Deborah Sampson
Deborah Sampson Gannett, edo Deborah Samson (Plynton, Massachusetts, AEB, 1760ko abenduaren 17a – Sharon, AEB, 1827ko apirilaren 29a) estatubatuar militarra izan zen, gizonez mozorrotuta AEBko Independentzia Gerran Armada Kontinentalean zerbitzatu zuen emakumea.[1] Gerra hartan borroka militarrean izandako esperientziaren erregistro dokumentatua duten emakumeen kopuru txikiaren parte da. 17 hilabete eman zituen armadan "Robert Shirtliff" izenarekin (Shirtliffe eta Shurtleff izenez ere idatzia), Uxbridgekoa, Massachusetts, 1782an zauritua izan zen, eta West Pointen, New Yorken, baja eman zioten ohorez 1783an.[2][3][4][5]
| Deborah Sampson | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Plympton (Massachusetts), 1760ko abenduaren 17a |
| Herrialdea |  Ameriketako Estatu Batuak |
| Heriotza | Sharon (Massachusetts), 1827ko apirilaren 29a (66 urte) |
| Familia | |
| Aita | Jonathan Samson |
| Ama | Deborah Bradford |
| Seme-alabak | ikusi
|
| Jarduerak | |
| Jarduerak | militarra |
| Zerbitzu militarra | |
| Adar militarra | Armada Kontinentala |
| Gradua | soldadu soil |
| Parte hartutako gatazkak | Amerikako Iraultza |
  | |
Bizitza
aldatuLehen urteak
aldatuDeborah Sampson 1760ko abenduaren 17an jaio zen, Massachusettseko Plymptonen, familia xume batean. Aitaren izena Jonathan Sampson (edo Samson) zen, eta amaren izena Deborah Bradford. Bere neba-ahizpak Jonathan (1753an jaioa), Elisha (1755ean jaioa), Hannah (1756an jaioa), Ephraim (1759an jaioa), Nehemiah (1764an jaioa) eta Sylvia (1766an jaioa) izan ziren. Deborahren ama William Bradford Plymoutheko koloniako gobernadorearen birbiloba zen. Deborahren arbasoetako batzuk Mayflower-eko bidaiariak izan ziren.[6]
Aita itsasoan desagertu zela esan zioten Deborahri, baina ebidentziak iradokitzen du familia utzi eta Lincoln konderrira (Maine) joan zela. Han, Martha izeneko emakume batekin bizi izan zen, eta bi haur edo gehiago izan zituen harekin; 1794an, Plymptonera itzuli zen, jabetza baten transakzioaz arduratzeko. 1770ean, Jonathan Sampson izeneko norbait Maineko hilketa batez akusatu zuten; ez dago argi gizon hori Deborahren aita zen, akusatuari buruzko xehetasun biografikoak zituen erregistrorik gorde ez zelako.
Deborahren aitak familia utzi zuenean, ama hain egoera txarrean aurkitu zen, ezen bere seme-alabak lagun eta senideen etxeetan jarri baitzituen, XVIII. mendeko Ingalaterra Berrian ohikoa zen praktika. Deborah amaren ahaide baten etxean kokatu zuten. Bere ama handik gutxira hil zenean, Peter Thatcher apaizaren alargunarekin bizitzera bidali zuten, Mary Prince Thatcher (1688-1771), laurogei urteko emakumea. Historialariek uste dute Thatcher alargunarekin bizi izan zen bitartean ikasi zuela irakurtzen; beharbada Thatcherrek Deborahk Bibliako pasarteak irakur ziezazkion nahi izango zuen eta.
Alarguna hil zenean, Deborah Jeremiah Thomasen familiarekin bizitzera bidali zuten Middleborough-era, eta bertan zerbitzari gisa lan egin zuen 1770etik 1778ra. Ondo tratatu zuen arren, ez zuen bere semeak bezala eskolara bidali, Thomasek ez zuelako emakumeen heziketan sinesten. Sampsonek Thomasen oposizioa saihestea lortu zuen, bere nagusiaren semeekin ikasiz, eskolako lanak Deborahrekin partekatzen baitzituzten. Metodo hau arrakastatsua izan zen, zeren eta hamazortzi urterekin, bere kontratua amaitu zenean, Deborah eskolan irakasten hasi zen 1779 eta 1780an, neguan ehule bezala lan egiten zuen bitartean. Deborah Sampson oso trebea zen eta Sproat tabernan lan egiten zuen, baita Bourne, Morton, eta Leonard familientzat ere. Bere irakaskuntzan eta lanaldi partzialean, bera enplegatzen zuten familiekin bizi izan zen.
