Fuerteventura
Fuerteventura[1][2] Afrikako kostaldeko uharte bat da, Ozeano Atlantikoan kokatua, Espainiarena. Kanariar uharte handienetan bigarrena da; uhartediko hego-ekialdean dago. 89.680 biztanle zituen 2006an, eta 1.659 km2 ditu. Las Palmasko probintziaren barruan dago. Hiriburua Puerto del Rosario da.
| Fuerteventura | |
|---|---|
 | |
| Datu orokorrak | |
| Mendirik altuena | Pico de la Zarza (en)  |
| Luzera | 98 km |
| Zabalera | 28 km |
| Azalera | 1.633 km² |
| Geografia | |
 | |
| Koordenatuak | 28°25′57″N 14°00′11″W / 28.4325°N 14.00306°WKoordenatuak: 28°25′57″N 14°00′11″W / 28.4325°N 14.00306°W |
| Honen parte da | Kanariak |
| Kokapena | Ozeano Atlantikoa |
| Estatu burujabe |  Espainia |
| Autonomia |  Kanariak |
| Probintzia | Las Palmasko |
| Ur-gorputza | Ozeano Atlantikoa |
| Leku geografikoa | Makaronesia |
ToponimiaAldatu
Tradizionalki, Fuerteventura izena bertan jotzen duten haize indartsuei egotzi zaio, gaztelaniazko fuerte viento (haize indartsua) esamoldetik. Era berean, ventura hitzak zoria ere esan nahi du, eta lotu izan da bertan egin zitekeen diruarekin[3].
Angelino Dulcerten 1339ko planisferioan izen horrekin agertzen da jada: «Forte Ventura», XIV. mendean zehar aldatu zen toponimia, elkarrekin idatzi zen arte. Gaur egungo teoriarik ezarrienak dio Antzinako Erroman Kanariek zuten izenetik datorrela: Fortunatae Insulae[4]. Plinio Zaharraren arabera uhartearen izena Planasia zen[5].
XV. mendean konkista baino lehen Erbania izena zuen, eta bi zatitan zegoen banatuta: Jandia eta Maxorata; hortik datorkio gaur egungo gaztelaniazko gentilizioa: majorero[6]. Uhartean maxo izeneko leku ugari ere badaude. Kolonizazioaren eraginez, jatorrizko guantxea galdu zen, eta gaur egun gaztelania hitz egiten da gehienbat. Hala ere, oraindik badira hainbat toponimo guantxe: Tuineje, Giniginámar, Tesejerague, Tefía, Triquivijate eta abar.
GeografiaAldatu
KlimaAldatu
 Datu klimatikoak (Fuerteventurako aireportua, 25 m (1981–2010)) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 28.5 | 30.8 | 34.0 | 38.0 | 36.8 | 41.6 | 43.0 | 41.0 | 37.9 | 36.5 | 34.8 | 29.5 | 43.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 20.6 | 21.0 | 22.2 | 22.9 | 24.1 | 25.8 | 27.3 | 27.8 | 27.5 | 26.1 | 24.0 | 22.0 | 24.3 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 17.6 | 17.9 | 18.9 | 19.5 | 20.6 | 22.5 | 24.0 | 24.6 | 24.4 | 22.9 | 20.9 | 18.9 | 21.1 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 14.7 | 14.8 | 15.5 | 16.0 | 17.1 | 19.1 | 20.8 | 21.5 | 21.2 | 19.8 | 17.7 | 15.9 | 17.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | 8.0 | 8.0 | 8.0 | 9.5 | 11.6 | 13.0 | 14.0 | 15.0 | 15.0 | 12.0 | 10.5 | 9.0 | 8.0 |
| Euria (mm) | 14 | 16 | 12 | 5 | 1 | 0 | 0 | 0 | 2 | 8 | 13 | 26 | 97 |
| Euri egunak (≥ 1 mm) | 2.5 | 2.4 | 1.9 | 1.0 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.1 | 0.5 | 1.7 | 2.2 | 3.2 | 15.7 |
| Eguzki orduak | 190 | 190 | 233 | 242 | 280 | 285 | 294 | 289 | 246 | 227 | 203 | 186 | 2836 |
| Hezetasuna (%) | 68 | 69 | 68 | 65 | 66 | 67 | 69 | 71 | 72 | 73 | 71 | 71 | 69 |
| Iturria: Agencia Estatal de Meteorología[7] | |||||||||||||
HistoriaAldatu
Espainiarren aurreko garaiaAldatu
Uharteko jatorrizko biztanleek, maxoek edo majoreroek, euren gaztelerazko bertsioan, bereber jatorria zuten. Uhartera, K. a. 1. milurtekoaren erdialdean iritsi zela pentsatzen da. Maxoen gizartea eredu tribal batean antolatzen da. Ekonomiaren oinarria abeltzaintza zen, eta landare-bilketarekin, arrantzarekin, itsaski-bilketarekin eta, beharbada, arkeologikoki dokumentatu gabeko nekazaritzarekin osatzen zen[8].
Europarrak iritsi aurretik uhartea bi erresuma indigenatan banatua zegoen, batzuk Guise erregearen jarraitzaileak eta beste batzuk Ayoserenak. Tribu hauen lurraldeak Maxorata (iparraldean) eta Jandia (hegoaldean) ziren, La Paredeko istmoan dagoen harresi batek banantzen zituen (oraindik partzialki kontserbatzen dena). Uhartearen antzinako izenak, Erbania, harresi honi erreferentzia egiten dio.
Uhartea Gaztelaren konkista gertatu baino askoz lehenagotik ezagutzen zen. Mallorcako, Aragoiko, Portugalgo edo Genovako merkatariek espedizioak egin zituzten, potentziek konkista eskubidea eztabaidatzen baitzuten.
Grabatu podomorfoakAldatu
Konkista eta kolonizazioaAldatu
Aro ModernoaAldatu
Aro GaraikideaAldatu
UdalerriakAldatu
Uhartea 6 udalerritan banatuta dago:
- Antigua (9.715 biztanle)
- Betancuria (715 biztanle)
- La Oliva (21.354 biztanle)
- Pájara (20.283 biztanle)
- Puerto del Rosario (35.293 biztanle)
- Tuineje (13.569 biztanle)
ErreferentziakAldatu
- ↑ Euskaltzaindia. 70. araua: Mundu zabaleko uharte nagusiak. (Noiz kontsultatua: 2012-5-21).
- ↑ Euskaltzaindia. Europako toponimia fisikoa. .
- ↑ (Gaztelaniaz) «Toponimia sorpresiva. Fuerteventura.» BienMeSabe.org (Noiz kontsultatua: 2021-09-06).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Una a una, el origen del nombre de las islas Canarias» abc 2018-08-04 (Noiz kontsultatua: 2021-09-06).
- ↑ «PURPURARIAS Y AFORTUNADAS» elcanario.net (Noiz kontsultatua: 2021-09-06).
- ↑ «ÍNSULOAMAZIQ: Mahorata» web.archive.org 2013-10-21 (Noiz kontsultatua: 2021-09-06).
- ↑ (Gaztelaniaz) AEMET. Valores climatológicos normales. Fuerteventura Aeropuerto. .
- ↑ (Gaztelaniaz) viajes, Turiscom: turismo y. «Los primitivos habitantes de Fuerteventura (Los Majos)» Turiscom: turismo y viajes (Noiz kontsultatua: 2021-09-06).
Kanpo estekakAldatu
Datuak: Q192534
Multimedia: Fuerteventura
