Hawaii[1] (ingelesez Hawaii eta hawaiieraz Hawai‘i) Ameriketako Estatu Batuetako estatu bat da, AEBko 50 estatuetan berriena. Polinesiako uhartedi bat da, Ozeano Bareko ipar-erdialdean kokatua, Kantzer tropikotik hegoaldera. Sandwich uharteak izena izan zuen garai batean.

Hawaii
 Ameriketako Estatu Batuak
Ereserkia
Hawaiʻi Ponoʻī (en) Itzuli
Administrazioa
Estatu burujabe Ameriketako Estatu Batuak
ISO 3166-2US-HI
HiriburuaHonolulu
Hawaiiko GobernadoreaJosh Green
Zatiketa
Geografia
Koordenatuak21°30′N 158°00′W / 21.5°N 158°W / 21.5; -158
Azalera28.311 km²
Punturik altuenaMauna Kea
Demografia
Biztanleria1.455.271 (2020ko apirilaren 1a)
39.399 (2019)
Dentsitatea51,4 bizt/km²
Etxebizitzak467.932
Hizkuntza ofizialaingeles eta hawaiiera
Ordu eremuaHawaii–Aleutian Time Zone (en) Itzuli eta Pazifikoa/Honolulu
portal.ehawaii.gov

Honolulu da hiriburua.

Populazioa aldatu

Gaur egun, jatorrizko biztanle polinesiarrak biztanle guztien % 1,5 eta mestizoak % 13,5 besterik ez dira, eta kanpotik etorritako talde jendetsuenak, berriz, japoniarrak (% 30), kaukasoarrak (% 30) eta filipinarrak (% 11) dira. Honolulun biltzen da biztanleen % 82.

Orografia aldatu

Koralezko hogei uhartetik gora daude uhartedian, ipar-mendebaletik hego-ekialdera lerrokaturik. Zortzi hauek dira aipagarrienak: Niihau, Kauai, Oahu, Molokai, Lanai, Kahoolawe, Maui eta Hawaii. Guztiek jatorri bolkanikoa dute; Mauiko Haleakala sumendiak munduko krater itzalirik zabalena du. Hawaii uhartean, garaiera handiena duen sumendia itzalita dago: Mauna Kea (4.208 m). Kilauea sumendiak du uharteko kraterrik handiena. Mauna Loa (4.170 m), berriz, laba-alderik zabalena (5.120 km² inguru). Erupziorik sonatuenak: Mauna Loa (1832tik aurrera hiru urte eta erdian behin; 1914, 1935, 1950, 1975, 1984), Kilauea (1924, 1954, 1960).

Klima aldatu

Tropikala: euri-jasa handiak tarteka, eta eguzkitsua oro har. Ipar-ekialdeko alisioak eta uharteen garaierak latitudeari legokiokeena baino klima hotzagoa eragiten dute, eta tenperatura-gorabeherak berdintzen.

Ekonomia aldatu

Nekazaritza eta turismoa dira ekonomiaren oinarriak. Honolulu inguruan munduko turismogunerik handienetako bat dago (2,8 milioi bisitari urteko). Ekoizpen nagusiak azukre-kanabera eta anana dira. Eskulangintza, guztiz teknifikatua, enpresa handi gutxi batzuen eskuetan dago. Abere-hazkuntza, kafea, lore-ekoizpena eta arrantza garrantzi gutxiagokoak dira, baina hango premiak asetzeko adinakoak.

Historia aldatu

James Cookek uhartedia aurkitu zuenean (1788), lau erreinutan zatitua zen. Handik gutxira, Kamehameha I.a (1782–1819 bitartean errege) ia lurralde osoaz jabetu zen, eta administrazio bakarra ezarri zuen. Erregetzak 1893 arte iraun zuen. Bitartean, potentzia kolonialen arteko gatazkak bizi izan ziren Hawaiin, AEBko, Frantziako eta Britainia Handiko misiolariek, merkatariek, diplomazialariek eta abarrek esku hartzen baitzuten bertako arazoetan.

1893an, atzerritarrek osaturiko batzorde batek Liliuokalani erregina egotzi, eta 1898an AEBen mendeko lurralde bihurtu zen. 1922tik aurrera, berebiziko garrantzia izan zuen uhartediak, AEBko armadaren Ozeano Bareko ardatz bihurtu baitzen Pearl Harbour basea. 1941eko abenduaren 7an, Japoniako armadak Pearl Harbourko gerra-portua bonbardatu zuen. Galera gogorrak eragin zizkieten estatubatuarrei, eta, horren ondorioz, AEB zuzenean gerran sartu zen. 1959an, Hawaii AEBko estatu bihurtu zen; 50.a, hain zuzen.

Uharteak aldatu

Uhartedia ekialdetik mendebaldera honako uharteek osatzen dute:

Uhartea Biztanleria (2000) Àzalera (km²) Dentsitatea Koordenatuak
Hawaii 148.677 10.432´52 14´3 19°30′N 155°30′W / 19.500°N 155.500°W / 19.500; -155.500
Maui 117.644 1.883´5 62´5 20°48′N 156°20′W / 20.800°N 156.333°W / 20.800; -156.333
Kahoolawe   115´5  

20°33′N 156°36′W / 20.550°N 156.600°W / 20.550; -156.600

Lanai 3.193 363´97 8´8 20°50′N 156°55′W / 20.833°N 156.917°W / 20.833; -156.917
Molokai 7.404 673´44 11´0 21°8′N 157°0′W / 21.133°N 157.000°W / 21.133; -157.000
Oahu 876.156 1.545´3 567´0 21°26′N 157°58′W / 21.433°N 157.967°W / 21.433; -157.967
Kaua'i 58.303 1.430´43 40´8 22°3′N 159°30′W / 22.050°N 159.500°W / 22.050; -159.500
Niihau 160 179´9 0´9 21°54′N 160°8′W / 21.900°N 160.133°W / 21.900; -160.133
Kaula   0´64   21°39′N 160°32′W / 21.650°N 160.533°W / 21.650; -160.533
Nihoa   0´70   23°3′N 161°55′W / 23.050°N 161.917°W / 23.050; -161.917
Necker   0,18  

23°34′N 164°42′W / 23.567°N 164.700°W / 23.567; -164.700

French Frigate Shoals   0´25  

23°45′N 166°10′W / 23.750°N 166.167°W / 23.750; -166.167

Gardner Pinnacles   0´02   25°1′N 167°59′W / 25.017°N 167.983°W / 25.017; -167.983
Maro uharria   0   25°25′N 170°35′W / 25.417°N 170.583°W / 25.417; -170.583
Laysan   4´11   25°50′N 171°50′W / 25.833°N 171.833°W / 25.833; -171.833
Lisianski   1´56   26°2′N 174°0′W / 26.033°N 174.000°W / 26.033; -174.000
Pearl eta Hermes   0´36   27°48′N 175°51′W / 27.800°N 175.850°W / 27.800; -175.850
Midway   6´2   28°13′N 177°22′W / 28.217°N 177.367°W / 28.217; -177.367
Kure   0´86   28°25′N 178°20′W / 28.417°N 178.333°W / 28.417; -178.333
GUZTIRA 1 211 537 16.639´44 72´8  

Hawaiiar ospetsuak aldatu

Erreferentziak aldatu

Ikus, gainera aldatu

Kanpo estekak aldatu