Wikipedia

Nazar

Nafarroa Garaiko udalerria

Nazar Nafarroa Garaiko mendebaldeko hiribildu eta udalerri bat da, Lizarrako merindadeko Berrotza haranean. Erkidegoko hiriburutik, Iruñetik, 67 kilometrora dago.

Nazar
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
Merindadea Lizarra
EskualdeaLizarraldea (Berrotza harana)
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
AlkateaPedro Adolfo Bujanda Cirauqui (Agrupacion Electoral de Nazar)
Posta kodea31282
INE kodea31182
Herritarra{{{herritarra}}}
Geografia
Koordenatuak42°38′15″N 2°16′44″W / 42.6375°N 2.2788888888889°W / 42.6375; -2.2788888888889
Azalera9,5 km²
Demografia
Biztanleria43 (2024:  −3)
alt_left 19 (%44,2)(2022
2019) 		(%48,8) 21 alt_right
Dentsitatea4,84 bizt/km²
Zahartzea[1]% 14,7
Ugalkortasuna[1]‰ 0
Ekonomia
Jarduera[1]% 0 (2011)
Desberdintasuna[1]% 0 (2011)
Langabezia[1]% 7,69 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]% 19.9 + % 16.7 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera [3]% 

Geografia Fisikoa

aldatu

Ingurune naturala eta klima

aldatu

Kokapena eta mugakideak

aldatu

Nazar hiribildua Nafarroako Foru Komunitatearen mendebaldean dago, Berrotza bailaran, Kodes mendilerroaren hegoaldeko hegalean, Ioar eta Kostaleratik gertu. Udal-mugarteak 9,5 km²-ko azalera du, eta eta itsas mailatik 746 metrora dago.[4]

Bere mugakideak honako hauek dira: iparraldean Santa Cruz de Campezo, Zuñiga eta Mendaza ditu; ekialdean, Asarta (Mendaza); hegoaldean, Mirafuentes eta Otiñano (Torralba del Río); eta mendebaldean, Torralba del Río.[5][6]

Kodesko mendizerratik gertu egonik, inguruko Costalera Haitza eta Mataberdeko basoak Nazarretik hurbil daude.

Erliebea eta hidrografia

aldatu

Udalerri barruan erliebe desberdineko bi gune bereizten dira. Bata menditsua da, iparraldean eta ipar-mendebaldean. Bertan, Gallet haitza nabarmentzen da, 1158 metroko altueran, eta Kostalera haitza, 1234 metroko altueran. Beste gunea laua da, hegoaldean eta ekialdean.[5]

Hainbat iturri ditu bere lurraldean eta bat bi tuturekin herrian.[7]

Geologia

aldatu

Iparraldean dagoen mendialdean ugariak dira kareharri kretazikoak eta Kodes mendilerroko konglomeratu oligomiozentrikoak; hegoaldean, berriz, material kuaternarioak eta buztinak hareharri eta Oligo-Miozenoko limoekin daude, bi failen artean dagoen sakonune tektoniko bati dagozkionak. Bi faila horiek iparraldetik eta hegoaldetik mugatzen dituzte Kodes mendilerroa eta Monjardin lerrokadura zerratua.[5]

Klima

aldatu

Nazarrek klima mediterraneo kontinentala dauka. Urteko batez besteko balioak altuera eta kokapenaren arabera aldatzen diren arren 6 eta 10 gradukoak dira tenperaturaren kasuan eta 800 eta 1400mm bitartekoak prezipitazioen kasuan. Urteroko egun euritsuak 100 eta 120 artean izaten dira.[5]

Flora eta fauna

aldatu

Gizakiaren eraginez nahiko hondatuta dagoen jatorrizko landare-estalkiari dagokionez, 164 hektarea artadi daude oraindik (lezkal izardunak eta haritza, batez ere) eta herritik gertu ezpela eta behe-mendia ugari dira. Basurdeak eta azeriak dira faunaren ezaugarri nagusiak, eta azken urteetan orkatzak ugaritu egin dira. Untxi-populazio txikiak mantentzen dira herritik gertu, erbi bikoteren bat mahasti gutxiren aterpean, eta eperrak berreskuratzen ari dira herri txikietan, ehiza-jarduera txikiagoari esker. Harrapariek babes bikaina dute kareharrizko harkaitzetan.[5]

