Laosko Erresuma
Laosko Erresuma (laoseraz: ພຣະຣາຊອານາຈັກຣ໌ລາວ) 1953tik 1975eko abendura arte estatu subirano bat izan zen, noiz Pathet Laok gobernua kendu eta Laosko Herri Errepublika Demokratikoa sortu zuen.[1] 1949an Frantziar Indotxinarekin zuen federazio baten zati bezala zuen autonomia kontuan hartuta, 1953ko Franko-laosiar Itunak azkenean Estatu subirano eta independente bat ezarri zuen: Laos.
| Laosko Erresuma | |||
|---|---|---|---|
Ereserkia: Pheng Xat Lao (en)  | |||
| |||
.svg) | |||
| Geografia | |||
| Hiriburua | Vientian eta Luang Prabang 17°58′48″N 102°37′48″E | ||
| Azalera | 236.800 km² | ||
| Kontinentea | Asia | ||
| Mugakideak | Khmer Errepublika | ||
| Administrazioa | |||
| Gobernu-sistema | monarkia konstituzional | ||
| Zeren kide | ikusi
| ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 3.100.000 | ||
| Dentsitatea | 13,09 bizt/km² | ||
| Hizkuntza ofizialak | ikusi
| ||
| Erabilitako hizkuntzak | ikusi
| ||
| Moneta | Laostar kip berria (₭) | ||
| Historia | |||
| Sorrera data: 1947 | |||
| Bestelako informazioa | |||
.svg)
Baina hori herrialdea nork gobernatuko zuen erabaki gabe egin zuten. Hurrengo urteetan, hiru talde boterea lortzeko borrokatu ziren: neutralistek Souvanna Phouma printzearen alde, eskuindar alderdiak Champasakeko Boun Oum printzearen alde, eta ezkertiarrak, Ipar Vietnamen babesa zuen Laosko Fronte Patriotikoak (orain Pathet Lao deitua) ordezkatua, Souphanouvong printzearen eta Kaysone Phomvihane lehen ministro izango zenaren alde.
Gobernua
aldatuLaosen independentzia eman zuen 1953ko Franko-laosiar Itunaren ondoren, Laosko Errege Gobernuak herrialdearen kontrola hartu zuen. Itun honek monarkia konstituzional bat ezarri zuen, Sisavang Vong errege eta Souvanna Phouma printzea lehen ministro zirela. Une honetan, Luang Prabang izan zen errege-hiriburua.
Saiakera asko egin ziren koalizio gobernuak ezartzeko: batasun nazionaleko gobernu bat ezarri zuen 1958an Souvanna Phouma printzeak, baina hilabete batzuk bakarrik iraun zuen. Gobernuko presidenteak, Konstituzioaren arabera bere ministroak izendatu zituena eta Erregearen aholkularitza jaso zuena, Souphanouvong printzea bere anaiarekin tratu bat egin zuen: Souvanna Phoumak Ministroen Kontseiluan komunistei bi eserleku eman zizkien, eta trukean Souphanouvongek bere 6.000 tropa komunistetatik 1.500 errege armadan sartuko zituen. Anaia erdiari Plangintza, Berreraikuntza eta Urbanizazio ministro kargua eman zitzaion, eta Alderdi Komunistako beste kide bat Erlijio eta Arte Ederretako ministro izendatu zuten.
Indar armatuak
aldatuLaosko Erresuma bost eskualde militarretan banatu zuten. Armada hiru adarretan banatzen zen: Laosko Errege Armada, Lao Errege Itsas Armada eta Lao Aireko Errege Indarra, Vientiango Defentsa Ministerioaren kontrolpean zeudenak.
Estatu Batuek Errege Armadari ibai-patruilarako hogei ontzi eta lehorreratze anfibioko hamasei txalupa eman zizkioten. 1962 eta 1971 artean, Estatu Batuek 500 milioi dolar eman zizkioten Laosi laguntza militarrean, indar irregularrak eta paramilitarrak hornitzeko eta entrenatzeko kostua kontuan hartu gabe.