Sampson artisau ospetsu ere bihurtu zen. Bere trebetasunetan saskigintza eta zurgintza arina sartzen ziren, jezteko aulkiak eta neguko lerak zizelkatuz. Zurezko tresnak ere egiten zituen, hala nola koilarak, haize-orratzak, hari-txirrikak eta ardatzak. Pastelen kizkurgailuak ere egiten zituen, eta horiek atez ate saltzen zituen.
Deskribapen fisikoa
aldatuSampson 5 oin eta 9 hazbetekoa zen (1,75 m), bere garaiko batez besteko emakumearekin alderatuta, 5 oin ingurukoa (1,50 m), eta batez besteko gizona, 5 oin eta 6 hazbetekoa 5 oin eta 8 hazbetekoa (1,67 eta 1,72 m). Bere biografoak, Hermann Mannek, urte askoan ezagutu zuenak, argala ez zela iradoki zuen, eta 1797an idatzi zuen "bere gerria ez zela koketa baten gustukoa". Bere bularrak oso txikiak zirela ere jakinarazi zuen, eta lihozko oihal batez zigilatu zituela, uniformez jantzitako urteetan zapalduak. Mannek idatzi zuen: "bere aurpegiaren ezaugarriak erregularrak dira, baina ez fisionomista batek politena deituko lukeena".
Deborah mutikotan ezagutu zuen bizilagun batek, zaharra zenean, "ezaugarri sinpleko" pertsona zela azpimarratu zuen. Pauline Hildreth Monk Wise (1914–1994) izeneko ondorengo bat fisikoki Deborahren oso antzekotzat jotzen zuten senideek, 1797ko erretratu batekin eta Deborahren ezaugarri eta altueren deskribapen garaikideekin konparatuz, Paulinek ere 6 oineko (1,80 m) altuera zuen, gizon askok baino gehiago. Deborahren itxura fisikoak — oso altua, gorpuzkera sendokoa, eta ezaugarri ez delikatuki femeninoak zituena— bere mozorro maskulinoaren arrakastan lagundu zuen.
Zerbitzua armadan
aldatu1782. urtearen hasieran, Sampson gizonez jantzi zen eta Armadako unitate batean sartu zen Middleboroughen, Massachusettsen, Timothy Thayer izenpean.[7] Hobari bat jaso zuen, baina ezin izan zen bere konpainiarekin elkartu. Konpainiako komandantearen ikerketen arabera, bertako bizilagun batek ezagutu zuen Sampson, bere izena emateko paperak sinatu zituenean. Iruzurra azaleratu zenean, artean gastatu ez zuen hobari-zatia itzuli behar izan zuen, baina Armadak ez zion zigor handiagorik ezarri. Bera kide zen eliza baptistak bere ekintzaren berri izan zuen, eta senidetasuna kendu zion; horrek esan nahi du bere kideek uko egin ziotela berarekin elkartzeari, barkamena eskatu ezean.
1782ko maiatzean, Sampson berriro Uxbridgen, Massachusettsen, sartu zen "Robert Shirtliff" izenpean (hau ere Shirtliffe eta Shurtleffen iturrietan letratua), eta 4. Infanteria Arineko Konpainiarekin bat egin zuen.Massachusettseko erregimentuarekin bat egin zuen, George Webb kapitainaren agindupean (1740–1825). 50 eta 60 gizon arteko unitate hori, lehenik Bellinghamen, Massachusettsen, kuarteleratu zen, eta gero Worcesterren, William Shepard koronelaren agindupean zegoen errejimenduko gainerako kideekin bildu zen. Infanteria arineko konpainiak eliteko tropak ziren, batez bestekoa baino altuagoak eta indartsuagoak zirelako bereziki aukeratuak. Bere lana erregimentu nagusiari eta atzeguardiari estaldura ematea zen, eta aurrera zihoazela, errekonozimendu lanetan aurreratzen ziren. Eliteko unitatea zenez, Sampsonen mozorroak arrakasta izateko aukera gehiago zituen, inork ez baitzuen emakumerik bilatuko batez bestekotik gorako altuera eta gaitasun fisikoarengatik bereziki aukeratutako soldaduen artean.
