Wikipedia

Juan Ortiz (gatibua)

gudari espainiarra

Juan Ortiz Amerikako natiboek Floridan gatibu izan zuten marinel espainiarra izan zen, hamaika urtez, 1528tik Hernando de Sotoren espedizioak 1539an erreskatatu zuen arte. Ortiz gatibu izandako hamaika urtez, xehetasunez desberdinak diren bi kontakizunek erakusten dute Ameriketako buruzagi indiar batek bizpahiru aldiz heriotzara kondenatu zuela Ortiz, aldi bakoitzean buruzagiaren alaba baten (eta, agian, beste senide batzuen) esku-hartzeak salbatu zuela, eta, azkenean, aldameneko buruzagitza batengana ihes egin zuen, zeinaren buruzagiak babestu zuen.

Juan Ortiz (gatibua)

Bizitza
JaiotzaII. milurtekoa
Herrialdea Espainia
Hezkuntza
Hizkuntzakgaztelania
Jarduerak
Jarduerakmilitarra

Gatibualdia aldatu

 
Juan Ortiz errez sakrifikatu zuten, buruzagiaren alaba Uzitak bere bizitza erregutuz

1528an, Juan Ortiz ontzi batean zegoen Tampa badian, aurreko urtean bertan lehorreratu zen Narváez espedizioaren arrastoren bat bilatzen. Ortiz eta lagun bat edo gehiago lehorrera erakarri zituzten, espainiarrek Narvaezen mezu bat zena uste zuntena. (Espainiarrek ez zuten Narváezen espedizioaren patua ezagutuko beste zortzi urtez, Álvar Núñez Cabeza de Vaca eta beste hiru bizirik atera ziren Espainia Berriko ipar-mendebaldeko Espainiar postu batera iritsi ziren arte). Ortiz eta bere lagunak kostaldeko jendeak harrapatu eta bere ontzikideek abandonatu egin zituzten. Ortiz izan ezik, harrapaketari aurre egiten ari zirela edo Uzita herrira eraman eta gutxira hil ziren. [1] [2] Ortiz Uzita hirira eraman zutenean (Elvaseko Jaunak esan zuen bezala), edo Ortiz geziz tiroz exekuziotik salbatu eta denbora gutxira (Inkaren arabera), buruzagiak agindu zuen Ortiz suaren gainean apalategi bati lotuta egoteko. Buruzagiaren alabak buruzagiari erregutu zion Ortiz salba zezan, Ortiz buruzagiarentzat arriskutsua ez zela argudiatuta. [1]

 
Buruzagi uzitarraren alaba Juan Ortiz ihes egiten laguntzen

Ortizen erredurak artatu ostean, herriko hezurtegian jarritako gorpuzkiak zaintzen jarri zuten, harrapariek gorpuzkiak egun batetik bestera har ez zezaten. Gau batean, otso batek duela gutxi hil zen mutil baten gorpua hartu zuen. Ortizek otsoaren atzetik jo zuen gauean eta hil egin zuen, mutilaren gorpua berreskuratuz. Buruzaki uzitarrak Ortiz hobeto tratatu zuen denbora batez. [1]

Ortiz harrapatu eta bizpahiru urtera, Mocozoko kaziketzak Uzita eraso eta hiria erre zuten. Uzita hiria leku berri batera eraman zuten, eta kaziketzako jainkoek Ortiz sakrifikatzeko eskatu zuten. Buruzagi uzitarraren alabak sakrifizikatua izango zela ohartarazi zion Ortizi eta Mocozora joan behar zela esan zion, bere buruzagiak Ortiz bere esku uzteko eskatu baitzuen. Alabak Ortiz herritik atera zuen gauez eta Mocozorako bidea erakutsi zion. [2] [3]

Salbamendua eta ondorengo gertaerak aldatu

Sotoren espedizioak Juan Ortiz aurkitu zuen Tampa badian lehorreratu zirenean 1539an. Lehen Uzitan lehorreratu ondoren, de Sotok eta bere gizonek aldameneko kaziketza batean bizi zen kristau baten berri izan zuten. Ortizen bila zebiltzala, Sotoren gizonek hamar natibo amerikar edo gehiagorekin topo egin zuten eta erasotzen hasi ziren. Hala ere, bertako batek kristaua zela ulertaraztea lortu zuen (kontakizun batek dio bere jaioterria zen "Sevilla" deituz egin zuela. Orduan Ortizek Mocozo herrira eraman zituen espainiarrak, zeinaren buruzagiak, Mocozo ere deituak, babestu zuela urte askotan. Mocozo Sotorekin lagunkoia izan zen, eta tentsioa sortu zuen Mocozo eta Tampa Bayko beste buruzagien artean, Orriygua, Neguarete, Capaloey eta Uzita barne. [3]

