Wikipedia

Leona Vicario

Mexikar ekintzailea

María de la Soledad Leona Camila Vicario Fernández de San Salvador, Leona Vicario izenez ezagunagoa (Mexiko Hiria, 1789ko apirilaren 10a – ibid. 1842ko abuztuaren 21a), Mexikoko Independentzia Gerrako pertsonaia garrantzitsuenetako bat izan zen. Gerra horretan, matxinatuei interesatzen zitzaizkien eta hiriburuan gertatzen ziren mugimendu guztien berri eman zien.[1][2]

Leona Vicario

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakMaría de la Soledad Leona Camila Vicario Fernández de San salvador torres
JaiotzaMexiko Hiria, 1789ko apirilaren 10a
Herrialdea Mexiko
Espainia Berriko Erregeorderria
HeriotzaMexiko Hiria, 1842ko abuztuaren 21a (53 urte)
Familia
Ezkontidea(k)Andrés Quintana Roo (en) Itzuli
Hezkuntza
Hizkuntzakgaztelania
Jarduerak
Jarduerakpolitikaria eta kazetaria
Find a Grave: 11262987 Edit the value on Wikidata

Los Guadalupes taldekoa izan zen, eta bere diruarekin finantzatu zuen matxinada.[3] Mexikoko lehen emakumezko kazetarietakoa izan zen, arrisku askori egin behar izan zien aurre, kausa independentista babesteagatik. Andrés Quintana Roorekin ezkondu zen.[4]

Batasunaren Kongresuak Benemerita eta Dulcísima Madre de la Patria ohorezko titulua eman zion; haren izena urrezko letrekin dago inskribatuta San Lázaroko Legegintza Jauregiko Ohorezko Horman, Mexikoko Diputatuen Ganberaren egoitzan.[5][6]

Lehen urteak aldatu

Alaba bakarra izan zen. Haren aita, Gaspar Martín Vicario, Gaztela Zaharretik (Espainia) Mexikora joandako merkatari espainiarra izan zen, eta haren ama, Camila Fernández de San Salvador, Ixlilxochitl II.aren (Texcoko azken tlatoania) ondorengo zuzena izan zen.[7] Familia kreole baten erosotasunak izan zituen.[8] Hezkuntza zabala jaso zuen, garai hartan oso ohikoa ez zena. Arte ederrak eta zientziak ikasi zituen. Pintura eta marrazketa ikastaroak egin zituen Tirado margolariarekin.[7] Irakurketen artean, honako hauek nabarmentzen dira: Ideia del Universo, Lorenzo Hervás jesuitarena eta Panduro; Historia natural, orokor eta partikularra, Georges Louis Leclercena, Buffongo kondea; Las aventura de Telémaco, Fenelonenak.[7]

1807an gurasoak hil zirenean, osabaren zaintzapean egon zen, Agustín Pomposo Fernández de San Salvador abokatuaren eta legeetako doktorearen zaintzapean, albacea gisa ere aritzen baitzen.[9][10] Ponposo oso gaztea zela ezagutarazi zen, oda bat idatzi zuenean: Sentimientos de la Nueva España por la muerte de su virrey D. Antonio María Bucareli, eta, ondoren, 1787an, La América llorando por la temprana muerte de D. Bernardo de Gálvez, izenburuko bertso batzuekin. Han, monarkiaren eta haren ordezkarien aldeko joera sentitua eta sakona erakutsi zuen. Napoleonen inbasioak eta Espainiako Independentziaren Gerrak poesia-talentua probatu zuten, harik eta Miguel Hidalgo apaizak altxatzeko eta matxinatzeko saiakerei aurre egin behar izan zien arte. Orduan, Memoria Cristiano-Política sobre lo mucho que la Nueva España debe temer de su desunión idatzi zuen (1810).

Nahiz eta bere osaba entzutetsuarenak ez bezalako idealei eutsi, osabak bakarrik bizitzeko aukera eman zion Leonari, eroso egon zedin; aldameneko jabetza bat erosi zuen, harengandik hurbil egoteko, garai hartako ohituretarako eskandalagarria zena.[11] Osabak Oktaviano Obregón koronel eta abokatuarekin ezkontzeko bidean jarri zuen, baina hura Espainiara joan zen Cádizko Gorteetako diputatu gisa.

