Dolores Cacuango
| Dolores Cacuango | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | Dolores Cacuango |
| Jaiotza | Cayambe (en)  , 1881eko urriaren 26a |
| Herrialdea |  Ekuador |
| Heriotza | 1973ko apirilaren 23a (91 urte) |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | kitxua gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | aktibista |
| Izengoitia(k) | mama Dulu |
| Sinesmenak eta ideologia | |
| Alderdi politikoa | alderdi komunista |
Dolores Cacuango Quilo, Mamas Dulu (Cayambe, 1881eko urriaren 26a – Yanahuayco, 1971ko apirilaren 23a) Ekuadorko ekintzaile izan zen, indigena eta nekazarien eskubideen aldeko borrokan aitzindaria.[1][2] 1944an Indietako Federazio Ekuadortarra, FEI, sortu zuen, Ekuadorko Alderdi Komunistaren laguntzarekin, eta 1946an, Luisa Gómez de la Torrerekin batera, lehen eskola elebiduna (kitxua-gaztelania).[3] Ekuadorreko ezkerraldeko erreferente ezagunenetako bat da, eta XX. mendearen hasierako feminismo ekuatoriarraren erreferenteetako bat, Tránsiko Amaguañarekin batera.[4]
Biografia aldatu
Ekuadorko aktibista izan zen, indigenen eta nekazarien eskubideen aldeko borrokan aitzindaria Ekuadorren. Dolores Cacuango San Pablo Urcu-ren latifundioan jaio zen, Cayambetik gertu (Pichincha probintzia, Ekuador), 1881ean. Haien gurasoak indiar gañanak izan ziren, haziendetan soldatarik gabe lan egiten zutenak. Landan hazi zen gurasoekin, eskolara joan gabe, baliabide ekonomikorik ez zegoelako. Ez zuen inoiz ikasi irakurtzen ez idazten; hori motibazio-faktorea izan zen komunitate indigenaren hezkuntzarako sarbidea hobetzeko.[5] Quito hirian ikasi zuen gaztelaniaz hitz egiten. Han, oso gazterik lan egin baitzuen etxeko langile gisa.
Ibilbidea aldatu
Andrea Quiloren eta Juan Cacuangoren alaba, eskola elebidunak sortzen sustatzaile aktiboa izan zen, Luisa Gómez de la Torrerekin lankidetzan; testuinguru horretan, 1946an sortu zuen lehen eskola elebiduna (kitxua-gaztelania).[1] Doloresek herrialdeko mila buruzagi baino gehiagori dei egin nahi izan zien beren eskubideak erreklamatzeko eta indarkeria murrizteko.
Esparru politikoan, 1944an, Ekuadorreko lehen erakunde indigenaren sorreran parte hartu zuen. Erakunde horrek Ekuadorreko Alderdi Komunistak babestutako Indigenen Federazio Ekuadortarra (FEI) izena hartu zuen, eta erakunde horretan Idazkaritza Nagusia izan zen.[6]
Gainera, Cayamben eskola sindikalak irekitzeko prozesuaren buru izan zen; eta, Rosa Lema bezala, 1940ko hamarkadaren amaieran, indigenen jatorriko emakume ezagunenetako bat izan zen.
Ekuadorreko Nekazaritza Erreformaren Legea 1973ko urrian aldarrikatu zen, lurraren edukitza- eta gozamen-erregimenaren erreformaren bat egiteko, nekazari erreboltarien erasoa geldiarazteko eta ogasunen produktibitatea kautelaz murrizteko. Horren bidez, integrazio nazionala lortu nahi zen, nekazarien bizi-baldintzen eraldaketa, nekazaritzako diru-sarreren birbanaketa eta merkatu-enpresen gizarte-sistema berri baten antolaketa. Nekazaritza-erreformak “lurralderatze-prozesu” baten hasiera ekarri zuen, Ekuadorreko Pichincha probintziako Cayambe kantoian kokatutako landa-eremu garrantzitsu baten gainean. Dolores Cacuango funtsezko figura izan zen prozesu horretan, eta hainbat gazte indigenaren buruzagi izan zen aberatsen eta haien administratzaile eta maiordomoen boterearen aurkako matxinadan.
