Hiadeak
Hiadeak (grezierazko Ὑάδες-etik, Melotte 25 edo Collinder 50 izenez ere ezaguna) eguzki-sistematik hurbilen dagoen kumulu irekia da, eta, dauden izar-multzo guztien artean, ondoen aztertutako bat. Hipparcos satelitea, Hubble Espazio Teleskopioa eta kolore-magnitudearen diagrama infragorri egokia erabili dira kumuluen erdigunera ~152 argi-urteko (47 parsecs) distantzia ezartzeko[1][2][3][4]. Hiru metodo independente horiek ezarritako distantziak bat datoz Hiadeak distantzia kosmikoen eskalan maila garrantzitsua dela adieraztean. Taldeak adin, jatorri-lekua, konposizio kimiko eta espazioan zehar higidura partekatzen duten ehunka izarren multzokatze, gutxi gorabehera, esferiko batek osatzen du. Lurreko behatzaileen ikuspuntutik, Hiadeen multzoa Taurus konstelazioan agertzen da, non bere izar distiratsuenak «V» bat osatzen duten Aldebaran erraldoi gorri are distiratsuarekin batera. Dena den, Aldebaran ez dago Hiadeekin erlazionatuta, Lurretik askoz gertuago dagoelako (hortik bere itxurazko distira) eta ikusmen-lerro berean egotea baino ez baitago.
| Hiadeak | |
|---|---|
 | |
| Behaketa | |
| Distantzia Lurretik | 151 au |
| Itxurazko magnitudea (V) | 0.5 |
| Metaltasuna | 0,13 |
| Konstelazioa | Taurus |
| Abiadura erradiala | 39,4 km/s eta 39,96 km/s |
| Igoera zuzena | 04h 27,0m |
| Deklinazioa | +15° 52′ |
| Orbitaren ezaugarriak | |
| J2000.0 | |
| Erradioa | 30 au |
| Azalera | 330 Minutu sexagesimal |
| Izendapenak | |
Hiadeen bost izar-kide distiratsuenak sekuentzia nagusitik harago eboluzionatu dira, eta, gaur egun, etapa erraldoiaren behealdean daude. Izar horietako lauk, Bayer Gamma, Delta 1, Epsilon eta Theta Tauri izenekoak, tradizionalki, Taurusen buru gisa identifikatzen den asterismoa osatzen dute, Zezena. Bestea Zeta 1 Tauri da, hegoaldera 2° baino gehiagora dagoena. Epsilon Tauri, Ain izenez ere ezaguna ("zezenaren begia") gas-erraldoi motako exoplaneta hautagai bat du, edozein kumulu irekitan aurkitzen den lehen planeta.
Hiadeek 625 milioi urte inguru dituztela kalkulatzen da. Kumuluaren nukleoak, izarrak dentsitate gehien bilduta dauden tokian, 2,7 parsec-eko erradioa du (17,6 argi-urteko diametroari dagokiona), eta kumuluaren marea-erradioa 10 parsec-ekoa da (65 argi-urteko diametroari dagokiona). urte). Hala ere, konfirmatutako izar kideen heren bat inguru, muga horretatik kanpo ere behatu dira; kumuluen halo hedatuan; izar horiek, ziurrenik, bere grabitazio-eraginari ihes egiteko prozesuan daude.
Historia aldatu
Hiadeak, greziar mitologian, Atlas eta Etraren zazpi alabak ziren, eta Pleiades, Félise, Córonides, Eudora, Ambroxía, Feo, Polixo eta Dioneren erdi ahizpak[5]. Bere anaia Hiante (Hyas) hil ondoren, ahizpek —Hyadesek, alegia— haren heriotza deitoratu zuten, hain gogor ezen penaz hil ziren. Zeusek, maitasun hori aintzat hartuta, errukitu zituen ahizpak izar bihurtuz, eta Tauroren buruan jarri zituen, non, urteroko irteera, euri ugariz lagundurik izaten den.