1811n, Andrés Quintana Roo ezagutu zuen, Yucataneko lege-ikaslea, Fernández de San Salvadorren bulegoan lan egiten zuena. Biak maiteminduta geratu ziren, eta Andrések Leonaren eskua eskatu zuen. Osabaren ezezkoa jaso zuen, gaztea pobrea zela uste baitzuen. Banantze behartuaren aurrean, Leonak premiarik gabeko kausari bere kabuz laguntzeko modua bilatu zuen.[12]1833an, Quintana Roo gobernu liberal bateko justizia-idazkari izendatu zuten, eta hilabete batzuk geroago uko egin zion Santa Anna jeneralaren alderdiak hartzen zituen erabakiekin bat ez etortzeagatik, 1835az geroztik eta bizitzaren amaierara arte Justizia Gorte Goreneko magistratu gisa iraun zuen. Handik urte gutxira, 1842ko abuztuaren 21ean, Leona Vicario hil zen Mexiko hirian, senarraz eta bi alabez inguratuta. Bizitzaren amaierara arte, idazten eta iritzia ematen jarraitu zuen, bai Federalistaren orrialdeetan, bai bultzatzen jakin zuen tertulia literario eta politikoetan, eta gizarte liberaleko alena izan zen beti. Hasieran, Quintana Rooren gorpuzkiekin batera, Gizon Ilustratuen biribilgunean egon zen, baina 1910etik aurrera haren errautsak Independentziaren Zutabearen kriptan daude, Erreformaren pasealekuan.

Mexikoko Independentzia Gerra aldatu

 
Leona Vicarioren erretratua, bere gaztaroan.
 
Leona Vicarioren etxea Mexiko Hirian

1810az geroztik, Leona Vicario Los Guadalupes izeneko sozietate sekretu bateko kide izan zen. Elkarte horretako kideek sare moduko bat osatu zuten, Miguel Hidalgo eta Costillarekin eta José María Morelos eta Pavónekin posta bidez, gizarte birreinaleko kide zirelako, eta horrek aukera ematen zien beste matxinatu batzuek ez zuten informazioa eskuratzeko.[13] Espainiarrek matxinatuei aurre egiteko estrategiei buruzko informazioa biltzen zuen.[8] Gainera, iheslariei babesa eman zien, dirua eta botikak bidali zituen, eta erreboltariei lagundu zien, baliabideak, berriak eta gorte birreinalean gertatzen ziren nobedadeen berri emanez.[14]

Matxinatuen kausaren aldeko proselitista sutsua izan zen. 1812. urtearen amaieran, bizkaitar armagin batzuk konbentzitu zituen matxinadarekin bat egin zezaten; Tlalpujahura joan zen Ignacio López Rayónen kanpamentua zegoen herrira, eta han beren bitxiak eta ondasunak salduz finantzatutako kanoiak egin zituzten.[15]

1813ko martxoan, arriero batek zeraman posta mezu bat atzeman zuten; Leonak, jakin zuenean, San Ignaziora (Michoacán) ihes egin zuen, eta handik Huixquilucanera (Mexiko).[8] Hiriburura itzuli zenean, osabak Belen de las Mochas ikastetxean giltzapetzea lortu zuen, kartzelara bidali beharrean. 42 egunez egon zen bertan.[8] Ezin izan zuen saihestu agintariek justiziaren arabera prozesatzea.[16] Segurtasun eta Ordena Onaren Errege Batzordeak prozesu bat ezarri zion, eta, prozesu horretan, errua egotzi zioten dokumentuak agertu ziren; besteak beste, matxinatuen esparrura igarotzeko egin zituzten ihesaldiari buruzkoak; galdeketa egin zioten, eta errua egozten zioten frogak aurkeztu ziren.[14] Ez zituen inoiz lankideak salatu; errudun deklaratu zuten eta espetxe formalera eta ondasun guztiak konfiskatzera kondenatu zuten.[16]

1813ko maiatzean, hiru matxinatuk, ofizialez mozorrotuta, ihes egiten lagundu zioten; huakalen artean ezkutatuta, inprentako materiala zeraman egunkari matxinatuetarako.[8] Tlalpujahura (Michoacán) abiatu zen, eta Andrés Quintana Roorekin ezkondu zen.[17] Handik aurrera, senarrarekin batera, matxinadaren eta Txileko Kongresuaren zerbitzura egon zen. Morelosek gutunak bidaltzen zizkion Leonari Chilpancingotik; bere egoeraz arduratuta, saria ematea erabaki zuen, 1813ko abenduaren 22an Kongresuak berak berretsi eta onartu ondoren.[14]

1814an eta 1815ean, Leonak El Ilustrador Americano (Ilustratzaile Amerikarra) eta Semanario Patriótico Americano (Astekari Patriotiko Amerikarra) egunkarietan lan egiten jarraitu zuen. Azkenik, José María Morelos harrapatu eta hil egin zuten, eta Kongresua desegin zuten, elkarren aurkako frakzio matxinatuen ondorioz. Leona eta haren senarra Michoacán inguruan ezkutatu ziren, hiriburutik iristen zitzaizkien indultu errepikatuak baztertuz.[14]

