Poliςiaco avisua
Poliςiaco avisua (gaur egungo grafiarekin, Poliziako abisua) 1842ko irailaren 4an Montevideoko (Uruguai) Le Messager Français egunkarian argitaratu zen euskarazko testu bat da, Amerikan argitaratu zen euskarazko testurik zaharrena.[1] José Antuña Montevideoko buruzagi politiko eta polizialak sinatu zuen abisua, Uruguaiko Gerra Handiaren garaian. Egilea ezezaguna da.[2] 2020ko irailaren 11an berraurkitu zen.[1]
Poliςiaco avisua | |
---|---|
Jatorria | |
Egilea(k) | ezezaguna eta José Antuña |
Argitaratze-data | 1842 |
Izenburua | Poliςiaco avisua |
Ekoizpen lekua | Montevideo |
Ezaugarriak | |
Hizkuntza | euskara |
Testuingurua eta helburua
aldatuInformazioa ematea beste helbururik ez duen testua da, abisua izaki. Bertan, José Antuña buruzagi polizialak Uruguain bizi ziren euskaldunei zuzendu zien abisua, zeinetan adierazten zitzaien atzerritar gisa bereizi zitzaten kalean, beraien estatuko banderaren koloreak zituen bereizgarri bat eraman zezatela soinean. Izan ere, testua idatzi zen urtean Uruguai Gerra Handian murgilduta zegoen eta Montevideok Manuel Oribek zuzendutako bandoaren erasoa espero zuen berehalakoan. Eraso horri aurre egiteko Montevideon bizi ziren uruguaiarrak errekrutatzeari ekin zion Antuña kide zen bandoak, baina ez zuen arrakasta handirik lortu montevideoarren borondate faltagatik. Atzerritarrak ordea, gerran parte hartzetik salbuetsita zeuden. Hala, errekrutatzeari uko egiten zietenak atxilotzeko agindu zuen Antuñak, baina atzerritarrak atxilotzea ekiditeko (atzerritar ugari euskaldunak ziren), eskatu zitzaien kalean bereizgarri bat eramateko soinean.[2]
Testua
aldatuJatorrizkoa[2] | Euskara batua | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
Euskalkia
aldatuArgi dago idazlea Iparraldekoa dela, testuak erakusten dituen ezaugarrietatik ondoriozta baitaiteke:
- Lexikoarengatik: "chefa", "ainhits", "estranyer", "kokarda", etab. Gainera, Bizkaian eta Gipuzkoan hobesten den "orain" forma erabili beharrean "orai" forma erabiltzen du, baina forma hori Iparraldean erabiltzeaz gain, Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldean ere erabiltzen da.
- Fonologiagatik: hasperena "harmetan", "ichusten", "ainhits", "nahis", "herrico", eta erakusle guztietan.
- Ortografiagatik: zenbaitetan "ts" eta "s" darabil egun "tz" eta "z" idazten ditugun fonemetarako, frantsesaren ahoskeraren arabera ziurrenik.
- Gainerakoan, aditz- zein izen-morfologiak ekialde zabaleko hizkera bati dagozkio, baina zehaztasun handiagorik gabe.
XIX. mendearen hasieran lapurtar, baxenabartar eta zuberotarrek emigratu zuten gehienbat Uruguai aldera, baina 1839an Hego Euskal Herriko biztanleak ere hasi ziren Amerikako herrialde hartara joaten.[2]
Erreferentziak
aldatu- ↑ a b Orzaiz, Ion. «Euskarazko 'avisua' Uruguain» Berria (Noiz kontsultatua: 2020-09-12).
- ↑ a b c d Irujo, Xabier; Irigoyen, Alberto. (2020-09-04). «Euskaraz idatzitako iragarkia 1842ko Montevideoko prentsan» Nabarralde (Noiz kontsultatua: 2020-09-12).