Aureliano

Aureliano
	; Irudi gehiago
; Erromatar enperadorea
Antzinako Erromako senataria
; Erromako kontsula
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Lucius Domitius Aurelianus
Jaiotza	Sirmium, 214 edo 215eko irailaren 9a
Herrialdea	Antzinako Erroma
Heriotza	Çorlu (en) , 275eko iraila edo urria (61 urte)
Heriotza modua	giza hilketa
Familia
Aita	Ulpius Crinitus
Ezkontidea(k)	Ulpia Severina (mul)
Seme-alabak	ikusi Domitica (en) ;
Jarduerak
Jarduerak	politikaria
Gradua	imperator (en)

Aureliano, latinez Lucius Domitius Aurelianus edo Caesar Lucius Domitius Aurelianus Augustus, Germanicus Maximus, Gothicus Maximus, Parthicus Maximus, Restitutor Orientis, Restitutor Orbis (214ko irailaren 9 - 275) erromatar enperadorea izan zen 270etik hil zen arte. Erromatar Inperioa berriro suspertu ahal izan zuen, III. mendeko krisialdia gorabehera.

Boterea eskuratzen

Panoniako familia txiro eta ezezagun batean jaio zen. Aitak Aurelio senatari batentzat lan egin zuenez, haren izena jaso zuen.

Aureliano armadan sartu zen eta, pixkanaka, mailak igo zituen. Jeneral bezala bataila andana irabazi zuen. Dux equitum titulua jasota, enperadoreko eskuineko eskua bihurtu zen. 268an, haren zalditeriak godoak suntsitu zituen Naissus batailan, eta Hanibal garaietatik ezagutzen zen inbasio bortitzena geldiarazi zuen.

Bi urte beranduago, Klaudio Gotiko hiltzear zegoela, Aureliano hautatu zuen ondorengo. Kintilok boterea bolada batez boterea hartu bazuen ere, Aurelianok berehala jaso zituen armaden zein Senatuko babesa. Kintiloren heriotzarekin, enperadore bakarra eta eztabaidaezina bilakatu zen.

Agintean

Aurelianok legioen leialtasuna eskuratu nahian, txanponetan garaipenak ospatzen zituen.

270ean, vandalarren, jutungiarren eta sarmatiarren aurka borrokatu zuen Italiako iparraldean. Garaitutakoan, Germanicus Maximus titulua jaso zuen.

Usurpatzaile asko matxinatu ziren orduan. Inperioko ziurtasun ezaz eta armaden gehigizko botereaz baliatzen ziren haien aldarrikapenak aurrera eramateko. Aureliano jeneral bikaina zen ordea, eta propaganda zorrotza egin zuen armaden babesa lortzearren, haien garrantzia ongi ezagutzen baitzuen.

Alamaniarren kontrako garaipena

Iparraldeko germaniarren arriskua ez zegoen oraindik gainditua. 271n, alamaniarrek berriro eraso zuten Italia. Aurelianoren armada menderatu zuten zelada batean. Erroman, horren berri jaso bezain pronto, beldurra nagusituu zen, inbasioa edozein unetan gertatu ahal zelakoan. Baina Aurelianok berriro egin zien aurre. Horretan Fano batailan garaitu zituen, eta Po ibaiaren iparraldera bultzatu zituen. Paviako batailan berriro menderatuta, alamaniarrak Inperiotik kanpo egin zuten alde. Gothicus Maximus titulua jaso zuen horregatik Aurelianok. Erroman beldurrak bizirik jarraitzen zuela eta, enperadoreak Aurelianoren Harresiak eraiki zituen hiriaren inguruan.

Balkanetan godoak ere garaitutakoan, Inperiotik atera zituen. Nolanahi ere Dazia probintzia abandonatzea erabaki zuen, haren defentsa garestiegia zelakoan. Inperioko muga, beraz, Danubio ibaian kokatu zuen.

Palmirako Inperioaren kontra

Aureliano Palmirako Inperioaren gaineko garaipena ospatzen ari dela.

272an, ekialdera jo zuen, galdutako probintzietara hain zuzen ere. Zenobia erriginako Palmirako Inperioa erromatar hainbat probintzia ohitan oinarritu zen: Siria, Palestina, Egipto eta Asia Minor besteak beste.

Asia Minor erraz berreskuratu zen. Hiri guzitak (Bizantzio eta Tiana izan ezik) erresistentzia gutxi emanda errenditu ziren. Sei hilabetetan Palmirako ateetaraino iritsi zen. Zenobiak ihes eginda, Palmira ere errenditu zen. Palmirako Inperioa deseginda zegoen. Pertsian eta Egipton borrokatu ondoren, Palmirara itzuli behar izan zuen, hiria matxinatu zelako. Aldi horretan soldaduek hiria arpila zezaten utzi zuen. Palmira ez zen bere onera itzuli. Parthicus Maximus eta Restitutor Orientis tituluak jaso zituen Aurelianok.

Inperio Galikoren kontra

274an, mendebaldeko inperio horren aurka egin zuen Aurelianok. Klaudio Gotikok nabarmen murriztu zuen haren eremua. Diplomaziari esker lortu zuen Aurelianok horren gaineko kontrola. Izan ere, enperadore Galikoak tronua utzi nahi zuen, baina ezinezkoa zitzaion publikoki errenditzea. Bi armadek topo egitean, enperadore galikoa taldez aldatu zen. Horren sarian, goi-mailako postu bat eskuratu zuen Erromatar Inperioan.

Erromara itzulitakoan, Senatuak azken titulua eman zion: Restitutor Orbis. Lau urtetan, Inperio osoko mugak babestu ahal izan zituen, eta Erromako agintea Inperio bazter guztietara iristen zen.

Heriotza

275ean, Aurelianok ekialdera jo zuen berriro, pertsiarren aurkako beste kanpaina bat prestatu nahi baitzuen. Sapor I.a eta Hormizd I.aren heriotzek inperioa biziki ahuldu zuten.

Nolanahi ere, Aureliano ez zen inoiz Pertsiara ailegatu, Asia Minor probintzian hil zuten eta. Armandan diziplina zorrotzaren aldekoa izan zen, bai soldaduekin baita ofizialekin ere. Pretoriar Goardiako ofizial batzuek, zigor baten beldurrez, enperadorea hiltzea erabaki zuten.

Aurelianoren Senatuko etsaiek damnatio memoriae delakoa onartu zuten. Baina urtebeterako bertan behera geratua zen. Are gehiago, aurrekoak bezala, Aurelianok jainkotu zuten, Divus Aurelianus titulua jasoz.

Ikus, gainera

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Aureliano

Aurelianoren Harresiak

Datuak: Q46780
Multimedia: Aurelianus / Q46780