1817an, Leonak lehen alaba izan zuen: Genoveva. Senar-emazteak leku batetik bestera iheska zebiltzan, eta Leona Achipistilako kobazulo batean erditu zen alabaz, Tierra Calienteko leku batean.[8] Ignacio López Rayónek neskatoaren aitabitxiarena egin zuen.[18] 1818ko martxoaren 14an, egun Mexikoko Estatuan dagoen Tlatlaya mendilerroan ezkutatuta zeudela, harrapatu egin zituzten; alabarentzat zer ondorio izango zituen pentsatuta, lehen baztertu zuten indultua onartu egin zuten amarentzat eta alabarentzat.[18]

Tolucan egon zen bitartean, Leonak bigarren alaba izan zuen, María Dolores Quintana Vicario, eta Fernando VII.ak Cadizeko Konstituzioaren zina zela eta egindako ospakizunak ikusi zituen. Aukera horrek La libertad y la tiranía (Askatasuna eta tirania) poema idaztera eraman zuen:[19]

 
Leona Vicarioren testamentua

Independentzia lortuta eta ondasunak konfiskatzearen ordain gisa, Errepublikaren Kongresuak Leona Vicariori, 1823ko abuztuaren eman zion 1823ko abuztuaren 8an egindako bilkuran, Ocotepec izeneko ogasuna, Apan Llanosen eta Mexiko Hiriko hiru etxe. 1827an, Coahuila eta Texasko Estatuko Kongresuak erabaki zuen Saltillo hiribilduari aurrerantzean Leona Vicario izena ematea, garai hartan independentziaren emakume indartsu gisa ezagutzen baitzen Leona.

Hirugarren alaba bat izan zuen, Dolores izenekoa, Miguel Hidalgok 1810ean independentziaren aldeko borrokari hasiera eman zion herriaren omenez.

Leona Vicariok politika, kazetaritza eta poesia jarduerekin jarraitu zuen bere senarrarekin batera, eta haren alde egin zuen Anastasio Bustamante presidenteak jazarpena erabaki zuenean eta errepresalia gisa gaitzetsi zuenean El Federalistatik banatzen ziren prentsa kanpainengatik. Kanpaina hori Leonaren baliabideei esker argitaratu zen, eta bertan idazten jarraitu zuen 1842ko abuztuaren 21ean Mexiko Hirian hil zen arte.[14]

El Federalistako kolaboratzaile izan zen garaian, Vicariok aurre egin zion Lucas Alamán kontserbatzaileari, zeren hark zioen emakumeak independentzia gerrara bere gizonekiko maitasunagatik joan zirela. Bere zutabean hauxe idatzi zuen:[20]

Aitortu ezazu Alamán jauna, maitasuna ez dela emakumeen ekintzen eragilea soilik; emakumeak grina guztien gai dira, eta loria eta askatasunaren sentimenduak ez zaizkie sentimendu arraroak; aitzitik, hobe da emakumeengan indar handiagoz jardutea, emakumeen sakrifizioak beti bezala, edozein dela ere haiek egiten dituzten objektua edo kausa, desinteresatuak dira, eta badirudi ez dutela gehiago onartzen. Niri dagokidanez, badakit nire ekintzak eta iritziak beti askeak izan direla, inork ez du horietan eragin handirik izan, eta puntu horretan independentzia osoz jokatu dut, estimatu ditudan pertsonek izan dituzten iritziak aintzat hartu gabe. Konbentzitu egiten naiz horrela izango direla emakume guztiak, inozoak izan ezik, eta beren hezkuntzaren ondorioz menpeko izateko ohitura hartu dutenak izan ezik. Bi klase horietako gizonak ere asko daude.

1842ko abuztuaren 25ean, hil eta lau egunera, Ongilea eta Aberriaren Ama izendatu zuten. Ordura arte, Mexikon estatuko hiletak eskaini zitzaizkion emakume bakarra izan zen.[21] Haren gorpuzkiak, lehenik Santa Paulako panteoian, ondoren, 1900eko maiatzaren 28an, Andrés Quintana Roo senarrarekin batera, Doloreetako Panteoi Zibileko Pertsona Ospetsuen Biribilgunera eraman zituzten, 1925ean Independentziaren Zutabera eraman arte. 2010eko maiatzaren 30ean, Historia Museo Nazionalera (Chapultepec gaztelua) eraman zituzten, kontserbatu eta, aztertzeko. Gero, urte bereko abuztuaren 15ean, Jauregi Nazionalera eraman zituzten, Galeria Nazionalean jartzeko, Mexiko 200 urte: Aberriaren eraikuntza erakusketan. Haren izena urrezko letrekin grabatuta dago Quintana Roo estatuko kongresuan, Chetumal hirian. 2011tik aurrera, Leonaren gorpuzkiak Independentziaren Zutabera itzuli eta lurperatu ziren, gainerako matxinatuekin batera.

