Wikipedia

Mary Treat

estatubatuar biologoa

Mary Treat, jaiotzaz Mary Lua Adelia Davis (Trumansburg, New York, AEB, 1830eko irailaren 7a – Pembroke, New York, AEB, 1923ko apirilaren 11) estatubatuar naturalista eta berriemailea izan zen Charles Darwinekin.[1] Treatek ekarpen handiak egin zizkion botanikari eta entomologiari: lau landare- eta animalia-espeziek dute bere eponimoa, amaryllis bat barne, Zephyranthes treatae (gaur egun Zephyranthes atamasca var. treatae deitzen zaio) eta inurri moduko bat: Aphaenogaster treatae.

Mary Treat

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakMary Lua Adelia Davis
JaiotzaTrumansburg (New York), 1830eko irailaren 7a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
HeriotzaPembroke (New York), 1923ko apirilaren 11 (92 urte)
Hobiratze lekuaNew Jersey
Jarduerak
Jarduerakbotanikaria, zoologoa, entomologoa, landare biltzailea eta idazlea

Biografia aldatu

Klase ertaineko familia bateko Mary Davis jaio zen, Trumansburgen (New York), eta Ohion hazi zen batez ere. Han nesken eskola publiko eta pribatuetara joan zen. Davis 1863an Joseph Burrell Treat doktore, abolizionista eta irakaslearekin ezkondu zen. Iowan bizi izan ziren eta 1868an Vinelandera, New Jerseyra, joan ziren bizitzera.

Ibilbidea eta ikerketak aldatu

 
Drosera anglikoa, presa batekin.

New Jerseyra joan ondoren, Treat ikasketa zientifikoak egiten hasi zen. Senarrarekin kolaboratu zuen entomologiari buruzko artikulu eta ikerketetan. Treaten lehen artikulu zientifikoa 39 urte zituela argitaratu zen The American Entomologist-en. 28 urtez 76 artikulu zientifiko eta herri-dibulgaziokoak idatzi zituen, baita bost liburu ere. Haren ikerketa azkar hedatu zen entomologiatik ornitologiara eta botanikara, New Jerseyko hegoaldeko hegaztien eta landareen bizitza zehaztuz.[2] 1874an, senarrarekiko bereizketari jarraituz, Treat bere buruari sostengua eman zion zientzia-dibulgazioko artikuluak argitaratuz Harpers and Queen bezalako aldizkako argitalpenetan. 1870etik aurrera, artikulu herrikoi naturalistak argitaratu zituen Garden and Forest, Hearth and Home, Harper's eta Lippincott's aldizkarietan.[3][4]

Haren testua, Injurious Insects of the Farm and Field, 1882an argitaratua, bost aldiz berrinprimatu zen. Landareak eta intsektuak bildu zituen beste ikertzaile batzuentzat, eta horietako bat Harvard Asa Gray botanikari ospetsua izan zen. Grayren bidez aurkeztu zioten Charles Darwin. Treatek oharrak idatzi zituen diskurtso botaniko eta entomologikoetan parte hartzeko, ez bakarrik Darwin eta Grayrekin, baita Auguste Forel eta Gustav Mayrekin ere. Hainbat aldiz joan zen Floridara 1876 eta 1878 bitartean, landare intsektujale gehiago ikertzeko. Bidaia horietako batean, Zephyranthes treatae (Sereno Watson-ek bere omenez izendatua) lirioa aurkitu zuen eta beste lirio bat ez zegoela desagertuta ikusi zuen.

