Andorrako historia
Andorrako historia XIII. mendean hasi zen, eta hasiera hartan elezahar batek markatuta dago. Horren arabera, Karlomagnok fundatu zuen lurraldea.
XIII.-XX. mendeak: sistema feudala aldatu
Departament del Segre (Département du Sègre)
XIII. mendetik hasita (1278), Foixko kondea (geroago, Nafarroa-Biarnoko errege-erregina; ondoren Frantziako erregea eta, azkenik, Frantziako Errepublikako lehendakaria) eta Urgellgo apezpikua izan dira Andorrako printzekideak edo estatuburuak.
Barne gaien ardura aukeratutako kontseilu nagusi baten esku uzten zen. Justizia gaiak, kanpo harremanak eta defentsakoak printzekideen kontrolpekoak izaten ziren.
1982 - 1993: sistema erdi feudala aldatu
1982ko urtarrilean bereizi egin ziren legegintza eta eragiletza funtzioak, eta kontseilu nagusiak (28 kidez osatua) kontseilu eragile edo gobernu bat izendatu zuen, lehendakaria buru zuela.
1993 - martxan: sistema demokratikoa aldatu
1993ko martxoaren 14an, andorratarrek, erreferendum bidez, indarrean zuten sistema erdi feudala baztertu eta konstituzio berri bat onartu zuten, eta geroztik, Andorran, estatu burujabe eta demokratiko bat ezarri da. Konstituzio horrek bide ematen dio Andorrari justizia aginpide burujabea izateko, bere kanpo politika propioa garatzeko eta nazioarteko erakundeetan parte hartzeko.
1993an onartu zuten Nazio Batuetan. Gainera, alderdi politikoak eratu ahal izan dituzte eta baita sindikatuak ere, lehenago ez baitzen ez alderdirik eta ez sindikaturik. Grebarako eskubidea ere legeztatua izan da.
Bi printzekideek jarraitzen dute estatuburu gisa, baina orain, herrialdeko mugei buruzko legeen gainean dute soilik betorako eskubidea. Frantziak eta Espainiak lehengo ardurekin jarraitzen dute printzerriaren defentsa eta diru arazoei dagokien guztian.
Konstituzio berria onetsi ondorengo 1993ko abenduan egin ziren lehen hauteskundeak, eta 1994ko urtarrilean Òscar Ribas Reig hautatu zuten Andorrako lehen gobernu burujabeko lehendakari. Emakumezkoek 1970ean lortu zuten botoa emateko eskubidea.
2000. hamarkadan, Joan Enric Vives Sicilia, Nicolas Sarkozy eta Emmanuel Macron izan ziren printzekideak, eta Albert Pintat Santolaria lehendakaria.
2004ko azaroaren 15ean, azkenik, lankidetza hitzarmena sinatu zuen Europar Batasunarekin.
Erreferentziak aldatu
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2014/08/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q719335
Multimedia: History of Andorra / Q719335