Sampson hainbat borrokatan borroka egin zuen. Bere lehen guduan, 1782ko uztailaren 3an, Tarrytown kanpoaldean, New Yorken, bi tiro jaso zituen izter batean eta ebaki bat kopetan. Bere lagunei erregutu zien hiltzen uzteko eta mediku bati ez deitzeko, baina soldaduetako batek bere zaldira igo eta ospitale batera eraman zuen. Medikuek buruko zauria tratatu zuten, baina hanka artatu ahal izan baino lehen, alde egin zuen ospitaletik. Bere identitatea inork aurkituko ote zuen beldurrez, berak atera zuen baletako bat labana batekin eta hariz eta orratzez josi zuen, baina bestea sakonegi zegoen eta utzi egin behar izan zuen. Bere hanka ez zen inoiz erabat sendatu. 1783ko apirilaren 1ean, John Paterson jeneralaren zerbitzari gisa zazpi hilabete eman zituen.
Gerra Yorktowneko Guduaren ondoren amaitu zela uste zen, baina bake itun ofizialik ez zegoenez, Armada Kontinentala uniformaturik geratu zen. Ekainaren 24an, Kongresuko presidenteak George Washingtoni agindu zion Patersonen agindupeko soldadu talde bat bidaltzeko Filadelfiara, soldadu estatubatuarren matxinada bat itzaltzen laguntzeko, euren soldata eta senda-agiriak jasotzean izandako atzerapenengatik protesta egiten ari baitziren. 1783ko udan, Sampson gaixotu egin zen Filadelfian, eta Barnabas Binney doktoreak (1751–1787) artatu zuen. Kasaka eta alkandora erantzi zituen, eta bularrak estutzeko erabiltzen zuen oihala aurkitu zuen. Armadako agintariei aurkikuntzaren berri eman gabe, etxera eraman zuen; emazteak, alabek, eta erizain batek zaindu zuten.
1783ko irailean, Parisko Itunaren ostean, azaroaren 3a ezarri zen soldaduei baja emateko data gisa. Binney doktoreak Deborahri galdetu zionean, ea Paterson jeneralari ohar bat eman ziezaiokeen, neskak pentsatu zuen bere generoa erakutsiko ziola eta halaxe izan zen. Beste kasu batzuetan, armadan gizon gisa zerbitzatu nahi izan zuten emakumeei kargu hartu zieten, baina Patersonek baja ohoragarri bat eman zion, aholku hitz batzuk zituen ohar bat, eta etxera bidaiatzeko beste diru. West Pointen, New Yorken, eman zioten alta 1783ko urriaren 25ean, urte eta erdiko zerbitzuaren ondoren.
1782ko maiatzaren 20tik 1783ko urriaren 25era, Deborah Gannet-en zerbitzuko erregistro ofizial bat, "Robert Shirtliff" bezala, "Massachusettseko Soldaduak eta Gerra Iraultzaileko Marinelak" seriean agertzen da.
Ezkontza
aldatu
Deborah Sampson 1785eko apirilaren 7anMassachusettseko Stoughtonen ezkondu zen Benjamin Gannett (1757–1827) Sharoneko (Massachusetts) baserritarrarekin. Hiru seme-alaba izan zituzten: Earl (1786), Mary (1788), eta Patience (1790). Susanna Baker Shepard umezurtza ere adoptatu zuten. Belaunaldiz belaunaldi Gannett familiarenak ziren lurrak landu zituzten, nahiz eta haien etxaldea batez bestekoa baino txikiagoa izan, eta lurra ez zen oso emankorra, zabal landua izan zelako. Faktore horiek, gerraosteko ekonomiaren beheraldiarekin batera, pobreziaren mugan utzi zuten familia.