Charles Darwinekiko lankidetza aldatu

Treat eta Darwinen arteko lehen korrespondentzia 1871ko abenduaren 20koa da.[5] Treatek Droseraren euliak harrapatzeko jarduerak deskribatu zituen, eguzki-ihintzezko instalazio gisa ezagutzen direnak. Treat eta Darwinen korrespondentzia erregistratua bost urtez luzatu zen, Darwin ikertzen eta argitaratzen ari zen garaiaren inguruan, landare haragijaleetan. Landare horiek elkarrekikotasunean eztabaidatu zten batez ere (gai bakarra ez izan arren, tximeleten sexuaren kontrola ere eztabaidatu zuten), eta Treatek argi eta garbi kritikatu zituen Darwinen hipotesiak. Truke handi bat koltza-plantari buruzkoa zen, Utricularia clandestina-ri buruzkoa.

 
Utricularia aurea-ren tranpak

Darwinen Cambridgeko maisuak eta aholkulariak, John Stevens Henslowek, argi ulertzen zuen Utriculariako (Vejigwort) landareen morfologia, baina ez zen gai bere tranpetako lan-mekanika ulertzeko.[6] Darwinek, oker, ondorioztatu zuen animaliak tranpetan sartzen zirela eta buruak behartzen zituztela buruekin irristatzeko zulotik, falka gisa. Treat-i bidalitako gutun batean, subjektu horrek ‘erotu’ egin zuela esan zion. Tratamendua sakonki xurgatu zen arazo horretan, sakon ikertuz.[7] Mikroskopioaren azpian harrapatuta geratzeko sekuentzia ikusi eta ordu luzez konturatu zen tranparen inguruko ileak sentikorrak zirela, eta Utriculariaren tranpak irekitzeko prozesuaren zati bat zela, eta ezagutza berriak eman zituen tranpa horietan harrapatutako animalia mikroskopikoen gamari eta haien digestio-prozesuei buruz.[8]

Treat-ek honelaxe deskribatu zuen: «Maskuri txiki hauek... benetan, animalia-elikagaiak digeritu eta asimilatzea».[9] Darwin oso zegoen hunkituta Treatek landare haragijaleei buruz egin zuen lanarekin, bai testu nagusian, bai orri-oineko oharretan, Planta insectívoras (1875) argitalpenean.[8]

Treat-en lan zientifikoari buruzko adierazpen publiko horiek egitean, Darwinek zientzialari gisa zuen zeregina legitimatu zuen, nahiz eta hori ez den erabat eztabaidagarria.[7] Hala ere, Gianquittoren iritzia ez da islatzen Treat-en nortasun zientifikoa eztabaidatzen duten idazle guztietan».[10][11] Interneten etorrerarekin, Treatek Darwinekin duen korrespondentzia xehetasun gehiagorekin aztertu da.[12]

Legatua aldatu

 
Mary Treat gravestone, Oak Hill Hill, Brewer, Maine. Honelaxe dio inskripzioak: "Vidow Mary Treat, Maj. Robert Treat & Elizhen ama. Holyoke 1797ko abuztuan hil zen, 95 urtekoa".

Treaten bizitzako artxiborik onena Vineland History and Antiquarian Societyn dago.[13] Harvard Unibertsitateko herbarioak Treat-eko ale batzuk ditu, Asa Gray-ra bidaliak, eta jatorrizko gutuneriaren adibideak.* Darwinen Korrespondentzia Proiektuak Darwinekin duen korrespondentziaren laburpenak ditu, baina oraindik ez dago bere karten edukiaren erabateko estaldurarik. Jatorrizko gutunak, oro har, Cambridgeko Unibertsitateko Liburutegian daude ikusgai. Ez da egon Treaten behin betiko biografia idatzirik.

