Finagako San Martin baseliza

San Martin baseliza
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Probintzia	Bizkaia
Herria	Finaga eta Basauri
Koordenatuak	43°13′10″N 2°53′48″W / 43.2194°N 2.8967°W

Finagako San Martin baseliza Bizkaiko Basauri udalerriko Finaga auzoan dagoen baseliza bat da. 1994an zaharberritua, baditu hainbat nekropolitako aztarnak, IV.-XVI. mendeen artekoak. Aztarnen artean, inguru hartako biztanleen hilobiak aurkitu dira, erromatar arokoak (IV. eta V. mendeak), antzinate berantiarrekoak (VI.-IX. mendeak) eta Goi Erdi Arokoak (XI.-XII. mendeak)^[1]^[2].

Aurkikuntzak eta testuinguru arkeologikoa

1994an, Iñaki García Camino arkeologo bizkaitarrak zuzendutako indusketetan, elizaren azpian eta inguruetan nekropoli baten aztarnak aurkitu ziren^[3]. Dokumentatutako ehorzketak batez ere Erromatar garaikoak (IV-V. mendeak) eta Antzinate Berantiarrekoak (VI-VII. mendeak) dira, eta Goi Erdi Aroko erabileraren jarraipena ere antzeman da (XI-XII. mendeak).

Horien artean badaude hilobi armatuak eta zerrendaz apaindutako gerrikoekin hornitutakoak, Pirinioetatik datozen ohiturekin lot daitezkeenak. Mikel Pozo Flores historialariaren arabera, Finagako aztarnategia inhumation habillée izeneko erritual funerarioaren barruan kokatzen da, eta Aldaieta, San Pelaio, Buzaga edo Dulantzi bezalako beste euskal aztarnategi batzuekin batera interpretatzen da^[4].

Ezaugarri arkitektonikoak

Azterketa arkeologikoaren arabera, Finagako San Martin eliza oinplano angeluzuzeneko eraikina zen, xumea eta funtzionala, bere landa-testuinguruarekin bat zetorrena. Dekorazio-elementu aipagarririk eta pintura edo mosaikoen arrastorik gorde ez den arren, haien antolamenduak eta orientazioak komunitateko elizaren tipologian sartzeko aukera ematen dute, hau da, talde txiki baten gurtzarako erabiltzen den tenplua, ziurrenik familia zabal bati edo tokiko leinu bati lotua. Eraikina orientatzeak eta hilobiekin zuzenean elkartzeak indartu egiten dute VII. mendean euskal kristau-komunitate baten lurralde-artikulazioan izan zuen zeregina.

Ateburua berrerabilitako hilarri edo oroitarri bat da; angeluzuzenak dituen eta harrizko pieza handi bat, dekorazio gisa bi zirkulu zentrokide dituena. Gainera, eraikinaren buruaren hormaren ondoan, barnealdean, bi borobil zentrokidedun dituen beste hareharri bat dago, hori ere berrerabilia. Pieza horiek guztiak elizatik gertu dagoen hilerri batekin erlazionatuta daude, harrian zulatutako hobi arruntak eta lauzaz egindako hilobiak dituena^[5]^[6].

Gaur egungo ermita XVII. mendean berritu zen. Oinplano angeluzuzena du, ageriko hargin-lan hormak eta harlanduak kantoietan. 1745. urtean berriro berritu zen Barroko estiloan. 1765. urtean erreforma berriak jasan zituen eta 1994. urtean gaur egungo zaharberritzea osatu zen. Oraindik gordetzen da XVII. mendeko egur polikromatuan egindako San Martinen tailu bat.

Nekropoliaren ezaugarriak

Finagako nekropoliak ekialdetik mendebaldera orientatutako hilobiak zituen, gehienak indibidualak, baina berrerabilpen eta gainjartze kasu batzuekin. Armak eta gerriko apainduak dituzten hilobi batzuk nabarmentzen dira, eta, horri esker, komunitatean nolabaiteko estatusa duten gizonezkoen hilobitzat har daitezke. Ostilamendu horiek, konposizio eta sinbologiari dagokionez, Euskal Herriko beste nekropoli batzuetan aurkitutakoekin konpara daitezke, Aldaieta edo Dulantzikoetan, esaterako^[4].

Estelak

Estela zatiak hiru buruko osatzen dute eta eskualdean erromatar garaiko ikonografiaren ohikoak diren motibo astralez dituzte. Koro borobilez dekoratutako Burdin Aroko estela baten gainean, letra larri erromatarrean idatzitako epigrafe bat ere aurkitu da, eta horrek esan nahi du oraindik aurkitu ez den erromatar garaiko nekropoli bat gertu egon daitekeela. Estela hori bisigodoa zela uste zen, baina gaur egun X. eta XI. mendeen artean kokatzen dute adituek. Arrigorriagako Magdalena elizan gordetzen den beste hilarri bat ere San Martin Finagako ermitatik dator, berez. Disko formako burua eta oin trapezoidala ditu. Alde batean gurutze grekoko dekorazioa du zerra hortz koro batez inguratutako borobil baten barruan. Beste aldean bi borobilen barruan idazkun bat, 1072. urtekoa izan daitekeena.