Toponimoa

aldatu

Toponimoa jatorri ezezagunekoa da,[8] nahiz eta egileren batek euskal jatorrikoa izateko probabilitatea aipatzen duen.[9]

Dokumentu zaharretan honela aipatzen da: Naçar, Naçarr (1268, 1277-1280, 1350, 1366, 1532 NEN).[10] Gentilizioa nazartarra da.[11]

Geografía humana

aldatu

Demografia

aldatu

46 biztanle ditu.INE[12]


Nazarko biztanleria
Datu-iturria: INE

Politika

aldatu

Udaletxea

aldatu
  • Helbidea: La Fuente Kalea, 1
  • Bi zinegotzik eta alkateak osatzen dute.

Udal hautezkundeak

aldatu

Nafarroako udaletako hauteskundeak Espainiako Estatuko legediak arautzen ditu. Alde batetik, horren arabera, 100 biztanle arteko udalei hiru zinegotzi dagozkie, eta horien artean alkatea aukeratzen da. Bestalde, 250 biztanle baino gutxiago dituzten eta kontzeju irekiaren araubidearen mende ez dauden eta 100 biztanle baino gutxiago dituzten udalerrietako zinegotzien bozketetan, hautesleek gehienez 2 hautagairi eman diezaiekete botoa.[13][14]

Nazarko alkatea, 2023ko maiatzeko hauteskundeetatik, Nazarko Hauteskunde Elkarteko Pedro Adolfo Bujanda Cirauqui da. Guztira 33 boto izan ziren ( % 84.61), horietatik 2 baliogabeak ( % 6,06), eta 6 abstentzio izan ziren.[15]

Nazarko Udala (2023)
Alderdia Botoak Aukeratua?
A.E.K. (AGRUPACION ELECTORAL KOSTALERA) 19 Bai (1)
AGRUPACION ELECTORAL INDEPENDIENTE DE NAZAR 31 Bai (2)

Alkateak

aldatu

Hauek izan dira Nazarko azken alkateak:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[16]
Ignacio Bujanda Lopez de Zubiria[16][17] 1979 1983 Agrupacion de Electores de la Virgen de Nazar
Ignacio Bujanda Lopez de Zubiria[16] 1983 1987 Agrupacion Electoral Nuestra Señora de Loreto
Pedro Maria Morras Arbeo[16] 1987 1991 Independenteak
Alfredo Montoya Bujanda[16][18] 1991 1995 Agrupacion de Electores de Nazar
Alfredo Montoya Bujanda[16][18] 1995 1999 Agrupacion de Electores de Nazar
Alfredo Montoya Bujanda[16][18] 1999 2003 Agrupacion de Electores de Nazar
Alfredo Montoya Bujanda[16][18] 2003 2007 Agrupacion Independiente El Cerrillo
Alfredo Montoya Bujanda[16][19][20][18] 2007 2011 Agrupacion Independiente de Electores de Nazar
Alfredo Montoya Bujanda[16] 2011 2015 Kudeaketa batzordea[21]
Alfonso Morras Ruiz de Villalva[16][22] 2015 2019 Agrupacion Electoral Kostalera 2015
Javier De Acha Morras[16][23] 2019 2023 Agrupacion Electoral Kostalera
Pedro Adolfo Bujanda Cirauqui[24][25] 2023 Jardunean Agrupacion Electoral de Nazar

Sinboloak

aldatu

Armarria

aldatu

 

Nazar hiribilduaren armarriak blasoi hau du:[26]

« "Sotuberritutako bi aitzurrez eta behealdean igitai batez zeharkaturiko sinople bat eta pal erako eskuarea dakartz Nekazaritzako tresna hauen kirtenak zurezkoak dira eta metala zilarrezkoak. Ez dira arruntak nekazaritzako lanabesak agertzen diren armarriak, baina Nafarroan, herri honetaz gain, Beruete herriak erabiltzen ditu Basaburua, Iruñeko merindadea. " [gaztelaniaz]. »

