzeko erabakia eman zuen, eta bertan esaten zuen Ameriketako Estatu Batuetako Konstituzioaren Hamalaugarren Zuzenketaren Prozesuaren Klausulak "intimitaterako eskubidea" ematen duela, haurdun dagoen emakume batek abortatu nahi duen ala ez aukeratzeko duen eskubidea babesten duena. Baina eskubide hori erabatekoa ez dela ere diktaminatu zuen, eta gobernuak emakumearen osasuna babesteko eta jaio aurreko bizitza babesteko dituen interesekin bat etorri behar duela. Gorteak oreka-proba hori ebatzi zuen abortuaren estatuko erregulazioa haurdunaldiko lehenengo hiru hilabeteetara lotuz: lehen hiruhilekoan, gobernuek ezin zuten inola ere debekatu abortua; bigarren hiruhilekoan, gobernuek arrazoizko osasun-erregulazioak eska zitzaketen; hirugarren hiruhilekoan, abortuak erabat debekatu zitezkeen, baldin eta legeek salbuespenak bazituzten amaren bizitza edo osasuna salbatzeko beharrezkoak ziren kasuetarako. Gorteak "funtsezkotzat" jo zuen abortatzeko erabakitzeko eskubidea, eta, horren ondorioz, auzitegiek Estatu Batuetako berrikuspen judizialeko mailarik altuena den "behaketa zorrotza" irizpidearen pean inpugnatutako abortu-legeak ebaluatu behar zituzten.[4][5]
Estatu Batuetako komunitate juridikoko kide batzuek kritikatu egin zuten Roe epaia, eta komunitate horretako kide batzuek aktibismo judizialtzat jo dute erabakia.[3] Gorte Gorenak Roeren irizpen juridikoak berrikusi eta aldatu zituen 1992ko Planned Parenthood v Casey erabakian. Caseyren kasuan, Gorteak berretsi egin zuen Roeren jarrera, alegia, emakumeak abortatzeko duen eskubidea Konstituzioak babesten duela, baina Roeren hiruhilekoko esparrua utzi zuen fetuaren bideragarritasunean oinarritutako irizpide baten alde, eta Roeren baldintza deuseztatu zuen, hots, abortuari buruzko gobernu-erregulazioak kontaketa zorrotzaren irizpidearen arabera berrikustea.
Erabakia hartu bitartean, Jane Roek erditu zuen, eta umea adopzioan eman zuen.
Erreferentziak aldatu
- ↑ Full Text of Roe v. Wade Decision U.S. Supreme Court ROE v. WADE, 410 U.S. 113 (Janyary 22, 1973) 410 U.S. 113 Roe et al. versus Wade, District Attornye of Dallas County, Appeal from the United States District Court for the Northern District of Texas, No. 70-18. Argued December 13, 1971 Reargued October 11, 1972 - Decided January 22, 1973
- ↑ Mears, William; Franken, Bob. (January 22, 2003). 30 years after ruling, ambiguity, anxiety surround abortion debate. CNN.
- ↑ a b Greenhouse, Linda. (2005). Becoming Justice Blackmun : Harry Blackmun's Supreme Court journey. (1st ed. argitaraldia) Times Books ISBN 0-8050-7791-X. PMC 57243477. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ Chemerinsky, Erwin. (2019). Constitutional law : principles and policies. (Sixth edition. argitaraldia) ISBN 978-1-4548-9574-9. PMC 1091237583. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
- ↑ (Ingelesez) Rotunda, Ronald D. (2012). Treatise on constitutional law: substance and procedure. PMC 798148265. (Noiz kontsultatua: 2022-05-03).
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q300950
Multimedia: Roe v. Wade / Q300950
