Richelieu kardinala

👶
Jaiotza
1585eko irailaren 9a
Paris

💀
Heriotza
1642ko abenduaren 4a
Paris

🔨
Lanbidea
politikari

Richelieu kardinala, Armand-Jean du Plessis izenekoa eta Richelieuko dukea, Frantziako Eliza Katolikoko kardinala izan zen. Luis XIII.aren Estatu ministroa ere izan zen 1624tik 1642ra. Garai horretan, Frantzia Europako lehen potentzia bihurtu zuen. Hauskorra eta gaixobera zen, baina bere kardinal jantzi gorriekin jaun eta jabe ageri zen. Bere borondatearen indarragatik ("burdinazko kardinala" deitzen zioten) denei gailentzen zitzaien, erregea bera barne. Ez zuen errukirik izan bere etsaiekin, baina leiala izan zen bere erregearekin eta bere herrialdearekin.

Richelieu Parisen jaio zen, familia noble baina pobre batean, 1585eko irailaren 9an. Elizarako hezi zuten eta 21 urterekin gotzain bihurtu zen. Bere elokuentziak Maria Medici erreginaordearen arreta erakarri zuen. Gortera gonbidatu zuen eta 1622an kardinal kargua lortu zuen, erreginaordearen seme Luis XIII.ak adin nagusitasuna lortu zuenean. Richelieu erregearen aholkulari nagusi bihurtu zen 1624an. Luisek interes handiagoa zuen ehizan eta musikan estatu-arazoetan baino. Erregeari Richelieu gustatzen ez zitzaion arren, haren gaitasuna onartu eta botere ia mugagabea eskuratzen utzi zion.

Richelieu Luisen aholkulari bihurtu zenean, erregeari agindu zion ahalegin guztiak egingo zituela higanoten, hau da, erlijio protestanteko frantsesen aurka egiteko.

1627an, Richelieuren agindupean zegoen indar militar batek Arroxela hiria setiatu zuen, higanoten gotorleku nagusia. 1,6 kilometro luzeko hesi bat eraiki zuten itsasorako sarbidea kentzeko. Urtebeteko setioaren ondoren, gosetutako hiria errenditu egin zen. Porrot horrek higanoten botere politikoarekin amaitu zuen, baina Richelieuk erlijio-askatasuna eta eskubide zibilak mantentzen utzi zien.

Zailagoa izan zen nobleak umiliatzea, baina Frantziako gaztelu askoren hondakinek argi eta garbi erakusten dute Richelieuk nola gutxitu zuen nobleen boterea. Defentsa nazionalerako beharrezkoa ez zen leku gotortu oro suntsitzea edo eraistea agindu zuen. Errege-ofizialak ere izendatu zituen, probintzietako gobernariak gainbegiratzeko eta erregearen kontrolpean jartzeko.

Hirugarren plana burutzeko aukera Alemanian gerra erlijioso eta politikoak piztu zirenean iritsi zen, Hogeita Hamar Urteko Gerra delakoarekin. Katoliko amorratua zen arren, Richelieuk gerra baliatu zuen Frantzia potentzia handi bat bihurtzeko, protestante alemaniarrei lagunduz Espainiaren eta Inperio Santuko enperadorearen aurkako borrokan. Hasieran, Gustavo Adolfo Suediako errege protestanteari diruz lagundu zion. Geroago, Frantzia gatazkan sartu zuen. 1648an gerra amaitu zenean, Frantzia zen Europako lehen potentzia. Bere domeinuei Alsaziako lurraldea gehitu zien, beranduago Lehen Mundu Gerraren ondoren berreskuratutako "galdutako probintzietako" bat izango zena.

Richelieu ez zen bizi izan Hogeita Hamar Urteko Gerraren amaiera ikusteko. Parisen hil zenean, 1642ko abenduaren 4an, herrialdeko gizonik gorrotatuena zen. Noble umiliatuek eta zergek astindutako nekazariek suak piztu zituzten haren kontrol tiranikoaz askatu izana ospatzeko. Hala ere, Frantziako herriak bere buruzagi handienetakotzat hartzen du gaur egun.

Richelieuk izan zuen bere lekua Frantziako historia literarioan ere. Bere garaiko idazle handiak sustatu zituen eta 1635ean Frantses Akademia ospetsua sortu zuen.