Historia

aldatu

Dokumentatuta dagoenez, XII. eta XIII. mendeetan errege-jaurerri gisa agertzen da Nazar. Badakigu 1175-1176an, Antso VI.a Jakituna errege nafarraren baimenarekin, herritarrak Los Arcos herrira joan zirela, Nafarroako Entziklopedia Handiak jasotzen duenaren arabera, «hiribildu honetakoen foru berarekin. Hala ere, Nafarroan jarraitu zuen [Nazar] Los Arcoseko alderdia Gaztelaren menpe geratu zenean (1463). Berrueza haranaren parte izan zen.» Egoera horretan egon zen 1665ean erregeak jurisdikzio kriminala 250 dukaten truke erostean, haranetik bereizitako administrazio bat izatera pasa zen arte. Horregatik, XIX. mendearen hasieran, erregeordeak hiribilduaren proposamenari jarraituz izendatzen zituen justiziak.[5][26]

1822ko urriaren 27an, Vicente Genaro de Quesada jeneralaren Errege Dibisioko tropa errealistek jasandako aldrebeskeria erregistratu zen tokiaren inguruetan. Quesada jenerala Gasteizera joateko martxa bat prestatzen ari zela, liberalek garaitu zuten, eta, ondorioz, Dibisioaren agintea eman behar izan zion Santos Ladron de Cegamari, ordura arte haren Estatu Nagusiko buru izan zenari, eta Frantziara erretiratu zen.[27][28]

Halaber, handik urte gutxira, Nazar eta Asartako bataila izeneko lehen karlistaldiaren eszenatokia izan zen. Gudu horretan, Tomas de Zumalakarregiren tropek, bi herrien artean finkatuta, 1833ko abenduaren amaieran aurre egin zieten Marcelino de Oraaren eta Manuel Lorenzoren zutabeen erasoei.[29]

1847an herriak 490 errealeko eskola zeukan, parrokian herritarren artean aukeraturiko abadea eta hiru onuradun zeuden. XX. mendearen hasieran, eraiki gabe zegoen herrira heltzeko errepidea. XVIII. mende amaieran ospitalea zegoen herrian.[5]

Kultura

aldatu

Ondare materiala

aldatu

San Pedro Parrokia

aldatu

XIII. mendean eraikia, erreforma garrantzitsuak jasan zituen XVI. mendean, eta, ondoren, handitu egin zen barroko garaian. Solairuak habearte bat du, beso zuzenak eta burualde poligonala dituen gurutzadura bikoitzarekin, eta koru bat oinaldean. Kanpoaldean, hormak harlangaitzezkoak dira eta angeluak harlanduzkoak. Erretaula nagusiak San Pedrorena du irudi nagusia, neoklasiko estilokoa , XVIII. mendekoa.[30]

Oinaldean dorrea dago, bere bi gorputzetan XIII. mendeko fabrika mantentzen duena, eta XVIII. mendeko kanpandorre kubikoarekin errematatzen dena, bere irekiduretan erdi-puntuko arkuekin. Elizaren sarrerako ateak arku zorrotz bat du, XVI. mendeko dobelak dituena, baina aurreko ataria XVII. mendean eraiki zen.[30]

Loretoko baseliza

aldatu

Nazarko baseliza kontserbatzen den bakarra da. Beste biak, Santa Luziarena eta Kristorena, desagertu egin dira. XVI. mendean trazatua, estilo gotiko errenazentistakoa, nabe bakarra du, XVIII. mendean aldatu ziren estalkien hasierara arte ukitu gabe. Estalki horiak pilare atxikien sistema batekin eta arku fajoiekin eratuta daude, eta horien gainean daude lunetadun kanoi-gangak.[30]

Erretaula barrokoa da, XVIII. mende hasierakoa, eta XIII. mendeko Loretoko Ama Birjinaren irudi bat gordetzen du, estilo gotikoa baina erromanikoaren aztarnak dituena, konposizioari dagokionez.[30]

Arkitektura zibila

aldatu
Familia Armarriak
aldatu

Harrizko bi armarri daude etxe banatan: bata, XIX. mende hasierako neoklasikoa, eta bestea, rokoko estilokoa, XVIII. mendearen erdialdekoa.[30]

Harraska
aldatu

Harraska Iturri kalean dago eta bertako urez elikatzen da. Putzuetako soberazko ura baratzeak ureztatzeko aprobetxatzen da.