Ortizek Uzita eta Mocozo hizkuntzak hitz egiten zituen (elkarren artean ulergaitzak ziren). Mocozoren hizkuntza timucua hizkuntzaren dialektoa zen, eta horrek Ortiz oso erabilgarria egin zuen Sotorentzat. Espedizioak Florida penintsulan gora bidaiatu ahala, timucua hizkuntzaren hainbat dialekto hitz egiten zituzten buruzagitzetatik igaro zen, espedizioak Aucilla ibaia zeharkatu eta Apalatxe probintzian sartu zen arte. Hortik aurrera, espedizioa beste hizkuntza batzuetatik itzultzen zezaketen timucua hiztunetan oinarritu zen, eta Ortizek gaztelaniazko itzulpena eman zuen gero. [1] [4]

Juan Ortiz 1541-1542ko neguan hil zen, espedizioak egungo Arkansasko Autiamque herrian kanpatzen zuen bitartean. [5]

Kondaira aldatu

Juan Ortiz eta Hirihigua buruzagiaren alabaren istorioaren bertsio inka kondaira bihurtu da. Buruzagiaren alabari "Harrihigua printzesa" deitu diote, eta bertsio batzuetan izena hartu du, "Uleleh". [6] Ameriketako Iraultzaren Alaben Hirihigua Printzesaren Kapituluak oroitarri bat jarri zuen San Petersburgon, Floridan, Juan Ortiz eta Hirihiguaren Printzesaren istorioa 1960an gogoratuz. [7] Gizarte historiko batek kondaira honen bertsio luzeago bat argitaratu zuen 1908an, Uleleh izena gehituz, "Juan Ortiz eta Ulelehren istorioa". [8]

John Smith eta Pocahontasen istorioarekin erlazioa aldatu

Ikerketa askok uste izan dute John Smithen istorioa, Pocahontas alabak Powhatanen eskutik heriotzatik salbatu zuenaren istorioa, Uzita buruzagiaren alabak salbatutako Juan Ortizen istorioan oinarritu zela. Richard Hakluyt-en An Account of Hernando de Soto's Expedition to Florida by the Lord of Elvas-en ingelesezko itzulpena Londresen argitaratu zen 1609an, John Smithek Pocahontas-ek salbatu zuelako kontua argitaratu baino urte batzuk lehenago. [9] [10]

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ a b c d Milanich 1995.
  2. ↑ a b Hann.
  3. ↑ a b Milanich and Hudson.
  4. ↑ Hudson, Charles. (1987). «The Hernando de Soto Expedition: From Apalachee to Chiaha» University of South Carolina Scholar Commons: 19, 23..
  5. ↑ «Hernando de Soto: Journey through La Florida» Georgia Historical Society.
  6. ↑ «The Real Pocahontas» Palm Beach County History Online.
  7. ↑ «The History of Princess Hirrihigua» The Historical Marker Database 1960.
  8. ↑ Fleming, J. P.. (July 1908). «The Story of Juan Ortiz and Uleleh» Publications of the Florida Historical Society 1 (2): 42-47..
  9. ↑ Florida, 1528: a Take With the Same Twist. 12 de julio de 1995.
  10. ↑ Kaczor, Bill. (16 de julio de 1995). 'Pocahontas' Tale Likened to Earlier Rescue of Spaniard in Florida: History: Long Before Capt. Smith reached the Colonies, the story was told of a chief's daughter who saved an explorer. Some scholars say Smith borrowed the tale.. .

Bibliografia aldatu

  • Hann, John H. (2003). Indians of Central and South Florida - 1513-1763. Gainesville, Florida: University Press of Florida. ISBN 0-8130-2645-8. 
  • Milanich, Jerald T.; Hudson, Charles (1993). Hernando de Soto and the Indians of Florida. Gainesville, Florida: University Press of Florida. ISBN 0-8130-1170-1. 
  • Milanich, Jerald T. (1998). Florida Indians and the Invasion from Europe (Paperback edición). Gainesville, Florida: University Press of Florida. ISBN 0-8130-1636-3.

Kanpo estekak aldatu

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Juan_Ortiz_(gatibua)&oldid=9031548"(e)tik eskuratuta