Legatua aldatu

 
Leona Vicarioren estatua, Mexiko Hirian.

Leona Vicario heroi nazionala da, Aberriaren Ongilea, Aberriaren ama, eta Mexikoren sortzailea. Mexikoko lehen kazetaritzat hartzen da.[22] Estatua asko daude Mexiko osoan, eta, gainera, eskola, ospitale, liburutegi, hiri, herri, kale eta leku askok haren izena daramate.

Aitortzak aldatu

Mexikoko gobernuak "Leona Vicarioren urtea, Aberriaren ama ongilea" izendatu zuen 2020an, Mexikoko historia politikoan emakumeak aintzat hartuz.[23]

Bekak eta pizgarriak bere izenean. aldatu

Mexiko Hiriko Leona Vicario beka programa. aldatu

 
Leona Vicarioren estatua, heroinen pasealekuan Mexiko Hiriko Reforma etorbidean

Mexikoko haur eta nerabeei laguntzeko programa da, Mexiko Hirikoak, 0tik 17 urte eta 11 hilabete bitartekoak, egoera oso ahulean daudenak, beren eskubideak berrezartzera bideratua, bereziki hezkuntzan eta elikaduran. Ama, aita edo tutoreak hil zaizkien, ezintasun iraunkorreko egoeran bizi diren edota askatasunik gabe dauden haur eta nerabeei zuzenduta dago, baita eginbeharra betetzean eroritako polizien seme-alabei ere, halaber guraso edo guraso bakarrei, familiaburuei eta muturreko pobrezian daudenei.

Ikus gainera aldatu

Irudi galeria aldatu

  •  
    Posta-zigilua Leona Vicario 1910
  •  
    Posta-zigilua Leona Vicario 1985

Erreferentziak[24] aldatu

  1. ↑ Gobierno Federal. 10 de abril de 1789. Nace en la Ciudad de México, Leona Vicario. .
  2. ↑ Archivo UNAM - Leona Vicario. .
  3. ↑ Gobierno Federal. Leona Vicario, 1789-1842. .
  4. ↑ Las siete mujeres de América Latina que marcaron historia en la política. .
  5. ↑ Gobierno Federal. Tiene Calzada de los Héroes Nuevo Laredo, nuevo personaje de la historia. .
  6. ↑ Cámara de Diputados del H. Congreso de la Unión. El Muro de honor. .
  7. ↑ a b c Adriana Y. Flores Castillo. Leona Vicario: Mujer, fuerza y compromiso en la Independencia de México. .
  8. ↑ a b c d e f de Juambelz. Leona Vicario. .
  9. ↑ Zárate, 1880; 381
  10. ↑ INEHRM. Leona, Caracter Insurgente. .
  11. ↑ Actualidades Mexico. Leona Vicario. .
  12. ↑ Chihuahua Mexico. Leona Vicario. .
  13. ↑ El Informador. Leona Vicario, figura femenina en el proceso de la Independencia. .
  14. ↑ a b c d e Biografías y vidas. Leona Vicario. .
  15. ↑ Muro de Honor. Leona Vicario. .
  16. ↑ a b CONACULTA. Abrirán la exposición documental y fotográfica Leona Vicario y su tiempo. .
  17. ↑ Zárate, 1880; 382.
  18. ↑ a b INEHRM Secretaria de Gobernación. El carácter insurgente de una “Leona”. .
  19. ↑ Mi congreso y yo. - Leona Vicario. .
  20. ↑ Encuentro de Empoderamiento Femenino. .
  21. ↑ https://oncenoticias.digital/nacional/sabias-que-leona-vicario-es-la-benemerita-y-dulcisima-madre-de-la-patria/160412/
  22. ↑ El Diario de Coahuila. La primera periodista en México. .
  23. ↑ Rodríguez, G. (2020). Año de Leona Vicario. La Jornada, abr 10, p. 22, sección Opinión. (Consultado viernes, 10 de abril del 2020)
  24. ↑ 2020, Año de Leona Vicario. Decreto Oficial.. .
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Leona_Vicario&oldid=9444020"(e)tik eskuratuta