Desiñanako herri hustea
aldatu

1534an oraindik herri gisa agertzen da, 1534ko Comptos erregistroaren arabera.[31] Hala eta guztiz ere, 1642an Desiñana herri hutsik dago, bibliografiaren eta dokumentuen arabera.[32]

1849an, Pascual Madozen Hiztegi Geografiko Historikoak, hutsik zegoen herria aipatzen du, elizaren zati bat zutik zegoela, baina dorrerik gabe eta estalkiaren zati bat suntsituta. Ermita baten aztarnak ere aipatzen ditu, ziurrenik San Paulori eskainitakoak.[33]

Ondare immateriala

aldatu

Jaiak

aldatu

Herriko jaiak abuztuaren amaieran ospatzen dira, baina Loretoko Ama Birjinaren omenezko ekitaldiek ere garrantzia dute, abenduaren 10ean, haren irudia bere izena duen ermitan baitago. Ospakizun hau bezperan egiten da, hilaren 9an, baselizaren aurrean iluntzean pizten den su batekin, non patatak eta txorizoa erretzen diren txingarretan.[34]

Besta jai batzuk ere ospatzen dira. Alde batetik, maiatzaren 15ean, San Isidro eguna: egun horretan Loretoko Ama Birjinaren irudia ermitatik elizara eramaten da. Halaber, maiatzean San Gregorio Ostienseren zilarrezko burua jasotzen da zelaiak bedeinkatzeko; izan ere, hainbat mendetako tradizioaren arabera, soroen babeslea da (izurriteak, segidak, etab.), eta historian zehar, batez ere XVIII. mendean, garrantzi handia izan zuen, ez bakarrik eskualdean, baita santuaren erlikia bidaltzen zen leku askotan ere.[35][36][37]

Euskara

aldatu

Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Nazar eremu mistoko udalerria da, eta hori dela eta, herritar guztiek dute euskara zein gaztelania erabiltzeko eskubidea Nafarroako Administrazio Publikoetara jotzeko.[38]

