John Davidson Rockefeller
John Davidson Rockefeller (1839ko uztailaren 8a – 1937ko maiatzaren 23a) Ameriketako Estatu Batuetako industria-enpresaburua izan zen eta petrolio-industrian parte-hartze nabaria izan zuen. Standard Oil-en fundatzailea izan zen, gaur egun ExxonMobil bezala ezagutzen dena (konpainia horren ondorengoen artean handiena). 40 urte baino gehiagoko epean, Rockefellerek Standard Oil munduko petrolio konpainia handienetarikoa bihurtu zuen. Gehienek historian zehar izandako gizon aberatsenetarikotzat jotzen dute. Enpresa mailan izandako lorpenak, ordea, eztabaidagarriak izan ziren. Jarduera monopolistikoan aritzea leporatu zitzaion eta kazetari nahiz ikertzaileengatik salatua. Rockefeller familia lehen eta bigarren gerrate mundialaren planifikazioarekin harremanean jarri izan da, arma salmenta eta bestelako hornitze-lanetatik etekinak atera izan nahi omen zuten eta.
| John Davidson Rockefeller | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | John Davison Rockefeller |
| Jaiotza | Richford, 1839ko uztailaren 8a |
| Herrialdea |  Ameriketako Estatu Batuak |
| Bizilekua | Cleveland |
| Talde etnikoa | Estatubatuarra |
| Lehen hizkuntza | ingelesa |
| Heriotza | Ormond Beach, 1937ko maiatzaren 23a (97 urte) |
| Hobiratze lekua | Lake View Cemetery (en)  |
| Heriotza modua | berezko heriotza: Kardiopatia iskemikoa |
| Familia | |
| Aita | William Avery Rockefeller |
| Ama | Eliza Davison |
| Ezkontidea(k) | Laura Spelman Rockefeller (en) (1864 - 1915) |
| Seme-alabak | |
| Haurrideak | |
| Leinua | Rockefeller familia |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Chancellor University (en) Bryant & Stratton College (en) |
| Hizkuntzak | ingelesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | ekintzailea, kontularia eta bankaria |
| Lantokia(k) | Cleveland eta New York |
| Lan nabarmenak | ikusi
|
| Jasotako sariak | ikusi
|
| Sinesmenak eta ideologia | |
| Erlijioa | katolizismoa |
| Alderdi politikoa | .svg){kind=small} Ameriketako Estatu Batuetako Alderdi Errepublikanoa |
    | |
Gaztaroa
aldatuRichford-en (New York) jaio zen 1839ko uztailaren 8an. Clevelandeko (Ohio) hainbat eskola publikoetan ikasi zuen. 16 urterekin Clevelandeko bibliotekaria izan zen.
Heldutasuna
aldatu
1862an Samuel Andrewsekin elkartu zen, petrolio gordina birfintzeko prozesu iraultzaile baten asmatzaile izan zena. Zabalkunde azkar baten ondoren, enpresa hura Rockefeller, bere anaia William eta hainbat pertsona gehiagok sorturiko Standard Oil Companyk xurgatu zuen. 1872an, Rockefeller-ek Improvement Company sortzen lagundu zuen (Clevelandeko petrolio birfintzaile nagusiak barnesartzen zituen elkarte bat) eta elkarte honen kideen aldeko deskontuak lortu zituen trenbide enpresekin hitzarmenak eginez. 1878an, Rockefeller-ek Estatu Batuetako petrolio birfindegien %90 kontrolatzen zuen eta handik gutxira banaketa kanalen monopolioa bereganatu zuen. 1882an, Rockefeller-ek Standard Oil Trust Sortu zuen, gerora munduko lehen monopolioa, eta Ohioko Justizia Auzitegi Gorenak 1892an legez kanpokotzat jo zuena eta disolbatzera behartu zuena. Izatez, ez zen disolbatu 1899 urtera arte. Urte horretan, Rockefeller-ek Standard Oil Company New Jerseyn ezarri zuen eta berorren presidente izan zen 1911 urtera arte, erretiroa hartu zuen urtea, alegia. Urte berean, Estatu Batuetako Justizia Auzitegi Nagusiak aginduta, enpresa hura hainbat korporaziotan banatu zuen.
Rockefeller-en ondare pertsonala 138.000 milioi dolarretara heldu zela uste da.
Zahartzaroa
aldatu
53 urte zituela, bere osasunak okerrera jo zuen. Digestio aparatuko hainbat gaixotasun pairatu zituen, ilea galdu zuen, argaldu egin zen eta sorbaldak hondoratu zitzaizkion. Bizkarra uzkurturik zuela, gizon zahartuaren itxura nabarmendu zuen. Nekez ibiltzen zen. Baliabide ekonomikoei esker, ordea, tratamendu garestiak jasotzeko aukera izan zuen, baina osasunak ez zuen hobera egin. Orduan, lan erritmoa baretu, atseden hartzen eta behar bezala elikatzen hasi zen; 97 urtera arte bizitzea lortu zuen.
Bere esaldi ezagunena American Beauty delakoa izan zen, hots, amerikar kultura kapitalistaren zedarrietako bat. Giza-Darwinismoaren metaforatzat adierazi zuen: “Negozio baten hazkundea, funtsean, gaituenak bizirauteko duen ahalmenean oinarritzen da. Estatu Batuetako arrosa eder eta usaintsuena bakarrik lor dezakegu, ondoko arrosak sakrifikatuz. Berez, negozioen joera ez da gaiztoa, natura eta Jainkoaren legearen konbinazioa besterik ez da.”
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: John Davidson Rockefeller  |
Datuak: Q160278
Multimedia: John D. Rockefeller / Q160278
