Poliςiaco avisua

Poliςiaco avisua (gaur egungo grafiarekin, Poliziako abisua) 1842ko irailaren 4an Montevideoko (Uruguai) Le Messager Français egunkarian argitaratu zen euskarazko testu bat da, Amerikan argitaratu zen euskarazko testurik zaharrena. José Antuña Montevideoko buruzagi politiko eta polizialak sinatu zuen abisua, Uruguaiko Gerra Handiaren garaian. Egilea ezezaguna da. 2020ko irailaren 11an berraurkitu zen.

Poliςiaco avisua
Jatorria
Egilea(k)	ezezaguna eta José Antuña
Argitaratze-data	1842
Izenburua	Poliςiaco avisua
Ekoizpen lekua	Montevideo
Ezaugarriak
Hizkuntza	euskara

Testuingurua eta helburua

Informazioa ematea beste helbururik ez duen testua da, abisua izaki. Bertan, José Antuña buruzagi polizialak Uruguain bizi ziren euskaldunei zuzendu zien abisua, zeinetan adierazten zitzaien atzerritar gisa bereizi zitzaten kalean, beraien estatuko banderaren koloreak zituen bereizgarri bat eraman zezatela soinean. Izan ere, testua idatzi zen urtean Uruguai Gerra Handian murgilduta zegoen eta Montevideok Manuel Oribek zuzendutako bandoaren erasoa espero zuen berehalakoan. Eraso horri aurre egiteko Montevideon bizi ziren uruguaiarrak errekrutatzeari ekin zion Antuña kide zen bandoak, baina ez zuen arrakasta handirik lortu montevideoarren borondate faltagatik. Atzerritarrak ordea, gerran parte hartzetik salbuetsita zeuden. Hala, errekrutatzeari uko egiten zietenak atxilotzeko agindu zuen Antuñak, baina atzerritarrak atxilotzea ekiditeko (atzerritar ugari euskaldunak ziren), eskatu zitzaien kalean bereizgarri bat eramateko soinean.

Testua

Jatorrizkoa

Euskara batua

« Républica guςia harmetan ca[u]sicen delacots eta nola hemengo semiac oro cerbiçurat galdeguinac baetira, penarequin ichusten dugu badela ainhits orai artecan casuric eguin estutenac. Gauςa hori dela cau[s]a, eta nahis evitatu cembait estranyerri policiara[t] preso yoatia es yaquines cein naçionetacoac diren. Poliςiaco chefac ordenatcen du egunetic hasiric estranyer guciec beréen nacionaco cocarda ibil deçaten, guisa hortan ecaguciaatic no[r] diren herr[i]co semiac eta nor es. » —Ezezaguna

« Errepublika guztia armetan kausitzen delako eta nola hemengo seme oro zerbitzura galdeginak baitira, penarekin ikusten dugu badela anitz orain artean kasurik egin ez dutenak. Gauza hori dela kausa, eta saihestu nahiz zenbait kanpotarri poliziara preso joatea ez jakinez zein naziotakoak diren, poliziako buruak ordenatzen du egunetik hasirik kanpotar guztiek beren nazioko kokarda ibil dezaten, gisa horretan ezagutzeagatik nor diren herriko semeak eta nor ez. » —Euskara batura moldatua

Euskalkia

Argi dago idazlea Iparraldekoa dela, testuak erakusten dituen ezaugarrietatik ondoriozta baitaiteke:

• Lexikoarengatik: "chefa", "ainhits", "estranyer", "kokarda", etab. Gainera, Bizkaian eta Gipuzkoan hobesten den "orain" forma erabili beharrean "orai" forma erabiltzen du, baina forma hori Iparraldean erabiltzeaz gain, Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldean ere erabiltzen da.
• Fonologiagatik: hasperena "harmetan", "ichusten", "ainhits", "nahis", "herrico", eta erakusle guztietan.
• Ortografiagatik: zenbaitetan "ts" eta "s" darabil egun "tz" eta "z" idazten ditugun fonemetarako, frantsesaren ahoskeraren arabera ziurrenik.
• Gainerakoan, aditz- zein izen-morfologiak ekialde zabaleko hizkera bati dagozkio, baina zehaztasun handiagorik gabe.

XIX. mendearen hasieran lapurtar, baxenabartar eta zuberotarrek emigratu zuten gehienbat Uruguai aldera, baina 1839an Hego Euskal Herriko biztanleak ere hasi ziren Amerikako herrialde hartara joaten.

Kanpo estekak

• Datuak: Q99229218