Mary Treat Barbara Kingsolver-en Babes gabe eleberri historikoko pertsonaia nagusietako bat da (Harperrek 2018/16/10ean argitaratua)

Lana aldatu

Treateko lanek gehienbat intsektu eta hegaztien behaketak zehazten zituzten, haur txikiek eta gutxien hezitako haurrek erabil zezaten[2]

Errefrentziak aldatu

  1. ↑ Lorrain Abbiate Carruso & Terry Kohn, Mary Lua Adelia Davis Treat 1830-1923, p. 199-201 of Past and promise: Lives of New Jersey women, First Cyracuse University Press, 1997.
  2. ↑ a b (Ingelesez) Creese, Mary R. S.. (2000-01-01). Ladies in the Laboratory? American and British Women in Science, 1800-1900: A Survey of Their Contributions to Research. Scarecrow Press ISBN 978-0-585-27684-7. (Noiz kontsultatua: 2023-03-01).
  3. ↑ (Ingelesez) «Page not found» harpers.org (Noiz kontsultatua: 2023-03-01).
  4. ↑ Mary Treat | Harper's Magazine. .
  5. ↑ «Vera Norwood. <italic>Made from This Earth: American Women and Nature</italic>. (Gender and American Culture.) Chapel Hill: University of North Carolina Press. 1993. Pp. xxii, 368. Cloth $37.50, paper $17.95» The American Historical Review 1995-02  doi:10.1086/ahr/100.1.222-a. ISSN 1937-5239. (Noiz kontsultatua: 2023-03-01).
  6. ↑ Walters, M. (2001) Darwin’s Mentor: John Stevens Henslow 1796-1861 Cambridge and New York: Cambridge University Press
  7. ↑ a b Treat, M. (1875) ‘Plants that eat animals’ ''Gardener’s Chronicle'', March, 6th pp. 303–304
  8. ↑ a b «Plants that eat animals 'Gardeners' Chronicle': 303-304, 1875-03-06 | ArchiveSearch» archivesearch.lib.cam.ac.uk (Noiz kontsultatua: 2023-03-01).
  9. ↑ Treat, M. (1875) ‘Plants that eat animals’ ''Gardener’s Chronicle'', March, 6th pp. 303–304
  10. ↑ Norwood, V (1993). American Women and Nature: Made from this Earth. Chapel Hill and London: North Carolina University Press
  11. ↑ Gianquitto, T. (2003) Nobel Designs of Nature and Nation: God, science and sentiment in women’s representations of American landscape unpublished doctoral thesis Columbia University USA
  12. ↑ (Ingelesez) Canning, Kathleen. (2006). Gender History in Practice: Historical Perspectives on Bodies, Class & Citizenship. Cornell University Press ISBN 978-0-8014-8971-6. (Noiz kontsultatua: 2023-03-01).
  13. ↑ «Vineland Historical Society» web.archive.org 2009-01-07 (Noiz kontsultatua: 2023-03-01).

Bibliografia aldatu

  • Canning, K. (2006) Gender History in Practice: Historical Perspectives on Bodies, Class and Citizenship. Ithaca and London: Cornell University Press
  • Darwin, C. (1875) Insectivorous Plants London: John Murray
  • Gianquitto, T. (2003) Nobel Designs of Nature and Nation: God, science and sentiment in women’s representations of American landscape unpublished doctoral thesis Columbia University USA
  • Gianquitto, T. (2007) Good Observers of Nature: American Women and the Scientific Study of the Natural World Athens and London: The University of Georgia Press
  • Norwood, V (1993). American Women and Nature: Made from this Earth. Chapel Hill and London: North Carolina University Press
  • Rossiter, M.W. (1982) Women Scientists in America: Struggles and Strategies to 1940. Baltimore: Johns Hopkins University Press
  • Treat, M. (1873) ‘Controlling Sex in Butterflies’. The American Naturalist, 7, 3 pp. 129–132
  • Treat, M. (1875) ‘Plants that eat animals’ Gardener’s Chronicle, 6 de marzo p. 303–304
  • Treat, M. (1882) Injurious Insects of the Farm and Field. New York: Orange Judd Co.
  • Treat, M. (1885) Home studies in Nature. New York: American Book Co.
  • Walters, M. (2001) Darwin’s Mentor: John Stevens Henslow 1796-1861 Cambridge and New York: Cambridge University Press

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Mary_Treat&oldid=9223573"(e)tik eskuratuta