Dolores Cacuango Cayambetik gertu zegoen herri txiki batean bizi zen, eta horrek parte hartzera bultzatu zuen, Cayamben zenbait matxinadaren buru izanik, indigenen eskubideak babesteko. Horren ondorioz, "La Loca Dolores Cacuango" bezala ezagutu zuten, Cayamben talde indigena handiak erakartzen zituen lidergo-gaitasunagatik eta karismagatik beldur baitziren.
Komunitateetan egindako ibilaldietan, esperientzia politikoko indiarrekin eta lidergorako prestatzen zituen gazteekin joaten zen beti. 1964an, Aurrerabiderako Aliantza laguntza-planak Nekazaritzako Erreforma ezartzea zuen helburu. Erreforma horrek aldaketa bat eskatzen zuen lur-jabeek eta oligarkiek errespetatu beharrekoak. Doloresek plan horren alde egin zuen, Cayambeko hamar mila indiarrekin Quiton egindako ibilaldi baten buru zela. Martxa horretan, ekuadortar guztiengana zuzendu zen, Unibertsitate Antzokian eman zuen hitzaldian, no indigenentzako justizia eskatzen zen, Nekazaritza Erreformaren zaharberritzearekin.
Dolores Cacuango, lehen erakunde indigenako (FEI) administratzaile nagusia, XX. mendeko alderdi politikoan nabarmendu zen. Bere bizitza guztia bere herrialdeko gertaera garrantzitsuekin lotuta egon zen.
Pixkanaka-pixkanaka, indigenen aldarrikapenen defentsan sartzen hasi zen, lanaldi osoko lanak egiten zituzten eta inolako ordainik jasotzen ez zuten emakumeei babesa emanez. Dolores beti izan zen jarrera oso bizia eta indartsua zuen pertsona. Bazekien enpatia nola sortu eta besteengana jotzeko modua beti izan zen irmoa eta zuzena. Gertatutakoa ulertzeko gaitasun handia zuen, eta edozein egoeratan erantzuna edo argudioa ematen zuen. Esan nahi zuena hitz egiteko eta adierazteko erraztasun handia zuen eta, deialdiak egiteko eta jendea behar zenaz eta ez zenaz konbentzitzeko dohaina izan zuen.
Oso gaztetatik, Dolores Cacuangok izaera bihurria eta ausardia izan zituen. Etxaldeko maiordomoak alaba bortxatzea eragotzi zuen. Aukera askotan, lankideak gaizki tratatuak izatea saihestu zuen. Bera konturatzen zen bere herria esplotatu, umiliatu eta torturatzera kondenatuta zegoela. Bere beste dohainetako bat pertsonei beren unerik txarrenetan entzuteko ontasuna zen. Jendeak Doloresen etxea bisitatzen zuen bere tristura eta arazoei buruz hitz egiteko. Pertsonek laguntza eskatu zioten kexetan babesa eman ziezaien eta sindikatuan konponbideren bat bilatzeko. Doloresek beti proposatu izan zuen haziendetan lan egiten zuten langileen errealitatea aldatzea eta gizartea gizatiartzea. Beti saiatu zen indigenak eskubidedun izakitzat hartzen. Hunkitu egiten zuen indigenen eskubideak agintarien aurrean defendatzeak.
Ikus, gainera aldatu
Erreferentziak aldatu
- ↑ a b Dolores Cacuango. .
- ↑ Murriagui, Alfonso. (25 de marzo de 2010). «Dolores Cacuango, pionera en la lucha por los derechos indígenas» Voltaire.net.
- ↑ «Protagonismo de las mujeres indígenas en el Ecuador» El Tiempo 6 de septiembre de 2018.
- ↑ Valarezo Encalada, Valeria Candice. «Feminismo Indígena en Ecuador» Universidad de las Artes Maestría de Políticas Culturales y Gestión de las Artes Ecuador ISSN 2528-7974..
- ↑ Kersffeld, Daniel. (19 de febrero de 2014). Dolores Cacuango, líder irrepetible. .
- ↑ Dolores Cacuango. Tributo a una líder indígena. Guayaquil 14 de marzo de 2009.
Kanpo estekak aldatu
Datuak: Q3034278
