Dharug hizkuntza

Sydney hizkuntza (Darug edo Iyora ere esaten zaio), Australiako aborigen batzuen hizkuntza bat da, Yuin–Kuric hizkuntza-taldekoa, Sydneykoa, Hegoaldeko Gales Berria eskualdean. Ohiko hizkuntza da Darug eta Eora herriena. Ia galduta zegoen baina 1990.etik ahalegin handia egiten ari dira hizkuntza berreskrateko.

Dharug terminoa, "Darug", Dharukk, Dharoog, Dharrag, eta Dararrug moduan ere idatz daitekeena, yam (midyini) hitzetik zetorren zetorren. Dharug da Sydney arroko hizkuntzen erroa edo midyinia. Darug biztanleria asko murriztu zen kolonizazioaren geroztik.^[1]

Darug jendeak aitortzen du Sir William Dawes izan zela Darug hizkuntzaren lehenengo dokumentazioak bildu zituen lehen pertsona. Australiara heldu zen lehen flotako kidea izan zen eta material hori jaso zuen Sydney Darugule-wayaun inguruan.^[2] Dawes itzuli zen Ingalaterrara 1791ko abenduan, Phillip gobernadorearekin eztabaidatu ondoren, beste gauza batzuen artean, zigor-espedizio bat abian jarri zuen.^[3]

1990eko hamarkadan eta milurteko berriaren zehar Mendebaldeko Virginiako orduko Darug klan aborigenen ondorengo batzuek ahalegin handia egin dute Dharug ahozko hizkuntza gisa berpizteko. Gaur egun Dharug modernoaren hiztun batzuek hitzaldiak ematen dituzte Dharug hizkuntza erabilita, eta komunitateko kide gazte batzuek eskolak bisitatu eta erakusten dute nola hitz egiten den Dharug-ez.^[4]

Historia aldatu

Bennelong-en erretratua, Eora herriko Wanegal gizon heldu bat.

Dharug hizkuntzaren lurralde tradizionala zabaltzen da batetik Georges Ibaiaren eta Botanika Badiaren hegoaldean, Portu Jackson-raino, Pittwater-reko iparraldean bokalean Hawkesbury Ibaiaren itsadarrean, eta bestetik Parramatta ibaiaren mendebaldean.

Haren ondare tradizionala milaka urtetakoa izan arren, Eora pertsonen ehuneko 70, gutxi gorabehera, hil zen XIX. mendean, kolonizazioak eraman zituen gaixotasun berrien ondorioz (baztanga, eta beste patogeno eta birus batzuk), eta elikagaiak lortzeko beren iturri naturalak suntsituak izan zirelako.

Yuin gizon bat (1904).

Fonologia aldatu

Kontsonanteak aldatu

	Periferikoa		Laminal		Apikala
	Bilabiala	Belarra	Sabaikaria	Horzkaria	Hobikaria	Erretroflexioa
Herskariak	b	k	c	t̪	t
Sudurkariak	m	ŋ	ɲ	n̪	n
Albokariak			ʎ		l
Urkariak					r	ɻ
Semibokalak	w		j

Bokalak aldatu

	Aurrekoa	Atzekoa
Goian	i	u
Behean	a

Hizkuntzak bokal luzera bereizi ahal izan omen zuen, baina zaila da hori zehaztea orain dauden datuekin.^[5]

Hitzak bizirik ingelesez aldatu

Dharug hitz batzuk beste hizkuntza batzuetan erabiltzen dira, adibidez:

Animalia-izenak: dingo, koala, wallaby eta wombat
Zuhaitzak eta landareak: burrawang, kurrajong, geebung, myall eta waratah.
Tresnak: boomerang.^[6]

Berpiztea aldatu

Nahiz eta dharug hizkuntza desagertu moduan sailkatzen den, oraindik hiztun batzuk geratzen dira, eta ahaleginak egin dira hizkuntza berpizteko. Dharug hizkuntzak hiztun berriak eskuratu ditu Sydneyko Chifley College Dunheved campusean egin diren ahaleginei esker.^[7]^[8]

Oharrak aldatu

↑ Troy (1994): p. 5.
↑ .
↑ .
↑ .
↑ Troy (1994): p. 24.
↑ boomerang.org.au; see under "The Origin of Boomerang". Retrieved 16 January 2008.
↑ [1]. Lost Aboriginal language revived. BBC News. Retrieved on 14 April 2009.
↑ The first time I spoke in my own language I broke down and wept. (Noiz kontsultatua: 2017-10-21).

Erreferentziak aldatu

ISBN 0-646-11015-2..
ISBN 1-86508-755-6..

Kanpo estekak aldatu

Datuak: Q1166814

[1] Troy (1994): p. 5.

[2] .

[3] .

[4] .

[5] Troy (1994): p. 24.

[6] rang.org.au; see under "The Origin of Boomerang". Retrieved 16 January 2008.

[7] [1]. Lost Aboriginal language revived. BBC News. Retrieved on 14 April 2009.

[8] The first time I spoke in my own language I broke down and wept. (Noiz kontsultatua: 2017-10-21).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]