Azken urteak eta heriotza
aldatu1792ko urtarrilean, Sampsonek Massachusetts estatuko legealdiari eskatu zion armadak emakume izateagatik atxiki zion ordainketa. Legealdiak eskaera onartu zuen, eta John Hancock gobernadoreak sinatu. Legealdiak beste 34 librako interesa gehitu zion 1783ko bere altari.
1802an, Sampson bere gerra garaiko zerbitzuari buruzko hitzaldiak ematen hasi zen. Emakumeentzako genero-funtzio tradizionalen bertuteak azalduz hasten zen, baina aurkezpenaren amaieran agertokia utzi, armadako uniformea jantzita itzuli, eta ariketa eta zeremonia militarren errutina korapilatsua egiten zuen. Dirua irabazteko eta bere izena zuritzeko egiten zituen, baina, hala ere, ez zuen bere gastuak ordaintzeko adina diru irabazten. Askotan eskatu behar izan zien mailegua senideei eta Paul Revere lagunari. Reverek gobernuko ofizialei ere gutunak idatzi zizkien bere alde, bere soldadutzarengatik eta zauriengatik pentsio bat emateko eskatuz.
1804an, Reverek AEBko kongresuan Massachussettseko William Eustes ordezkariari idatzi zion Sampsonen izenean. Ordura arte pentsio militar baten eskaera ez zen inoiz eskatu emakume batentzat. Reverek idatzi zuen: "Bere egoera eta izaeraz galdetzera bultzatua izan naiz, berak utzi egin baitzituen gizonezkoen ohitura eta soldaduen uniformea, bere jenero propioaren arropa txukunena...Gizatasunak eta justiziak behartzen naute esatera, berarekin solastatu naizen pertsona bakoitzak, eta ez dira gutxi, talentu ederra, moral ona, emazte adeitsua, ama maitagarria bezala hitz egiten dutela hartaz". 1805eko martxoaren 11n, kongresuak onartu egin zuen eskaera, eta Sampson Massachusettseko elbarrien pentsioen zerrendan jarri zuen, hilean lau dolar ordainduta.
1806ko otsailaren 22an, Sampson-ek berriro idatzi zion Revere-ri hamar dolarreko mailegua eskatuz: "Neure ondoezak eta neure seme-alaben ondoezak eragiten dit berriro ere zure ontasuna gure alde eskatzea, nahiz eta nik, esker onez, sentimendu samur bat pizten dudan eta lotsagorritu egiten naizen laurogeita hemeretzi buelta on emateko ideiaren aurrean, nolabait esateko". Hamar dolarrak bidali zizkion berak.
1809an, beste eskaera bat bidali zuen Kongresura, soldadu baliogabe gisa zuen pentsioa aldatzeko eskatuz, 1783an altarekin hasteko. Onartua izan balitz, 960$—gutxi gorabehera 2016ko 13.800$ (48$ urtean hogei urtez) atzerako ordainketa bat emango zitzaion. Eskaera ukatu egin zen, baina 1816an Kongresuan berriro aurkeztu zenean, urteko 76,80$ (2016ko 1.100$ dolar inguru) kalte-ordaina onartu zen. Kopuru horrekin, bere mailegu guztiak itzultzeko eta familiaren etxaldean hobekuntzak egiteko gai izan zen.
Sampson 66 urterekin hil zen sukar horiak jota, 1827ko apirilaren 29an, eta Rock Ridge Cemeteryn lurperatu zuten, Sharonen, Massachusettsen.
Legatua
aldatuMonumentuak
aldatu
Sharon, Massachusettsek Sampson oroitzen du, liburutegi publikoaren aurrean estatua bat duela, Deborah Sampson Parkearekin, eta "Deborah Sampson Gannett" House delakoarekin, jabetza pribatukoa eta publikoari irekita ez dagoena. Etxe inguruko laborantza lurrak babestuta daude, inongo garapenek etxalde historikoa aldatuko ez duela ziurtatzeko.
1906an, Massachusettseko Plympton hiriak, Amerikako Iraultzaren Alaben Deborah Sampson Kapituluarekin, harri bat jarri zuen belarretan, Sampsonen oroimenez inskribatutako brontzezko plaka batekin.
