Lankide:DHum2324Y/HD 140283
| Behaketa data Garaia J2000.0 Ekinokzioa J2000.0 | |
|---|---|
| Konstelazioa | Libra[1] |
| Igoera zuzena | 15h 43m 03.09712s[2] |
| Deklinazioa | -10° 56′ 00.5957″[2] |
| Itxurazko magnitudea (V) | 7.205±0.02[1] |
| Ezaugarriak | |
| Eboluzioaren unea | Halo suberraldoia |
| Mota espektrala | G0IV-V m-5[3] |
| Astrometria | |
| Abiadura erradiala (Rv) | −169.00±0.2Txantiloi:Cn km/s |
| Berezko mugimendua (μ) | IZ: −1115.141[2] mas/u Dec.: −303.573[2] mas/u |
| Zehaztasunak | |
| Masa | 0.81±0.05[4] M☉ |
| Erradioa | 2.04±0.04[5] R☉ |
| Argitasuna | 4.82±0.27[5] L☉ |
| Gainazaleko grabitatea (log g) | 3.6[5] |
| Tenperatura | 5,787±48[5] K |
| Metaltasuna [Fe/H] | −2.40±0.10[1] dex |
| Biratze abiadura (v sin i) | ≤ 3.9[6] km/s |
| Adina | 12±0.05[4] Gu |
HD 140283 (Matusalem izarra ere deituta) Lurretik 200 bat argi-urtera dagoen metal urriko izar suberraldoia da, Libra konstelazioan, Ophiuchusekiko mugatik gertu, Esne Bidean. 7.205-eko itxurazko magnitudea du, eta, hortaz, binokularrekin ikus daiteke. Ezagutako izarrik zaharrenetako bat da.
HD 140283-ren argia zertxobait urdinxka da, Lurrerantz mugitzen ari baita harengandik urrundu beharrean. Astronomoek abiadura handiko izar gisa ezagutu dute mende batez baino gehiagoz, berezko mugimenduan oinarrituta. Joseph W. Chamberlain eta Lawrence Aller-en azterketa espektroskopiko goiztiar batek erakutsi zuen Eguzkiak baino askoz metal gutxiago zuela.[7] Azterketa espektroskopiko modernoek aurkitatuko datuen arabera, izarrak Eguzkia baino 250 faktore beheragoko burdin edukia dauka. Lurretik hurbilen dagoen izarretako bat da (II. populazioa).
1912an, W. S. Adams-ek Mount Wilson behatokian espektrometro bat erabiliz astrometria neurtu zuenean, jada ezaguna zen izarra.[8]
Adina eta garrantzia aldatu
HD 140283 ez dago sekuentzia nagusian eta ez da erraldoi gorria. Hori dela eta, Hertzsprung–Russell diagraman duen hasierako posizioa mekanika kuantikoan oinarritutako izarren eboluzioaren datu eta eredu teorikoen bitartez interpretatu da, baita milioika izarretan gertatutako prozesuen behaketen datuekin ere. Honela zehaztu da haren itxurazko zahartasuna. Bere motako izarrentzat (konglomeratuetako izarra ez direnentzat), oso arraroa argitasuna, azaleko tenperatura eta osaera ezagutzea adinerako balio mugatua lortzeko behar bezain zehatz. Eskasia erlatiboa dela eta, are bitxiagoa da II. populazioko HD 140283 izar batentzat. 2013an argitaratutako azterlan batek NASAren Hubble teleskopio espazialaren Orientazio Xeheko Sentsoreak erabili zituen izarraren paralaje zehatza (eta, beraz, distantzia eta argitasuna) neurtzeko.[9] Informazio hori erabil zen 14.46±0.8 bilioi urteko izarraren adina kalkulatzeko. Adinaren balioari buruzko ziurgabetasuna dela eta, izarrarentzako adin hori 2018ko Planck satelitearen (13.787±0.<span about="#mwt123" class="nowrap" data-cx="[{"adapted":true,"partial":false,"targetExists":true,"mandatoryTargetParams":[],"optionalTargetParams":[]}]" data-mw="{"parts":[{"template":{"target":{"wt":"Val","href":"./Txantiloi:Val"},"params":{"1":{"wt":"13.787"},"2":{"wt":"0.020"}},"i":0}}]}" data-ve-no-generated-contents="true" id="mwZg" typeof="mw:Transclusion">020</span> mila milioi urte) azken emaitzek zehaztutako Unibertsoaren adinarekin gatazkan egon liteke.[1][10] Hala ere, izarren bilakaeraren eredu berriagoek izarraren adina 13.700 milioi urtera edo 12.000 milioi urtera mugitzea iradoki dute.
Prentsa popularrak "Matusalem izarra" deitzen dio bere adinagatik, eta Big Bang-aren ondoren sortu izan behar da izarra. 2021 urtean, ezagutzen diren izarrik zaharrenetako bat da.[11][12][1] Burdin urriko izarren bilaketak frogatu du ia guztiak anomaliak direla kumulu globularretan eta halo galaktikoan. Hori bat dator bere belaunalditik bizirik irauten dutenak kasu arraroak direla dioen narratibarekin. Hala bada, haietako antzinakoenen itxurazko ikusizko datuek Unibertsoaren beririonizazio-fasearen datari (lehen izarraren eraketa datari) muga jartzeko aukera ematen digute, Big Bang-aren ondorengo lehen milioi urteetako teoriak eta probak gorabehera.[13] II. eta III. populazioko izar gehienak jada ezin dira ikusi.
