Ilargiaren esplorazioa

Ilargia da gure auzokorik hurbilena espazioan, eta lehen teleskopioak asmatu zirenetik ikertu dugu gizakiok haren gainazala.

Joan den mendearen erdialdean, 50eko hamarkadan, bidali ziren espaziora Ilargia esploratzeko jaurtitako lehen espazio-ontziak, baina nahiko primitiboak ziren. Berehala hasi zen “espazioko lasterketa” deitutakoa, garai hartako potentziarik handienen artean, hau da, Estatu Batuen (AEB) eta Sobietar Batasunaren (SESB) artean; eta, espazioa esploratzeko lehia haren eskutik, oso azkar garatu zen teknologia aeroespaziala, eta urte gutxiren buruan lortu zen gizakiak gure satelitera bidaltzea lehen esplorazioak egitera.

Hori gertatu baino lehenago, 1959ko urtarrilean, sobietarrek espazio-zunda deitzen den gailu bat bidali zuten Ilargitik hurbilera suziri batean; hurbilera, nolabait esanda, noski: ia 6.000 kilometrotara hurbildu zen, berez. Gailuaren izena Mechta zen errusieraz, “Ametsa” euskaraz, baina geroago Luna 1 ipini zioten, eta hala ezagutzen da gaur egun. Gailu esferiko bat zen, 80 cm-ko diametroa zuena eta 361 kiloko pisua besterik ez. Sobietarren hasierako asmoa zunda Ilargiaren gainazala jotzea zen, baina ez zen bertaraino iritsi; hala ere, bere antena eta tresna zientifikoen bitartez, Ilargiari buruzko datu ugari jaso ahal izan zituen; besteak beste, gure sateliteak ez duela inolako eremu magnetikorik.

Lehen Ilargiratzea aldatu

Ilargiaren gainazalera iritsitako lehen espazio-ontzia sobietarrek 1959an bidalitako Luna 2 izenekoa izan zen; gure sateliteko Aristides, Archimedes eta Autolycus kraterretatik gertu egin zuen talka.

Hirugarren misio batek, geroago, Ilargiaren alde ezkutuaren lehen irudi lausoak lortu zituen.

Estatubatuarrek 1962an jaurti zuten beren lehen espazio-ontzia Ilargira, Ranger 4 izenekoa. Misio honetan, NASA izeneko espazio-agentziak Ilargiaren argazki ahalik eta gehien egin nahi zituen, gailuak sateliteko gainazalaren kontra talka egin baino lehenago; baina, zoritxarrez, Ranger 4k ezin izan zuen datu zientifikorik bidali Ilargiaren aurpegi ezkutua jo aurretik.

Bi urte geroago, ordea, estatubatuarren Ranger 7 izeneko espazio-ontziak 4.000 argazki baino gehiago hartu ahal izan zituen, gainazalaren kontra jo baino lehenago. Argazki haiek, eta bereziki Ranger 9 izeneko beste gailu batek bidalitakoek, argi erakutsi zuten Ilargiaren gainazala irregularra dela. Gainera, haiei esker, NASAk misio bat Ilargiaren gainazalera iristeko egokiak ziren leku lau batzuk identifikatu ahal izan zituen.

Espazio-lasterketak aurrera jarraitu zuen AEB eta SESBen artean, eta, horrela, 1966an, Luna 9 espazio-ontzi sobietarra leunki eta segurtasunez pausatu ahal izan zen Ilargiaren gainazalean. Espazio-ontzi txiki hark ekipamendu zientifikoak eta telekomunikazio-gailuak zituen, eta zoruaren mailako argazkiak atera zituen. Urte hartan geroago, Luna 10 izeneko gailu sobietarra ilargiaren inguruan arrakastaz orbitatu zuen lehen espazio-ontzia izan zen.

Surveyor izeneko espazio-ontzi amerikarra (1966-68) izan zen gure satelitearen gainazalean ilargiratze kontrolatuak egin zituen NASAren lehen ontzia. Surveyorrek kamera batzuk zeramatzan Ilargiaren azaleko zorua esploratzeko eta zoruaren laginak hartzeko, arroken eta hautsaren ezaugarriak analizatzearren.

1966 eta 1967an, NASAK beste orbita-modulu batzuk bidali zituen, Ilargiaren inguruan biraka ibiltzeko eta haren gainazalaren mapa bat egiteko asmoz. Guztira, bost misio bidali zituzten, eta Ilargiaren gainazalaren % 99a inguru fotografiatu ahal izan zuten.

Gizakia ilargian aldatu

Bitarte honetan Ilargira bidalitako gailu eta espazio-ontzi guztiak tripulatu gabeak ziren; hau da, haietan ez zegoen astronautarik. Lurretik kontrolatzen ziren robot moduko batzuk ziren. Baina proba haiek izugarrizko aurrerakada ekarri zioten espazioaren esplorazioari.

Haiei esker, 1969ko uztailaren 20an, Neil Armstrong eta Edwin "Buzz" Aldrin estatubatuarrak izan ziren Ilargira iritsi ziren lehen gizakiak, Apollo 11 izeneko ilargi-modulua Mare Tranquillitatis deritzan eremuan ilargiratu zenean.

Ondorengo misio batzuetan, Ilargira ibilgailu bat eramatea lortu zen, satelitearen gainazaletik ibiltzeko, eta astronauta batzuek hiru egunetaraino igaro zituzten bertan. Estatubatuarren Apollo proiektua 1972an amaitu aurretik, beste bost misiok eta dozena bat gizonek bisitatu zuten ilargia.

Joan den mendeko 60ko eta 70eko gertaera izugarri haien ondoren, ordea, Ilargiarekiko interesa apaldu egin zen eta espazio-programa nagusiek beste leku batzuetara bideratu zuten arreta hainbat hamarkadatan.

NASAk 1994an jarri zuen berriz bere arreta Ilargian. Horren bidez, Clementine misioak Ilargiaren gainazalaren mapa bat egin zuen, uhin-luzera ezberdinetan, argi ikusgarriarekin, ultramorearekin eta infragorriarekin.

Geroago, 1999an, Lunar Prospector gailuak Ilargia orbitatu zuen, gure sateliteko poloetan izotza ba ote zegoen aztertzeko. Zunda honek Ilargiaren grabitate-eremua ere esploratu zuen, eta haren gainazalaren mapa egin zuen berriz. Misioak amaiera ikusgarria izan zuen: ontzia nahita egin zuen talka Ilargiaren aurka, izotza egotearen probak bilatzeko, baina ez zen ezer ikusi.

Gaur egun, Indiak, Txinak eta Japoniak dituzte ilargi-esplorazioko proiektuak, baina, beharbada, Estatu Batuen plana izan daiteke asmo handikoena: berriro gizakiak Ilargira eraman nahi ditu, eta, noizbait, gure satelitea eskala gisa erabili, tripulatutako hegaldi bat Martera eramateko.

Irudi batzuk aldatu

Apollo 15 misioa, ilargi-ibilgailuarekin
Apollo 8 misioaren jaurtiketaren bideoa
Lurra Ilargitik ikusita