Judu mitologia
Judu mitologia judu erlijioari lotutako narrazio sakratu eta tradizionalek osatzen dute, eta «folklore judua», berriz, judu kulturan aurkitzen ditugun herri-ipuinek eta kondairek. Egia esan, jatorrizko folklorea, hau da,, aggada literaturaz bestelakoa oso urria da. Hala ere, mitologia eta folklorea bizirik atera dira eta juduen artean zabaldu dira beren historiako garai guztietan.
Tanakhen aldatu
Judaismoaren sorrerako testuek Tanakh (Biblia hebrearra) osatzen dute. Juduen sinesmen sakratu guztiak biltzen ditu, munduaren sorreratik hebrear estatuaren eraketara eta ondoren hebrearren esklabotzara arte, barne direla Yahveh Jainkoaren esku-hartzeak, haren aginduak, legeak, Torahn jasotako erritual eta mirakuluentzako baldintzak, eta Israelgo nazioaren ibilbidea kontatzen duen kontakizun historiko luzea, hamabi tribuen historia Adam eta Evaren garaietaraino itzuliz.
Munduko mito gehienak beren herrien historia idatzia hasi aurretik gertatzen diren bitartean, Tanakhen gehiengoa judu-historiaren erregistro bat da, eta zati txiki bat baino ez da judu aurreko gertakariez ari. Tanakhek ezagutza ugari ditu, eta «narratiba sakratu» gisa kalifika dezakegu, pentsamenduen eta balioen sistema bati laguntzen diolako eta jendea erlijiosoki edo espiritualki hari lotzen zaiolako. Halaber, balio praktikoko informazioa ere jasotzen du, hala nola eraikuntza-kodeak, higieneari eta dietari buruzko erregulazioak, finantzak, neurri-unitateak eta beste batzuk. Izan ere, gizarte modernoak espiritualtzat jotzen duen testua, Kabala, ez zen garai mishnaikora arte agertu, eta ez zen sistema erlijiosoaren zatitzat hartu Erdi Arora arte.
Mitologia folkloretzat interpretatzea onartzen badugu ere, «Entitate transmitigarria» osatzen duten tradizio juduen edo minhag delakoen izaera gutxitan iristen da Tanakh garaira.
Judaismoaren «kultura materiala» arau orokorren edo Halakhaen arabera ordenatuta dago, mezuzah adibide primitibotzat hartuta eta filakteria ezagunena bezala. Bat ere ez da «artefaktu folklorikotzat» hartzen, biak ere eskribau kualifikatuek transkribatu baitzituzten.
"Jokabidea" Tanakhetik datorren arren, juduentzat, folkloretzat har daitezkeen erritual ugariak ezin dira egin, izendaturiko lekua, Jerusalemgo Tenplua, falta delako. Erritual hauen ordez beste batzuk jarri dira, beste gizarte batzuetako mito eta folkloreekin antzekotasun gutxi erakusten dutenak.
Talmuden aldatu
Profetek salatu arren, juduen auzokoen praktika paganoak hartzeko joera, indarrez itzuli zen garai talmudikoan. Hala ere, apenas ez ziren mitorik izan garai talmudikoan eta midrashikoan, hau da, kabalista-eskoletan mistizismoa sortzen hasi zenean. Shedimen, juduentzat nonahiko bihurtu ziren demonioak,[1] agerpena izan zen herri judu gehienari Talmudeko estudiorako sarbidea eman ziona, batez ere inprentaren asmakizunaren ondoren.
Errabino batzuek herri-sinesmen horiekin bat egiten zuten. Badago ametsen bidezko iragarpen-katalogo bat Berren (55 et seq.), eta Johanan errabinoak amets horiek benetakoak zirela zioen, baldin eta goizez edo beste batzuez amesten baziren guri buruz, edo errepikatuak.[2] Rabbi Meirrek, aldiz, ametsek ez zutela ez laguntzen ez zauritzen aitortu zuen.[3]
Talmudeko mitologia tipikoaren adibide bat (חולין נט ע"ב - ע"ב, Chullin 59b) Dvei Ilai izeneko baso mitiko batetik etorritako orein eta lehoi erraldoi bati buruzko eztabaida batean agertzen da. Oreinak keresh izena hartzen du eta lehoiak tigris izena, eta lehoia hain handia zela esaten da, non bere birikien artean 9 oinetako (2,70 metroko) luzera izan baitzen. Testuak berak dioenez, Hadriano erromatar enperadoreak behin errabino bati lehoi hori irakasteko eskatu zion, lehoi guztiek elkar hil zezaketelako, baina errabinoak uko egin zion, lehoi normala ez zela esanez. Zesar tematu, eta errabinoak Dvei-ilaiko lehoiari deitu zion. Lehoiak orro egin zuen 400 amoteko distantziatik, eta Erromako harresiak ikaratu egin ziren. Orduan 300 amot aurreratu eta orro egin zuen berriro, eta Erromako harresiak erori egin ziren. Historia ezin da hitzez hitz interpretatu, baina Talmuden aurkitutako eta juduen exegesirako iturri komun diren istorio mitologiko batzuen adibide tipikoa da.
Badirudi Talmudeko agintariek eragin berezia dutela herri-medikuntzaren kasuan. Garai talmudikoan begizkoaren sinesmena oso hedatua zegoen, eta ohikoa zen profezietan sinestea, nahiz eta batzuetan herri-sinesmenen izaera hutsa aitortzen zitzaion. Horrela, gauzak bi aldiz egiteak (jatea, edatea edo garbitzea, adibidez) zorte txarra dakarrela esaten den bitartean,[4] Rabbi Dunaik antzinako tradizioa zela onartu zuen.[5] Talmudean aipatutako gai garrantzitsu bat zuhaitzak landatzea da, jaiotzak ospatzeko eta, ezkontzen direnean, jupa bat sortzeko.[6] Tradizio honek jatorri persiarrak omen ditu eta Indian ere egiten dute.[7]
Erreferentziak aldatu
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q1716022
Multimedia: Jewish mythology / Q1716022
|
Artikulu hau mitologiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |