Twi

Ghanako hizkuntza

Twi (honela ahoskatuta:"txuí" [tɕʷi]) Ghanako hizkuntza da Ashanti etniako 6-9 milioi hiztun dituena, lehen edo bigarren hizkuntza moduan.[1][2] Twi izen komun bat da Akan hizkuntzako bi dialekto literarioena: Asante (Ashanti) eta Akuapem, biak elkarren artean ulergarriak izanik. Badira 9 milioi inguru Twi hiztun, batez ere Ashanti Eskualdean [3][2] eta guztira 17-18 milioi Ghanar guztien artean, bai lehen edo bigarren hizkuntza kontuan hartuta.

Twi hizkuntzaz mintzo Raphael.

Twi (edo Akan Kasa) bertako hizkuntza ezagunena da Ghanako herrialdean. Hizkuntzaren hainbat bertsio daude. Asante Twi (Ashanti etniak hitz egiten duena), Akuapem Twi (Ekialdeko Akuapem etniakoek hitz egiten dutena), eta Fante Twi (Mfante, Fante, Fanti ere esana. Erdialdeko Fante etniakoena)

Twi Alfabetoak

aldatu

Hona hemen Twi alfabetoak (Akan Alfabetoak ere bai - Akanfoɔ ntwerɔɛ)

 

Twi (Akan) letren ahoskera / alfabetoak - Twi Diptongoak[4].

(Sɛnea wo bɛ kan Akanfoɔ ntwerɔɛ ez)

 

Zenbaki-sistema

aldatu
Asante Twi Nkontaa / Akontaabudeɛ (Dodoɔ) ne Akuapem Twi Akontaabude - Asante Twi zenbakiak and Akuapem Twi zenbakiak[5]
Nkontaa (Zenbakiak) Asante Akontaabudeɛ (Dodoɔ) Akuapem Akontaabude
1/2 ɛfa fa
0 ohunu
1 baako baako/biako/koro
2 mmienu ebien
3 mmiɛnsa abiɛsa
4 nnan/ɛnan anan
5 enum/nnum anum
6 nsia asia
7 nson ason
8 nwɔtwe awɔtwe
9 nkron akron
10 edu du
11 du baako du baako
12 du mmienu du mien
13 du mmiɛnsa du mmiɛnsa
14 du nan du nan
15 du num du num
20 aduonu aduonu
21 aduonu baako aduonu baako
22 aduonu mmienu aduonu abien
30 aduasa aduasa
40 aduannan / aduanan aduanan
45 aduanan num / aduannan num aduanan num
46 aduanan nsia / aduannan nsia aduanan nsia
50 aduonum / aduonnum aduonum
58 aduonum-nwɔtwe/aduonnum-nwɔtwe aduonum-nwɔtwe
100 ɔha ɔha
200 ahanu ahanu
500 ahanum ahanum
1000 apem apem
2000 mpennu mpennu
8000 mpem nwɔtwe mpem nwɔtwe
9000 mpem nkron mpem nkron
10,000 ɔpedu ɔpedu
100,000 ɔpeha ɔpeha
1,000,000 ɔpepem ɔpepem
2,000,000 ɔpepennu ɔpepennu
1,000,000,000 ɔpepepem / ɔpepepeepee ɔpepepem

Zenbaki ordinalak

aldatu
Nkontaa

(Zenbakiak)

Asante

Mprɛ

(zenbat aldiz)

Akuapem

Mpɛn

borɔfokasa nkyerɛaseɛ

euskarazko itzulpena)

1 prɛko pɛnkoro behin
2 mprɛnu mprenu bi aldiz
3 mprɛsa mprɛsa hiru aldiz
4 mprɛnan mprɛnan lau aldiz
5 mprɛ du-baako mpɛn du-baako hamaika aldiz
6 mprɛ ɔha mpɛn ɔha ehun aldiz
7 mprɛ pii mpɛn pii askotan

Oinarrizko esaldiak

aldatu

Honako hauek oinarrizko esaldiak dira, jakin beharko dituzu Asante Twi hizkuntza ikasi nahi baduzu. (Sua Asante twi kasa ez - Ikasi Asante Twi Hizkuntza)

Nkontaa Asante

Kasamu Atitire

(esaldi garrantzitsuak)

borɔfokasa nkyerɛaseɛ (euskarazko itzulpena)
1 Wo din de sɛn? Zelan duzu izena?
2 Yɛ frɛ me Kwaku Peter Nire izena Kwaku Peter da
3 Bra ha / Bra ɛha Etorri hona
4 Medaase / me da wo ase Eskerrik Asko
5 Ɛkɔm de me / kɔm de me Gose naiz
6 Akwaaba Ongi etorria zara
7 Me retɔ adeɛ Zerbait erosten ari naiz
8 Me retɔ kosua Arrautza erosten ari naiz
9 Ɛte sɛn? / Wo ho te sɛn? Nola zaude?
10 Ɛyɛ Naiz ona / ona / ondo nago
11 Wo wɔ hene? Non zaude?
12 Me wɔ ha / me wɔ ɛha Hemen nago
13 Wo rekɔ hene? Wo kɔ hene? Nora zoaz
14 Me rekɔ Kumasi Kumasira noa
15 Onyame nyira wo / Nyame nyira wo Ondo ibili

Ikasteko bi ak batera,Asante Twi eta Akuapem Twi. Zenbait esaldiren itzulpena bi dialektoetara.

Nkontaa Asante

Kasamu Atitire

(esaldi garrantzitsuak)

Akuapem

Kasamu Atitire

borɔfokasa nkyerɛaseɛ (euskaraz )
1 Nnipa ahe na ɛbaeɛ? Nnipa baahe na ɛbae? Zenbat jende etorri?
2 Edu ne du yɛ aduonu Du ne du yɛ aduonu Hamar plus (eta) hamar egiteko hogei
3 Yi edu firi aduonu mu Yi du fi aduonu mu Kendu hamar hogei
4 Kyɛ deɛ wobɛnya ez mu mmienu Kyɛ nea wubenya ez mu abien Banatu erantzuna jasoko duzu bi
5 Fa nsia yɛ ɛnan ahoroeɛ Fa asia yɛ anan ahorow Biderkatu sei lau
6 Kan wo nsateaa Kan wo nsateaa Zenbatu zure behatzak
7 Wobɛtumi akan adeɛ akɔsi apem? Wubetumi akan akosi apem Ezin duzu zenbatu arte, mila?
8 Matwerɛ me yere prɛko Makyerɛw me yere pɛnkoro pɛ Idatzi nuen nire emaztea behin
9 ɔtwerɛɛ nkrataa nwɔtwe nnora ɔkyerɛw nkrataa awotwe nnɛra S/idatzi zuen zortzi letra atzo
10 Woatwerɛ wo nuabaa mprɛ pii Woakyerɛw wo nuabea mpɛn pii Idatzi duzu zure arreba asko aldiz
11 Abarimaa ez abu ano (nkonta) mmiɛnsa Abarimaa ez abu ano (nkontaa) abiɛsa Mutila egin du hiru kalkuluak
12 ɔpɛ anobuo (nkonta) ɔpɛ anobu (akontaabu) Zuen gustuko aritmetika

Izendatzeko sistema

aldatu

Ashantiarrek sistema bat erabiltzen dute seme-alaben izena asmateko, jaio zen asteko egunaren arabera. Hau ohikoa da Ghanan. Ia Ghanako tribu eta klan guztiek antzera egiten dute.

Ashantiarren egunaren arabera izendatzeko sistema honela dabil:

Eguna Gizon Izena Emakume Izena
Ɛdwoada (Astelehena) Kwadjo, Kojo Adwoa
Ɛbenada (Asteartea) Kwabena Abena
Wukuada (Asteazkena) Kweku, Kwaku Akua
Yawoada (Osteguna) Yaw Bai
Efiada (Ostirala) Kofi Afia
Memenda / Memenada (Larunbata) Kwame Ama
Kwasiada (Igandea) Kwasi Akosua

Erreferentziak

aldatu
  1. Jane Garry, Carl R. Galvez Rubino, "Facts about the World's Languages: An Encyclopedia of the World's Major Languages, Past and Present", H.W. Wilson, USA, 2001, page 8
  2. a b .
  3. .
  4. .
  5. .

Kanpo estekak

aldatu