Lucia Topolansky
Lucía Topolansky Saavedra (Montevideo, 1944ko irailaren 25a) uruguaitar politikari eta iraultzaile ohia da, 2017ko irailetik 2020ko martxora Uruguaiko 17. presidenteordea izan zena. Herri Partaidetzaren Mugimenduko (MPP) kidea, Fronte Zabalean, Errepublikako senatari ere izan zen 2020tik 2022ra eta 2005etik 2017ra.[1] Ordezkari Nazionala 2000tik 2005era, eta Uruguaiko lehen dama José Mujica presidentearen emazte gisa 2010etik 2015era.[2][3]
| Lucia Topolansky | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.png) | |||||||||||
2020ko otsailaren 15a - 2022ko martxoaren 1a
2017ko irailaren 13a - 2020ko martxoaren 1a ← Raúl Fernando Sendic Rodríguez (en)  - Beatriz Argimón (en) →
2010eko martxoaren 1a - 2015eko martxoaren 1a ← María Auxiliadora Delgado (en) - María Auxiliadora Delgado (en) →
2005eko martxoaren 1a - 2017ko irailaren 12a
2000ko otsailaren 15a - 2005eko otsailaren 14a Barrutia: Montevideo departamendua | |||||||||||
| Bizitza | |||||||||||
| Jaiotza | Montevideo, 1944ko irailaren 25a (79 urte) | ||||||||||
| Herrialdea |  Uruguai | ||||||||||
| Familia | |||||||||||
| Ezkontidea(k) | José Mujica (2005 - | ||||||||||
| Bikotekidea(k) | ikusi
| ||||||||||
| Anai-arrebak | ikusi
| ||||||||||
| Hezkuntza | |||||||||||
| Hizkuntzak | gaztelania | ||||||||||
| Jarduerak | |||||||||||
| Jarduerak | politikaria, nekazaria eta partisanoa | ||||||||||
Parte-hartzailea
| |||||||||||
| Sinesmenak eta ideologia | |||||||||||
| Alderdi politikoa | Fronte Zabala Herri Partaidetzaren Mugimendua | ||||||||||
Goi mailako familia batean hazia, 1969an Topolansky ezker muturreko Tupamaros gerrilla taldean sartu eta klandestinitatera pasatu zen. 1985ean, amnistia legearen ondorioz, aske utzi zuten eta MPPren sorreran parte hartu zuen, bere ibilbide politikoari hasiera emanez. 1995ean Montevideoko legebiltzarkide hautatu zuten, eta 2004an Ordezkari Nazional hautatu zuten, Jorge Quartino titularra hil ondoren kargua hartuz.[4] Hala ere, Errepublikako senatari kargua hartu zuen, bere senar José Mujicaren lehen ordezkoa izan baitzen, 2005ean Abeltzaintza, Nekazaritza eta Arrantza ministro kargua hartzeko. Montevideoko Intendenterako hautagaia izan zen 2015eko udal hauteskundeetan, baina Daniel Martínez Villamilek garaitu zuen.[5]
2017ko irailean, Uruguaiko presidenteorde kargua hartu zuen Raul Sendic Rodriguezek dimisioa eman ondoren, kargu hori lortu zuen lehen emakumea bilakatuz.[6]
Biografia
aldatuLucia Topolansky eta bere ahizpa bikia, Maria Elia, 1944ko irailaren 25ean jaio ziren Montevideon, Luis Topolansky Müller ingeniari zibil eta eraikuntza-enpresariaren, eta Uruguaiko goi mailako familia batekoa María Elia Saavedra Rodríguezen zazpi seme-alabetatik gazteenak.[7] Topolansky familia poloniarra da, jatorriz Krakóviakoa; Luis Topolansky Budapesten jaio eta Vienan ikasi zuen, eta ondoren Uruguaira joan zen lanera.
