Bilkari (idazkia)

Bilkari (idazkia)
	komunikabidea, Eskuizkribua, idazteko tresna, artefaktu arkeologikoa eta tresna
	Irudi gehiago

Bilkari edo paper-biribilkia papiro, pergamino edo paperez eginiko idazki bat da, biribilki baten eran bildua.^[1]

Deskribapena

Bilkaria, normalean, orri bat aldi berean erakusteko moduan zabalduko da, idazteko edo irakurtzeko, gainerako orriak kiribilduta eta ikusteko moduko orriaren ezkerrean eta eskuinean estibatuta. Testua lerrotan idatzita dago, orrialdearen goialdetik behealderaino. Hizkuntzaren arabera, letrak ezkerretik eskuinera, eskuinetik ezkerrera, edo txandaka bi norabideetan (boustrofedon) idatz daitezke.

Volumen eta Rotulus, bilkari moten izen latinoak.

Testu luzeen kasuan, bilkari bat orrialdeetan banatzen ahal da, batzuetan papiro edo pergaminozko orri bereiziak izaten direlarik, ertzetan itsatsita. Pergaminoek biribilki jarraitu baten zatiketa markatuak edo zenbakituak izan ditzakete.

Liburuaren forma nagusi gisa, codexak ordezkatu zuen bilkaria Erdi Aroaren hasieran. Orrialdeak tolesturik, liburukiaren forman, horrek erraztu egin zuen dokumentuaren irakurketa eta erabilpena. Erromatarren garaian agertu zen teknika hau. Pergaminoak irakurtzeko deserosoak ziren irakurle batek dokumentuaren kontrako muturretan materiala kontsultatu nahi bazuen. Gainera, pergaminoak alde batean bakarrik idatzi ziren, eta kodexaren orrialdearen bi aldeak erabili ziren.

IV. mendetik aurrera, kodexa liburuen formatu estandarra bihurtu zen, eta pergamino bilkariak jada ez ziren erabiltzen testu luzeetarako. ^[2] Hala ere, Erdi Aro osoan zehar Europan, foru erako dokumentuak, hiri-gutunak eta abar, bilkari forman ekoiztu eta gorde izan ziren.^[3]

Herkulanoko bilkariak

Teknologia modernoa gai izan daiteke antzinako bilkarien irakurketan laguntzeko. 2015an 2.000 urteko Herkulanoko idazkiak, Vesuvio sumendiak erreta kontserbatuak, irakurtzen hasi dira. Fisikoki ireki ezin diren bilkarien eskaner zehatza eginez, eta emaitza horien prozesamendua gehituz adimen artifizialarekin, testu zati interesgarrian irakurketa ahalbidetu da.

Iruditegia

Eliza ortodoxo batean, santu baten irudikapena bilkariak daramatzala.
Bilkari judutar modernoa, 1900. urtekoa.
Pergaminozko bilkari bizantziarra, 13. mendea.
Gasteizko hiri-gutuna, 1181koa, seguruenik bilkari eran gorde zena.
Waterfordeko Hiri-gutunen Bilkaria, Irlanda, 14. mendea.

Erreferentziak

Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, ingelesezko wikipediako «Scroll» artikulutik itzulia izan da, 2024-08-29 data duen 1242833461 bertsioa oinarritzat hartuta. Sartze-datarik ez duten erreferentziak, edo 2024-08-29 baino lehenago datatuak, jatorrizko artikulutik ekarri dira itzulpenarekin batera.

↑ Beal, Peter. (2008). "scroll" in A Dictionary of English Manuscript Terminology 1450–2000. Online edition. Oxford University Press.
↑ Murray, Stuart A.P. (2009) The Library: An Illustrated History. Chicago, IL. Skyhorse Publishing. (p.27)
↑ «Medieval source material on the internet: Chancery rolls» www.medievalgenealogy.org.uk (Noiz kontsultatua: 2024-09-30).

Kanpo estekak

Datuak: Q720106
Multimedia: Scrolls / Q720106

[1] Beal, Peter. (2008). "scroll" in A Dictionary of English Manuscript Terminology 1450–2000. Online edition. Oxford University Press.

[2] Murray, Stuart A.P. (2009) The Library: An Illustrated History. Chicago, IL. Skyhorse Publishing. (p.27)

[3] «Medieval source material on the internet: Chancery rolls» www.medievalgenealogy.org.uk (Noiz kontsultatua: 2024-09-30).

[1]

[2]

[3]