Kanfor
Kanforra formulako substantzia organiko zuria, solidoa, kristalinoa, lurrunkorra da. Usain sarkorra eta zapore berezia ditu[1]. Monoterpenoide bat da, lipido saponifikaezina beraz.
| Kanfor | |
|---|---|
 | |
| Formula kimikoa | C10H16O |
| SMILES kanonikoa | 2D eredua |
| MolView | 3D eredua |
| Konposizioa | oxigeno eta karbono |
| Mota | camphan monoterpenoid (en)  |
| Ezaugarriak | |
| Dentsitatea | 0,99 g/cm³ (20 °C) |
| Errefrakzio indiziea | 1,47 |
| Momentu dipolarra | 2,95 D |
| Fusio-puntua | 174 °C 174 °C 180 °C |
| Irakite-puntua | 204 °C (760 Torr) 207 °C (101,325 kPa) |
| Fusio-entalpia | 2,95 D |
| Lurrun-presioa | 0,2 mmHg (20 °C) |
| Masa molekularra | 152,120115 Da |
| Erabilera | |
| Elkarrekintza | Transient receptor potential cation channel, subfamily A, member 1 (en) , Transient receptor potential cation channel subfamily V member 1 (en) , Transient receptor potential cation channel, subfamily V, member 3 (en) eta taste receptor type 2 (en) |
| Rola | local anti-infective agent (en) |
| Arriskuak | |
| NFPA 704 |  2
2
0
|
| Lehergarritasunaren beheko muga | 0,6 vol% |
| Lehergarritasunaren goiko muga | 3,5 vol% |
| Denboran ponderatutako esposizio muga | 2 mg/m³ (10 h, Ameriketako Estatu Batuak) |
| Flash-puntua | 66 °C |
| IDLH | 200 mg/m³ |
| Eragin dezake | camphor exposure (en) |
| Identifikatzaileak | |
| InChlKey | DSSYKIVIOFKYAU-UHFFFAOYSA-N |
| CAS zenbakia | 76-22-2 |
| ChemSpider | 2441 |
| PubChem | 2537 |
| Reaxys | 1907611, 6475830 eta 3196099 |
| Gmelin | 36773 |
| ChEBI | 83275 |
| ChEMBL | CHEMBL15768 |
| NBE zenbakia | 2717 |
| RTECS zenbakia | EX1225000 |
| ZVG | 510778 |
| DSSTox zenbakia | EX1225000 |
| EC zenbakia | 200-945-0 |
| ECHA | 100.000.860 |
| MeSH | D002164 |
| Human Metabolome Database | HMDB0303206 |
| KNApSAcK | C00000135 |
| KEGG | D00098, C18369 eta C00809 |
Jatorria
aldatuKanfor arrunta kanforrondotik (Cinnamomum camphora) lortzen da. Kanforrondoa Asian eta Brasilen hazten da. Kanforra zuhaitzaren sustraia, zurtoina edo azala lurrunetan egosiz destilatzen da.
Erromero hostoetako oliotan ere asko dago, lipidoen %10-20a hartzeraino[2].
Historia eta etimologia
aldatu
Kanfor (gazteleraz alcanfor) izena arabierazko al-kāfūr hitzetik dator eta hau aldi berean malaysierazko Kapur hitzetik, honek "zuria" esan nahi du[3]. Sumatra uhartearen mendebaldean zegoen Barus itsasportutik esportatzen zen eta Kapur Barus izena erabiltzen zen sarritan produktua identifikatzeko.
XIX mendean zientzilari askok aztertu zuten eta Théophile-Jules Pelouze kimikari frantsesak 1840 urtean kanfor artifiziala lortu zuen. Erabateko sintesi artifiziala Gustaf Komppak lortu zuen 1903an Finlandian eta 1907an komertzializatu zuen[4].
Erabilerak
aldatuHainbat erabilera ditu kanforrak:
- Zeluloidearen eta lehergaien fabrikazioan erabiltzen da.
- Medikuntzan, linimentu eta bestelako prestakinetan, ezaugarri antiseptiko eta anestesikoak dituelako. Orokorrean takikardia eragiten du (bihotza azkartzea), odol hodiak dilatatzea, arnasketa geldotzea eta diuretikoa da[5].
- Intsektuentzako toxikoa da eta ondorioz intsektizida gisa erabiltzen da. Bestalde kanfor bolak armairutan ezartzen dira sitsak arropa jan ez dezan.
- Sukaldaritza tradizionala: Arabiar tradizioan hamaika sukaldatze liburutan agertzen da jaki gozoen osagaien artean, hala X. mendeko al-Kitab al-Ṭabikh bilduman, nola XIII. mendeko sukalde liburu andaluziar anonimo batean ere[6].
- Zeremonia hinduetan asko erabiltzen da[7].
Toxikologia
aldatuBehar baino dosi handiagoan hartzen bada pozoitsua da. Bi gramoren ingestioak kalteak eragiten ditu gorputzean eta lau gramoko dosia hilkorra izan daiteke.
Erreferentziak
aldatu- ↑ Mann JC, Hobbs JB, Banthorpe DV, Harborne JB. (1994). Natural products: their chemistry and biological significance. Longman Scientific & Technical, 309-311 or. ISBN 978-0-582-06009-8..
- ↑ (Ingelesez) «Rosemary Uses, Benefits & Dosage - Drugs.com Herbal Database» Drugs.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
- ↑ «camphor | Search Online Etymology Dictionary» www.etymonline.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
- ↑ Duncan, Robert Kennedy. (1911). Some chemical problems of today. Harper & brothers (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
- ↑ «An inaugural dissertation on camphor: submitted to the examination of the Rev. John Ewing, S.S.T.P. provost ; the trustees & medical faculty of the University of Pennsylvania, on the 12th of May, 1797 ; for the degree of Doctor of Medicine» collections.nlm.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
- ↑ «Andalusian Cookbook: Table of Contents» www.daviddfriedman.com (Noiz kontsultatua: 2018-12-23).
- ↑ Bahadur, Om Lata. (1996). The book of Hindu festivals and ceremonies. New Delhi: UBS Publishers Distributors ltd, 172-173 or. ISBN 978-81-86112-23-6..
Kanpo estekak
aldatu
