Tafallako gaztelua

Tafallako gaztelua Nafarroa Garaiko Erdialdea eskualdeko Tafalla udalerrian kokatutako gaztelu zahar bat da. Erdi Aroan, Santa Luzia muinoaren goialdean zegoen gotorleku batek babestu zuen Tafalla. Nafarroako konkistaren ondoren, 1521ean, Karlos V.ak bere eraispena agindu zuen, Nafarroako Erresumako beste gotorleku batzuenarekin batera.

Tafallako gaztelua
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Probintzia	Nafarroa Garaia
Udalerria	Tafalla
Koordenatuak	42°31′46″N 1°40′39″W

Historia

Bertako gobernadore edo tenenteen nomina ezagutzen da XI. mendetik, pribilegio eta kartulario errealen dokumentazioari esker. Lehen konponketak 1280an egin ziren, eta Bertaut delako bat izan zen alkatea, ateak berregiten, dorreak eta algibea estaltzeaz batera.

XIV. mendeko lehen urteetan Gillen Loarzekoa izan zen alkaidea. Garai hartan, 1305ean, gazteluko jauregi nagusia berregin zen, hondamendia mehatxatzen zuena, baita errege-atea ere. Bi urte geroago, dorre nagusiaren estalkia konpondu zen. 1316an, erregearen prokuradoreak hiribilduko epaimahaiak auzitara eraman zituen gaztelua berreraiki eta bere kontura mantentzeko betebeharragatik. Hala ere, frogatu eta frogatu zen auzotarrek obretan laguntzeko eta materialak eramateko betebeharra baino ez zutela, erregeak ogia eta piztientzako garagarra emanez.

Luis I.a Nafarroakoak harrera-lekura bidali zuen 1357an hormak konponarazi zitzan, eta hori egin ezean, bere ondasunen kontura egingo zela. Pere Andreu mazoneroak egin zituen lanak. Urte horietan, Karlos II.a Nafarroakoak gazteluaren zaintza bere txanbelan Joan Dehanen esku utzi zuen, eta hainbat gu eta errenta esleitu zizkion. Abereen gainean ere kastillajea sumatzen zuen. 1365ean, atzeko horma berregin zuten, eta bizilagunak obretan lan egitera behartu zituzten. 1366an, gotorleku horretan preso egon zen Oliver de Mauni, Beltran Duguesclinen edekanetako bat.

Karlos II.a Nafarroakoak 1385ean agindu zuen 500 florin jartzea Larragako ureztaketarako, ganbera eta gela berriak egiteko gazteluan, erregearen ostatua hobeto egokitzeko. Garai hartan Andreo Dehan zen alkaide, Karlos III.a Nafarroakoak 1367an berretsi zuen postuan. Errege honek, hurrengo urtean, Tuterako gazteluko obretarako zeuden florinetatik 100 florin bereiztea erabaki zuen, Tafallako dorre nagusia ere konpontzeko. 1399an putzua eta meategia garbitu eta egokitu ziren.

1410. urtearen inguruan Jacobo de Santo Vítore gaztelu maisuan preso egon zen, lonbardiarra, alkimia praktikatzeagatik, baita Benaventeko dukea ere bere morroiarekin, zeinaren zaintzarako guardia berezia jarri baitzen. Agian horregatik egin ziren konponketak 60 libera inguruko kostua izan zutenak. 1415ean Juan Beltran Azedu alkaide izendatu zuten, arma-zaintzailea, eta bere familia eta konpainiarekin bizi behar izan zuen. 55 libera eman zizkioten herriko errolden gainean. Gotorlekuko kaperauari, baina Nicolayri, 22 libera ematen zitzaizkion. Joanikot Arberoa arotzak 1424an egurrezko erretegi bat egin zuen, dorrean jartzeko.

1430ean, Gaztelaren aurkako gerra zela eta, 6 gizon sartu ziren gazteluaren goarnizioan, eta, aldi berean, erregina Zuria II.a Nafarroakoak agindu zuen hautsak bidal zitzatela gotorlekuko kanoietara eta bonbardaketetara, eta haien barbakanak berehala konpondu ziren. Urte horren eta hurrengoaren artean 1000 libera baino gehiago gastatu ziren obretan. Juan Beltran Azeduren oinordekoa izan zen 1443an Oier Maulekoa, zeinak, atxikipenaz gain, Planoko mendiko larre eta tainu eskubideak jasotzen baitzituen. 1451n, Joan II.ak Fernando Oloritz izendatu zuen alkaide haren ordez, eta ohiko esleipenari herbajea, oholeria, probestutza, lezta eta beste errenta eta eskubide batzuk gehitu zizkion. 1475ean postuan jarraitzen zuen.

1512an Nafarroa konkistatu ondoren, gaztelua Hurtado Diaz Mendozaren esku utzi zen, Erriberriko jauregiarekin batera. Urte batzuk geroago, 1521ean, Karlos V.ak bere eraispena dekretatu zuen, Erresumako beste gotorleku batzuenarekin batera. Handik gutxira, 1524an, tafallar udalerriari alokatu zizkion eraitsi aurretik alkaideek jasotzen zituzten errenta batzuk.

Karlistaldietan berriro gotortu zen gaztelu hondatuaren kokalekua, eta han gotorleku bat eraiki zen, Santa Luzia izenekoa, Erdi Aroko gotorleku zaharraren kaperari atxikia.

Erreferentziak

• Nafarroako Entziklopedia Handia | TAFALLA. (Noiz kontsultatua: 2022-01-09).

Ikus, gainera

• Tafalla
• Erdialdea
• Nafarroako Erresuma

Kanpo estekak

• Datuak: Q111710109