Aurkitutako objektuak

Nekropolian berreskuratutako objektuen artean, garai hartako baskoien hileta-erritualaren zenbait ezaugarri nabarmentzen dira^[4]:

Armak: ezpata motzak eta lantza puntak aurkitu dituzte, nortasun gerlari baten adierazle. Hilobietan armak agertzeak, tokian tokiko ospe eta botere moduei lotutako erritual maskulinoa iradokitzen du.
Gerrikoak: burdinazko belarriekin eta apaindutako paparrekoekin. Elementu horiek estatus markatzaile gisa agertzen dira, eta jatorri ipar-piriniarreko antzeko materialekin konparatu dira.
Objektu pertsonalak: hala nola eraztunak edo zintzilikarioak, baina inguruko beste aztarnategi batzuetan baino gutxiago. Emakumezkoen edo haurren hilobiekin lotuta egon ohi dira.
Zeramika eta ontziak: oso gutxi, eta horrek baieztatzen du ehorzketa batzuen izaera latza, hilobi pribilegiatuen aldean.

Interpretazioa eta garrantzia

Eliza horren eta hari lotutako hilerriaren aurkikuntzak asko lagundu du baskoien arteko paganismo iraunkorrari buruzko tesi zaharrak zalantzan jartzen, landa-tenpluen inguruan egituratutako kristau-komunitateen sarea dagoela frogatuz. Era berean, armekin egindako ehorzketak tokiko eliteei lotutako gizonen hileta-erritual baten parte gisa interpretatzen dira, ziurrenik lidergo militar edo lurraldetar moduei lotuta. Horrela, Finagako eliza funtsezko pieza da Euskal Herriaren kristautzea, gizarte-hierarkizazioa eta lurralde-antolaketa ulertzeko, Antzinate Berantiarraren eta Goi Erdi Aroaren arteko iragaitean^[4].

Erreferentziak

↑ Bizkaiko Foru Aldundia. Finagako San Martin, altxor bat Basaurin, Bizkaiko sekuentzia kronologiko eta kultural osoenarekin. .
↑ Sáenz del Castillo Velasco, Koldobika. (2018). «Registro material, rituales funerarios y cristianización del territorio en la Vasconia de la Antigüedad Tardía» Sancho el sabio: Revista de cultura e investigación vasca (41): 7–28. ISSN 2445-0782. (kontsulta data: 2025-04-10).
↑ Cepeda-Ocampo, Juan José. (2015-01-01). «Necrópolis de San Martín de Finaga» Arkeoikuska: Investigación arqueológica, (nº) 2014, pp. 168-172 (kontsulta data: 2023-07-05).
↑ ^a ^b ^c ^d Pozo Flores, Mikel. (2016-11-08). Vasconia y los vascones de la crisis del Imperio romano a la llegada del Islam (siglos V-VIII). Evolución sociopolítica y génesis de la gens effera. (kontsulta data: 2025-04-10).
↑ «Finagako San Martin Ermita | www.basauri.net» www.basauri.net (kontsulta data: 2023-07-05).
↑ Basauriko Udala. Finagako San Martin Ermita. .

Kanpo estekak

Datuak: Q20985000

[1] Bizkaiko Foru Aldundia. Finagako San Martin, altxor bat Basaurin, Bizkaiko sekuentzia kronologiko eta kultural osoenarekin. .

[2] Sáenz del Castillo Velasco, Koldobika. (2018). «Registro material, rituales funerarios y cristianización del territorio en la Vasconia de la Antigüedad Tardía» Sancho el sabio: Revista de cultura e investigación vasca (41): 7–28. ISSN 2445-0782. (kontsulta data: 2025-04-10).

[3] Cepeda-Ocampo, Juan José. (2015-01-01). «Necrópolis de San Martín de Finaga» Arkeoikuska: Investigación arqueológica, (nº) 2014, pp. 168-172 (kontsulta data: 2023-07-05).

[:0-4] Pozo Flores, Mikel. (2016-11-08). Vasconia y los vascones de la crisis del Imperio romano a la llegada del Islam (siglos V-VIII). Evolución sociopolítica y génesis de la gens effera. (kontsulta data: 2025-04-10).

[5] «Finagako San Martin Ermita | www.basauri.net» www.basauri.net (kontsulta data: 2023-07-05).

[6] Basauriko Udala. Finagako San Martin Ermita. .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]