Familia Montevideoko Prado auzoan bizi zen, aitona-amonen etxean, eta gero Pocitos auzora joan zen bizitzera. Ondoren, familia Punta del Esteko bainuetxera aldatu zen, eta aita enpresa eraikitzaile batekin elkartu zen. Baina handik gutxira, Uruguaiko gobernuak Peronen gobernuaren aurkako oposizio aktiboa egiten zuenez, Argentinako presidenteak debekatu egin zien bertako herritarrei Uruguain uda igarotzea, eta enpresak porrot egin zuen. Hori zela eta, familia Montevideora itzuli zen. Handik gutxira bere aita minbiziak jota gaixotu zen, familia egoera ekonomiko larrian geratuz, eta bake epailea zen Enrique Saavedra Barrozo aitonaren mende geratu ziren. Berak sostengatu zituen hezkuntza gastu guztiak.[8]
Lucia ikasle saiatua izan zen. Irakurtzea, margotzea, zaldiz eta bizikletan ibiltzea, boleibolean jolastea gustatzen zitzaion, eta ballet eta piano eskolak ere hartu zituen. Lehen eta bigarren mailako ikasketak Santo Domingo ikastetxean egin zituen, Ahizpa Dominikoen ikastetxean, eta batxilergoa berriz, Alfredo Vásquez Acevedo Institutuan (IAVA). Bigarren mailako ikasketak amaituta, Errepublikako Unibertsitateko Arkitektura Fakultatean sartu zen, 1969an bertan behera uztea erabaki zuen arte.[9]
Fakultatean ikasi zuen urteetan, Topolanskyk gremio- eta politika-jarduera handia izan zuen, eta Unibertsitate Parrokiako jardueretan ere parte hartu zuen. Aita Uberfil Monzonekin elkarlanean aritu zen La Cachimba del Piojo-ko kokaguneko obretan.[10]
Gerrilla
aldatu1967an, hainbat urtez politikan jardun ondoren, bere ahizparekin batera, ezkerreko Tupamaroen Nazio Askapenerako Mugimendua erakundean sartu zen, Uruguaiko agintarien aurkako gerrilla borrokan. Baina poliziak jazarri eta garaitu egin zituen, Indar Armatuekin lankidetzan. Garai horretan, ezagutu zuen José Mujica.[9]
1970ean poliziak preso hartu zuen. Hala ere, hilabete batzuk geroago ihes egitea lortu zuen, “Izar Operazioa” deiturikoan. Cabildoako kartzelan giltzapetuta zeuden beste 37 presorekin batera egin zuen ihes. 1973ko estatu kolpearen ondoren, Juan Maria Bordaberryren diktadura zibiko-militarraren hasiera ekarri zuena, Topolansky atxilotu eta kartzela militar batean espetxeratu zuten, non beste preso politiko batzuk bezala, tortura fisiko eta psikologikoak jasan zituen. 1985era arte egon zen han, amnistia bat onartu zuten arte. 2005ean, hainbat urtez elkarrekin bizi ondoren, José Mujica bikotekidearekin ezkondu zen.[11]
Karrera politikoa
aldatuTopolanskyk bere askatasuna berreskuratu ondoren, beste kide batzuekin batera Herri Partaidetzarako Mugimendua-T sortu zuen, eta 1989an Uruguaiko ezkerreko alderdi nagusian sartu zen, Fronte Zabalean. Laster, HPMren Zuzendaritza Nazionalean sartu ondoren haren Batzorde Exekutibo Nazionalerako hautatu zuten.
1995ean Montevideoko departamenduko batzarraren ordezko zinegotzi izendatu zuten. Metropoli-rako, zirkulazioko eta garraioko batzordeetan eta elkarren arteko batzordeetan espezializatu zen. Bost urte geroago, 2000.ean, Diputatuen Ganberan sartu zen, Jorge Quartino diputatuaren ordezko gisa. Hau hil ondoren, diputatu titularraren rola hartu zuen, aurrekontu-batzordean lan eginez eta etxebizitza-batzordean parte hartuz.[12]
Montevideoko ordezkaria izan zen 2000tik 2005era eta ondoren senatari bilakatu zen. 2009ko hauteskundeetan, senatariaren aldeko boto kopuru handiena jaso zuen, 609 hauteskunde zerrendaburu gisa. Hori zela eta, 2014ko hauteskundeetan Uruguaiko jarduneko lehendakaria Tabare Vazquezen hautagaitzaren lehian izango zela jo zuten.[13]
2010eko azaroaren 26an, Mujica presidentea eta Danilo Astori presidenteordea ez zeudelako, jarduneko presidente bihurtu zen, eta Uruguaiko presidentetzako eskumenak eta eginkizunak bere gain hartu zituen lehen emakumea bilakatu zen.[14] Jarduneko Presidente kargu labur honek 2010eko azaroaren 28ra arte iraun zuen, Astori lehendakariordea Uruguaira itzuli zen arte.[15]
2004ko urriaren 31ko hauteskunde presidentzial eta legegileetan, HPMko zerrendaburua izan zen Diputatuen Ganbera osatzeko. Azkenik, kargurako hautatua izan zen, eta bere sektore politikoak boto kopuru handiena lortu zuen Fronte Zabalaren barruan, aurreko aldian gobernatu zuen Partido Coloradoren boto guztiak ere gainditu egin zituen.