Kanpo-harremanak
aldatuLaosko Erresumako Gobernuak harreman estuak zituen Estatu Batuekin, eta Pathet Lao eta Ipar Vietnamgo mugimendu komunistaren aurkako kanpainan lagundu zuen. 1963an Savang Vatthana erregeak Estatu Batuak bisitatu zituen Kennedy presidentearekin biltzeko.
Frantziak, Australiak, Birmaniak, Thailandiak eta Japoniak ere Laos babesten zuten.
Erorialdia
aldatu1960an, matxinada sail baten erdian, Laosko Errege Armadaren eta Pathet Laoren arteko borroka piztu zen. Souvanna Phouma printzeak 1962an osatutako batasun nazionaleko bigarren behin-behineko gobernu batek porrot egin zuen, eta ordutik aurrera egoera okertu egin zen, Laoseko gatazka superpotentzien arteko lehiaren gune bihurtu baitzen.
1953an, gero eta botere eta eragin handiagoa zuelako Việt Minhek, eta komunismoaren hedapenaren beldurrez aztoratuta, Estatu Batuak Laosi laguntza ematen hasi ziren, Erresumako Gobernuaren barruan ustelkeria orokortua eragin zuen prozesu batean.[2] Ameriketako Estatu Batuen parte-hartzea 1960ko hamarkadan handitu zen berriro, sobietarrek Laosen boterea hartzeko saiakera komunistatzat hartu zutenari erantzunez, Estatu Batuek ezkutuko gerra bat abiarazi zutenean Laosen, 1954ko Genevako Konferentziaren urraketa zuzena suposatzen zuena. Laguntza militar handia zen, Xiangkhoang probintzian AEBetako Indar Berezien eskutik Vang Pao jeneralaren indarren entrenamendua eta ekipamendua barne, eta, CIAren aireko linea komertziala, Air America, erabiliz Thailandiatik gizonak eta ekipoak Laosera eramatea.[3][4]
Azkenik, 1973ko otsailean su-etena lortu zen, Estatu Batuen eta Ipar Vietnamen arteko Parisko Bake Akordioen ondoren. 1974ko apirilean, Batasun Nazionaleko beste Behin-behineko Gobernu bat ezarri zen, berriro ere Souvanna Phouma printzea lehen ministro zela. Hala ere, une honetan, Pathet Laoko indarrek kontrolatutako eremuek herrialdearen zati handi bat hartzen zuten, eta 1975eko apirilean Phnom Penh eta Saigon erori ondoren, hiriburuaren gainean aurrera egin zuten, abuztuaren 23an hartu zituztenak.[5]
1975eko abenduaren 2an, Vientianen, Vongsavang printzeak Pathet Laori Sisavang Vatthana erregearen abdikazio-gutuna aurkeztu zion. Laosko Herri Errepublika Demokratikoa ezarri zen Souphannavong printzea presidentea izanda. Kaysone Phomvihane lehen ministro eta Laosko Alderdi Popular Iraultzaileko idazkari nagusi izan zen.
Erreferentziak
aldatu- ↑ (Ingelesez) Library of Congress - Laos - Glossary
- ↑ (Ingelesez) Indochina - United States Emergency Aid to Laos and Thailand in the Face of Viet Minh Aggression: Statement by the Secretary of State at a News Conference, May 9, 1953. in: Yale Law School Avalon Project. Lillian Goldman Law Library.
- ↑ (Ingelesez) America's Secret War in Laos, 1955-75. Blackwell Publishing Company.
- ↑ (Ingelesez) «The wrong way to end a secret war» Asia Times Online.
- ↑ (Ingelesez) Hay, Jeff. (2009-06-24). The Vietnam War. ISBN 978-0-7377-4637-2..
Kanpo estekak
aldatu
Datuak: Q870055
Multimedia: Kingdom of Laos / Q870055