Izarraren azterketek Unibertsoaren historia goiztiarra ulertzen laguntzen diete astronomoei. HD 140283 bezalako izarraren metaltasun oso baxuek (baina ez zero) adierazten dute izarra izar-sorkuntzako bigarren belaunaldiko materialetatik sortu zela; uste da haien elementu astunen eduki handia zero- metaleko izarretatik datorrela (III. populazioa), inoiz ikusi ez direnak.[14] Uste da lehen izar horiek Big Bang eta ehunka milioi urte ondoren osatu zirela inguruko materialekin, eta leherketetan (supernobetan) hil zirela milioi urte gutxi batzuen ondoren.[14] Bigarren izar-belaunaldi bat, HD 140283 inguruko materialetatik osatu zen ustezko belaunaldia, ezin izan zen elkartu aurreko izarren supernoba-leherketetatik berotutako gasa hoztu arte.[14] Izar horien sorreraren hipotesi horrek eta unibertso goiztiarreko ditugun eredu onenek adierazten dute gasak hozteko behar izan zuen denbora dozenaka milioi urte inguru besterik ez zela izan.[14]
Metal urriko izar hauetako elementuen proportzioak antzinako errendimendu nukleosintetikoaren parte handi bat esateko moldatzen dira, hau da, III. populazioan desagertutako izarren supernoben hidrogenoa eta helioa ez diren elementuena. Azken horietako batzuk grabitazio-lentean ikus daitezke, irudi sakonagoak ikustean, hala nola Hubble-ren eremu ultrasakona (i.e., supernoba bihurtu aurretik duten existentzia-aro laburra). HD 122563, CS22892-0052 eta CD–38 245-n bezala, HD 140283-n, oxigeno gehiegi dago eta alfa elementuak burdinari dagozkio.[1] Elementu horien proportzioak askoz txikiagoak dira HD 140283n Eguzkian baino, baina ez dira burdina bezain txikiak. Inplikazioa da lehenengo izar-populazioak alfa elementuak sortu zituela beste elementu-talde batzuk baino. Metal urriko beste izar batzuek ez bezala, HD 140283k litio-kantitate aztergarria du. Hau, HD 140283 erraldoi gorri bihurtu arte eboluzionatu ez delako da; hortaz, oraindik ez da igaro lehenengo dragatzetik.[15]
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b c d e f H. E. Bond; E. P. Nelan; D. A. VandenBerg; G. H. Schaefer; D. Harmer. (2013). «HD 140283: A Star in the Solar Neighborhood that Formed Shortly After the Big Bang» The Astrophysical Journal Letters 765 (1): L12. doi:. Bibcode: 2013ApJ...765L..12B..
- ↑ a b c d Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan:
ez da testurik eman
dr3izeneko erreferentziarako - ↑ doi:. Bibcode: 1989AJ.....98.1049G..
- ↑ a b doi:.117 Bibcode: 2021RNAAS...5..117T..
- ↑ a b c d doi:. Bibcode: 2018MNRAS.475L..81K..
- ↑ doi:. Bibcode: 2010A&A...523A..24G..
- ↑ J. W. Chamberlain; L. H. Aller. (1951). «The atmospheres of A type subdwarfs and 95 Leonis» Astrophysical Journal 114: 52. doi:. Bibcode: 1951ApJ...114...52C..
- ↑ Adams, W. S.. (1912). «The three-prism stellar spectrograph of the Mount Wilson Solar Observatory» Astrophys. J. 35: 163–182. doi:. Bibcode: 1912ApJ....35..163A..
- ↑ Hubble finds birth certificate of oldest known star. Phys.Org 2013-03-07.
- ↑ Planck Collaboration. (2020). «Planck 2018 results. VI. Cosmological parameters (See PDF, page 15, Table 2).» Astronomy & Astrophysics 641: A6. doi:..
- ↑ Crookes, David. (16 October 2019). «How Can a Star Be Older Than the Universe? - Space Mysteries: If the universe is 13.8 billion years old, how can a star be more than 14 billion years old?» Space.com.
- ↑ «Hubble Finds 'Birth Certificate' of Oldest Known Star» Science Daily 7 March 2013.
- ↑ D. Majaess. (2013-02-23). Nearby Ancient Star is Almost as Old as the Universe. Universe Today.
- ↑ a b c d R. Cowen. (2013-01-10). «Nearby star is almost as old as the Universe» Nature doi:..
- ↑ F. Spite; M. Spite. (1982). «Abundance of lithium in unevolved halo stars and old disk stars - Interpretation and consequences» Astronomy & Astrophysics 115 (2): 357–366. Bibcode: 1982A&A...115..357S..
[[Kategoria:Libra konstelazioa]] [[Kategoria:Hipparcos objektuak]] [[Kategoria:Henry Draper katalogoko objektuak]] [[Kategoria:Gliese eta GJ objektuak]] [[Kategoria:Durchmusterung objektuak]]