Bigarren Mundu Gerran, bere omenez itsasontzi bati Liberty S.S. Deborah Gannett (2620) izena jarri zioten. 1944ko martxoaren 10ean amaitu zen, 1944ko apirilaren 10ean uretaratu eta 1962an desegin zen.[8]
2001etik aurrera, Plympton hiriko banderak Sampson gehitu zuen Massachusettseko Estatuko Heroi Ofizial gisa.
Artearen, entretenimenduaren eta komunikabideen erretratuak
aldatuPatricia Clappek (1977) I'm Deborah Sampson: A Soldier in the War of the Revolution (Deborah Sampson naiz: Iraultzaren Soldadua) idatzi zuen, eta Independentzia Gerran izan zituen lehen urteen eta esperientziaren fikziozko kontakizuna da.
Liberty Kids telesailaren 34. atalean, "" izenburudun kapituluan Whoopi Goldberg aktorea Sampson izan zen.
Alex Myersek, Sampsonen ondorengo batek, Revolutionary (2014) argitaratu zuen, bere bizitzari buruzko fikziozko kontakizun bat.
2016ko uztailaren 7an, Allison L. Cowan historialari eta kazetaria "Deborah Sampson: Armada Kontinentaleko soldadua" aurkeztu zuen, lehen ostegunetarako hitzaldi biografikoa, Saint Paul elizan.
2016ko uztailaren 26an Konbentzio Nazional Demokratikoaren aurrean egindako hitzaldian, Meryl Streepek historia egindako emakumeen zerrenda batean izendatu zuen Sampson.
Deborah Sampsonen historia, Paget Brewsterrek kontatua, Drunk History obraren premierrean antzeztu zen berriz ere 5. Estazioan. Evan Rachel Woodek antzeztu zuen Sampson.
Erreferentziak
aldatu- ↑ Howat, Kenna. (14 de julio de 2017). «Mythbusting the Founding Mothers» National Women's History Museum.
- ↑ (Ingelesez) «Biography: Deborah Sampson» National Women's History Museum (Noiz kontsultatua: 2024-07-02).
- ↑ (Ingelesez) «Deborah Sampson | Biography, Accomplishments, & Facts | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2024-07-02).
- ↑ (Ingelesez) americanadmin. (2019-06-27). «Facts about Deborah Sampson during the Revolutionary War» American History For Kids (Noiz kontsultatua: 2024-07-02).
- ↑ (Ingelesez) «Deborah Sampson: Her Incredible Story as a Continental Soldier in the American Revolution» Revolutionary War Journal 2018-11-22 (Noiz kontsultatua: 2024-07-02).
- ↑ «Best of the Westchester Historian» www.westchesterhistory.com.
- ↑ Room, Adrian. (20 de septiembre de 2012). Dictionary of Pseudonyms: 13,000 Assumed Names and Their Origins, 5th ed.. McFarland.
- ↑ Lauching and Christening of S. S. Deborah Gannet, Bethlehem-Fairfield Shipyards, Baltimore, Maryland, 04/10/1944. United States Navy 10 de abril de 1944.
Bibliografia
aldatu- Bohrer, Melissa Lukeman. Gloria, Pasioa, eta Printzipioa: Zortzi Emakume Nabarmenen Historia Amerikako Iraultzaren Muinean. New York: Atria Libros, 2003. ISBN 0-743-45330-1 OCLC
- Keiter, Jane. "Deborah Sampson (1760-1827)". Hezkuntza-baliabideak. Emakume nazionalen Historia museoa, n.d. Web-a. Martxoak 11, 2015.
- Klass, Sheila Solomon. Soldaduaren sekretua: Deborah Sampsonen istorioa. New York: Henry Holt, 2009. ISBN 9780805082005
- Leonard, Elizabeth D. Soldaduaren Osando osoa: Gerra Zibileko Armadetako emakumeak. New York: W.W. Norton & Co, 1999. ISBN 0-393-04712-1 OCLC
- McGovern, Ann, eta Harold Goodwin. Soldadu sekretua: Deborah Sampsonen istorioa. New York: Eskolastikoa Inc., 1975. ISBN 0-590-32176-5 OCLC Gazteen audientzietarako asmatua.
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu
Datuak: Q3020894
Multimedia: Deborah Sampson (militar) / Q3020894