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
  3. ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  4. ↑ Acedo, Maria Inés. (2002). La Berrueza, nuestro valle. , 107-129 or..
  5. ↑ a b c d e f g «Nazar». Gran Enciclopedia de Navarra. Fundación Caja Navarra. kontsulta: 2010-12-29
  6. ↑ Auñamendi Eusko Entziklopedia. Nazar. Eusko Ikaskuntza..
  7. ↑ Carreras y Candi, Francisco. (1915). Geografia general del pais Vasco-Navarro. .
  8. ↑ Ciérvide Martinena, Ricardo. (1980). Toponimia navarra : historia y lengua. in: Fontes linguae vasconum: Studia et documenta., 87-106 or..
  9. ↑ Salaberri Zaratiegi, Patxi. (2008). Sobre el topónimo mayor Zúñiga. in: Euskera. Euskaltzaindia.
  10. ↑ Belasko, Mikel. (1999). Diccionario etimológico de los nombres de los pueblos, villas y ciudades de Navarra. Apellidos navarros.. Pamplona: Pamiela, 323 or..
  11. ↑ Nafarroako udal izendegia. in: Euskera. Euskaltzaindia.
  12. ↑ INE. Cifras oficiales de población.Navarra: población por municipios y sexo. .
  13. ↑ «BOE-A-1985-11672 Ley Orgánica 5/1985, de 19 de junio, del Régimen Electoral General. Art. 179». www.boe.es. 2023-12-14 kontsultatua.
  14. ↑ «BOE-A-1985-11672 Ley Orgánica 5/1985, de 19 de junio, del Régimen Electoral General. Art. 184». www.boe.es.. .
  15. ↑ Gobierno de España. Ministerio de Política Territorial. Alcaldes y concejales por municipios. España. Ministerio del Interior.
  16. ↑ a b c d e f g h i j k l (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública.» www.mptfp.gob.es (kontsulta data: 2025-02-03).
  17. ↑ «Nazar» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (kontsulta data: 2025-02-03).
  18. ↑ a b c d e (Gaztelaniaz) «"En sitios pequeños ejerces también hasta de alguacil"» Diario de Navarra 2011-04-28 (kontsulta data: 2025-02-03).
  19. ↑ (Gaztelaniaz) «Tierra Estella decidió en las urnas» Revista Calle Mayor 2007-05-30 (kontsulta data: 2025-02-06).
  20. ↑ (Gaztelaniaz) «Nazar. Bajo el marco de Costalera y Yoar» Revista Calle Mayor 2010-04-29 (kontsulta data: 2025-02-03).
  21. ↑ (Gaztelaniaz) «Alcaldes de Oco y Aras van a las urnas y caras nuevas en Lezáun y Luquin» Diario de Navarra 2011-10-21 (kontsulta data: 2025-02-05).
  22. ↑ (Gaztelaniaz) «Tiempos de cambio en Tierra Estella» Revista Calle Mayor 2015-05-29 (kontsulta data: 2025-02-22).
  23. ↑ (Gaztelaniaz) «El mapa político de Navarra: todos los alcaldes y alcaldesas» Diario de Noticias de Navarra 2019-06-16 (kontsulta data: 2025-02-16).
  24. ↑ «Toki entitateen gida» Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioa (kontsulta data: 2025-04-07).
  25. ↑ (Gaztelaniaz) «Todos los alcaldes y alcaldesas de Navarra, pueblo a pueblo» Diario de Noticias de Navarra 2023-06-18 (kontsulta data: 2025-02-03).
  26. ↑ a b Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (1999). Heráldica Municipal Merindad de Estella (II). in: Navarra. Temas de Cultura Popular. Gobierno de Navarra, 17 or. ISBN 84-235-0041-1..
  27. ↑ «LADRÓN DE CEGAMA, SANTOS». Gran Enciclopedia de Navarra. Consultado el 30 de septiembre de 2023.
  28. ↑ Guerra Realista. in: Gran Enciclopedia de Navarra..
  29. ↑ Museo Zumalakarregi Museoa (ed.). «Nazar y Asarta (29-XII-1833)».
  30. ↑ a b c d e García Gainza, María Concepción; Heredia Moreno, María Carmen; Rivas Carmona, Jesús. (1983). Catálogo Monumental de Navarra. II. Merindad de Estella. Institución Príncipe de Viana, Arzobispado de Pamplona, Universidad de Navarra.
  31. ↑ Idoate, Florencio. (1967). «Poblados y despoblados o desolados en Navarra (en 1534 y 1800)» Príncipe de Viana 28108-109: 309-338..
  32. ↑ «PEDRO DE GUEVARA contra JUAN GARCIA Y OTROS - navarra.es» www.navarra.es (kontsulta data: 2024-03-23).
  33. ↑ Madoz, Pascual. (1806-1870). Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar. 3, 380 or..
  34. ↑ D.N (2016ko abenduaren 17a). «Nazar se reúne en torno a la ermita de la Virgen de Loreto en su festividad». Diario de Noticias de Navarra. Kontsulta 2023-12-14
  35. ↑ (Gaztelaniaz) «NAZAR. Bajo el marco de Costalera y Yoar» Revista Calle Mayor - Publicidad y comunicación 2010-04-29 (kontsulta data: 2024-09-05).
  36. ↑ Jimeno Aranguren, Roldán. (2003). «Configuración de una identidad hagiográfica popular: la leyenda de San Gregorio Ostiense» BIBLID 22: 89-101..
  37. ↑ (Gaztelaniaz) «San Gregorio Ostiense» Cátedra de Patrimonio y Arte Navarro (kontsulta data: 2024-09-05).
  38. ↑ «Ley Foral 9/2017, de 27 de Junio, por la que se modifica el título y el articulado de la Ley Foral 18/1986, de 15 de diciembre, del Vascuence» www.lexnavarra.navarra.es (BON N.º 130 - 06/07/2017; corr. err., BON 12/07/2017, BON 14/08/2017) (kontsulta data: 2024-03-26).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Nazar&oldid=10249077"(e)tik eskuratuta