Begi hutsez ikusten den multzo bat izanik, Hiadeak jada ezagunak ziren Historiaurrean. Homerok aipatu zituen K.a. 750. urtean, eta Hesiodok K.a. 700. urtean. Ziurrenik, Giovanni Batista Hodiernak, 1654an, katalogatu zuen lehen aldiz, Lewis Boss, 1908an, izar multzoak kumulu bat osatzen zuela erakusten zuen lehena izan zen. Charles Messierrek Hiadeak barne hartzen eta etiketatzen zituzten izar-mapak erabili zituen, baina ez zituen bere katalogo ospetsuan gehitu[6].
Ezaugarri nagusiak aldatu
Hiadeak 151 argi urtera daude, Lurretik hurbilen dagoen izar multzoa izanik. 12 parsec-eko diametroa duen esfera batean kokatutako 80 izarrez osatuta dago, eta, horien erdigunea, Lurretik 37 parsec-ra dago. Multzoak 75 argi-urteko zabalera duen bitartean, erdiko talde nabarmenak 10 argi-urtekoa da. Bere Hertzsprung-Russell diagramak Hiadeek 625 ± 50 milioi urte dituela erakusten du[7] Seguruenik, Askaren kumuluaren (M44) hodei beretik sortu ziren[6]
Kide garrantzitsuenak aldatu
Beheko taulak Hiadeen bost izar distiratsuenen ezaugarri nagusiak erakusten ditu, denak izar erraldoiak:
| Izena | Bayer izena | itxurazko magnitudea | Mota espektrala | Kalifikazioak |
|---|---|---|---|---|
| Theta2 Tauri | 3.41 | A7III | ||
| ain | epsilon tauri | 3.54 | G9.5III | Eguzkiz kanpoko planeta bat du |
| Hyadum I | Gamma Taurus | 3.65 | K0III | |
| Hyadum II | Delta1 Tauri | 3.76 | K0III | |
| Theta1 Tauri | 3.85 | K0 IIIb |
Iturria: SIMBAD datu-basea
Multzoko bi izarretan (79 Tauri eta HD 28226), gehiegizko infragorrien emisioak hautsezko disko zirkunstelar baten presentzia iradokitzen du[8].
Erreferentziak aldatu
- ↑ Perryman, M.A.C.. (1998). «The Hyades: distance, structure, dynamics, and age» Astronomy & Astrophysics 331: 81–120. Bibcode: 1998A&A...331...81P..
- ↑ van Leeuwen, F. "Parallaxes and proper motions for 20 open clusters as based on the new Hipparcos catalogue", A\&A, 2009
- ↑ Majaess, D.; Turner, D.; Lane, D.; Krajci, T. "Deep Infrared ZAMS Fits to Benchmark Open Clusters Hosting delta Scuti Stars", Journal of the American Association of Variable Star Observers, 2011
- ↑ McArthur, Barbara E.; Benedict, G. Fritz; Harrison, Thomas E.; van Altena, William "Astrometry with the Hubble Space Telescope: Trigonometric Parallaxes of Selected Hyads", AJ, 2011
- ↑ American Heritage Dictionary. .
- ↑ a b Información de las Híades en SEDS
- ↑ Perryman, M.A.C., et al.. (1998). The Hyades: distance, structure, dynamics, and age. 331, 81-120 or..
- ↑ Cieza, Lucas A.; Cochran, William D.; Augereau, Jean-Charles. (2008). «Spitzer Observations of the Hyades: Circumstellar Debris Disks at 625 Myr of Age» The Astrophysical Journal 679 (1) pp. 720-731.
Kanpo estekak aldatu
- Hiadeen informazioa SEDS-n
- Hiadeen irudia
- Hiadeen informazioa WEBDA datu-basean
- Hiadeen irudiak, Warburg Institutuaren gunean.