2005eko martxoaren 1ean, haren bikotekidea José Mujicak, sektore bereko senatari gisa ziharduenak, Abeltzaintza Ministerioaren titulartasuna hartu zuen bere gain, eta bere ordezko gisa Senatuan hartu behar izan zuen bere aulkia. Senatari gisa honako batzorde hauek osatu zituen: zientzia eta teknologia; abeltzaintza; nekazaritza eta arrantza; aurrekontua; etxebizitza eta lurralde-antolamendua; bai eta aurrekontu-batzordearen entzunaldi-azpibatzordea eta batzar orokorraren ogasun- eta aurrekontu-batzordea.
Bere senarrak presidentegai izateko HPM sektoreari uko egin ondoren, Lucia Topolansky HPMko figura ospetsuenetako bat bilakatu zen. 2009ko urriko hauteskundeetan, 609 espazioko senaturako zerrendaburua izan zen, eta herrialdeko senatari bozkatuena. Bozkatuenaren zerrendako lehen senataria zenez, 2010eko otsailaren 15ean batzar orokorraren bilkuren hasierako ekitaldia bereak zuzendu zuen. Arrazoi beragatik, martxoaren 1ean, presidentetza hartu zuen egunean, berari egokitu zitzaion Jose Mujica senarrari Uruguaiko presidente kargurako zina egitea, eta Danilo Astori presidenteorde berriari.[16]
Presidenteak eta presidenteordeak (Mujica Espainiara eta Astori Hego Koreara) bidaia diplomatikoak egin behar zituztela eta, 2010eko azaroaren 26an aldi baterako presidentetza hartu zuen, Uruguaiko lehen emakume presidentea bilakatuz. Agintaldia azaroaren 28an, igandea amaitu zen, Astori, itzuli zenean. Bitarteko gisa hartu zuen Errepublikako lehendakaritza, José Mujica presidentea eta Danilo Astori presidenteordea aldi berean ez zeudelako 2013ko maiatzaren 23tik 26ra bitartean.[16]
2010eko azaroaren 26an, Mujica presidentea eta Danilo Astori presidenteordea ez zeudelako, jarduneko presidente bihurtu zen, eta Uruguaiko presidentetzako eskumenak eta eginkizunak bere gain hartu zituen lehen emakumea bilakatu zen. Jarduneko lehendakari kargu labur honek 2010eko azaroaren 28ra arte iraun zuen, Astori lehendakariordea Uruguaira itzuli zen arte. Egoera hori Uruguaiko Konstituzioaren klausula baten ondorioz gertatu zen. Klausula horren arabera, presidentearen botereak eta eginbeharrak Goi Ganberako hautetsi talde handienaren buruzagiari dagozkio aldi baterako, lehendakaria eta lehendakariordea Errepublikako lurraldetik kanpo badaude.[17]
Raúl Fernando Sendicen dimisioaren ondoren, eztabaida sorta luzearen ondoren, Uruguaiko presidenteorde izendatu zuten Sendicen lekuan 2017ko irailaren 13an. Hau gertatu zen bigarren senatari bozkatuena izan zenetik presidentea eta presidenteordea aukeratu zituzten alderdian. Boto gehien lortu zituen senatariak ezin izan zuen kargua hartu, aurreko agintaldian Errepublikako presidente izan baitzen. Topolansky berriz hautatu zuten Errepublikako senatari Fronte Zabaleko 609 Espazioan, 2014ko urriaren 26an egindako hauteskunde nazionaletan.[18]
2015eko urtarrilean, Topolansky senatariak onartu egin zuen Jose Mujicarekin batera gidatzen duen HPM taldeak Fronte Zabal Intendenteko hautagai izatea. FAko «Zortzien Taldea» deiturikoaren babesa izan zuen. Honako hauek osatzen dute: 609 Espazioa, 711 Zerrenda, Ekintza eta Pentsamendu Korrontea - Askatasuna (CAP-L), Uruguaiko Alderdi Komunista, Askapenerako Ezkerreko Frontea (FIDEL), Alderdi Artiguista, 5005 Zerrenda, Liga Federal Frenteamplista eta Mugimendu Alternatibo Sozialista (MAS). Azkenik, Daniel Martínez sozialistak lortu zuen garaipena.[19]
Uruguaiko presidenteordea
aldatu2017ko irailaren 13an, Uruguaiko presidenteordetza hartu zuen, Raúl Sendic-ek uko egin ziolako. Konstituzioak ezartzen duenez, presidenteordea senatari bozkatuena eta zerrenda bozkatuena ez zeudenean, eta presidentearen ondorengotzaren lerroan bigarrena da karguaren titulartasuna hartu behar duena, Konstituzioaren arabera ezinezkoa zelako, aurreko aldian Errepublikako presidente gisa jardun zuenak.[20] Topolanskyk, Konstituzioaren baldintzak betetzen zituen hirugarren senatariak eta ondorengotzaren lerroan hirugarrenak, presidenteordea hartu behar zuen. Horrela, Errepublikako presidenteorde kargua bete zuen lehen emakume ez hautetsia izan zen.[21]
2020ko otsailaren 14an kargua utzi zuen, Errepublikako senatari izateko otsailaren 15ean.[22]
Erreferentziak
aldatu- ↑ (Gaztelaniaz) Lucía Topolansky deja la Vicepresidencia de la República para asumir como senadora, por lo tanto durante 15 días no habrá vicepresidente de la República. Subrayado.
- ↑ (Gaztelaniaz) Lucía Topolansky se convertirá en vicepresidenta.. El Observador.
- ↑ (Gaztelaniaz) [pepemujica.com José Pepe Mujica: Biografía del ex presidente guerrillero. ] pepemujica.com.
- ↑ (Gaztelaniaz) Topolansky dejó el Parlamento tras 22 años; envió una carta y no fue a la sesión que la homenajeó. EL PAIS.
- ↑ (Gaztelaniaz) Redacción.. Topolansky aceptó ser candidata a la IMM. El Observador.
- ↑ (Ingelesez) Lucia Topolansky is Uruguay's first female vice president.. BBC News.
- ↑ (Ingelesez) Lissardy, Gerardo. Lucía Topolansky, «La Tronca», la recia mujer a la que el miedo juntó con José Mujica. BBC Mundo.
- ↑ (Gaztelaniaz) El linaje de Lucía Topolansky. El patriciado del Río de la Plata.
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Pellegrino, Guillermo.. (2017). Lucía Topolansky, de guerrillera a vicepresidente. www.clarin.com.
- ↑ (Gaztelaniaz) Topolansky, la negociadora de Tabaré. El Observador.
- ↑ (Gaztelaniaz) La fuga de La Estrella. Grupo 180. www.180.com.uy.
- ↑ (Ingelesez) Uruguay's first lady praises Cristina Fernandez and blast opposition. Merco Press.
- ↑ (Ingelesez) Uruguay's first lady praises Cristina Fernandez and blast opposition. Merco Press..
- ↑ (Ingelesez) "First time ever woman president (for a few days) in Uruguay". Mercopress.
- ↑ (Gaztelaniaz) "Lucía Topolansky presidenta de Uruguay". El Pais.
- ↑ a b (Gaztelaniaz) Hecho histórico: la senadora Lucía Topolansky asumió el ejercicio de la Presidencia de la República.. Uruguay Presidencia.
- ↑ (Gaztelaniaz) ¿Quién es Lucía Topolansky Saavedra, la mujer de José Mujica?. notimerica.com.
- ↑ (Gaztelaniaz) Entrevista a la senadora Lucía Topolansky.. La Red 21.
- ↑ (Gaztelaniaz) Lucía Topolansky, la mujer de Pepe Mujica, reconoció su derrota en las elecciones de Montevideo. La Nación.
- ↑ (Gaztelaniaz) Leonardo, Luzzi. (2017). Topolansky, la negociadora de Tabaré. El Observador.
- ↑ (Ingelesez) Wife of ex-Uruguay President Mujica becomes vice president". Reuters.
- ↑ (Gaztelaniaz) Lucía Topolansky deja la Vicepresidencia de la República para asumir como senadora y por 15 días no habrá vicepresidente de la República. Subrayado.
Ikus gainera
aldatu(Ingelesez) Uruguaiko politikoak
(Ingelesez) Uruguaiko familia politikoak
Kanpo estekak
aldatu(Gaztelaniaz) HPMko web orri ofiziala