DéboraArango Pérez (Medellín, Antioquia, Kolonbia, 1907koazaroaren 11 - Envigado, Antioquia, Kolonbia, 2005ekoabenduaren 4a) kolonbiar artista eta akuarelista izan zen, feminista eta artista politikoa. Bere lana mugimendu espresionistan garatu zuen. Kolonbiako artista garrantzitsu eta polemikoena da; bere pinturan, kritika sozial eta politikoari heldu zion, eta, gainera, emakume biluziak margotu zituen lehen emakume margolari kolonbiarra izan zen.[1][2][3][4]
Débora Arango
Debora Arango eta Joaquín Restrepo, 2012.07.13Irudi gehiago
1907ko azaroaren 11n jaio zen Medellinen, eta Envigadon hil zen, Antioquia departamenduan, 2005eko abenduaren 4an, 98 urte zituela. Cástor María Arango Días merkataria eta Elvira Pérez izan zituen guraso. Goi-mailako familia bateko hamaika neba-ahizpetatik zazpigarrena izan zen.[5]
Errebelde samarra izan zen txikitatik, esaterako, senitarteko batzuek lagunduta gizonez jantzi eta zamalkatzera ateratzen zen, garai hartako emakumeentzako jarduera zentsuratua zen, "hori gizonen kontua zen eta."[6]
1939an Unión Klubeko erakusketan parte hartu zuen eta sari bat lortu zuen. Prentsan eztabaida handia sortu zuen, eta horrek politizatu egin zuen saria. Débora Arangori lan lizunak egitea leporatu zioten. Berarekin batera erakusketan parte hartu zuten artista batzuk sariaz kexatu egin ziren, besteak beste, Ignacio Gómez Jaramillo. Urtebete geroago, Jorge Eliécer Gaitánek banakako erakustaldia egitera gonbidatu zuen Colón antzokian. Erakusketa horrek ere polemika handia sortu zuen, besteak beste, joera kontserbadoreko El Siglo egunkarianan. Erakusketa ireki eta egun gutxira itxiarazi zuten.
Medellingo Erresumaren Ligak bere koadroak' moral bakoak' zirela eta, behin eta berriz kexatu eta exkomulgatzeko zorian egon zen.
Satira politikoa ezaugarri zuen alderdi berri batean murgiltzen hasi zen. Hainbat gertaera eta uneko antsietate-, indarkeria- eta heriotza-giroa interpretatu zituen. Bere artean metafora zoologikoak erabili zituen alderdi politikoak aipatzeko, eta hori La salida de Laureano pintura lanean ikus daiteke.
1946az geroztik freskoaren teknikarekiko interesa piztu zitzaion eta akuarelista mexikar batzuen lana aztertu zuen. Mexikon, Estatu Batuetan, Espainian, Ingalaterran, Eskozian, Frantzian eta Austrian ere ibili zen. 1955ean, Francisco Franco jeneralaren diktadura Espainian indartuta, banakako erakusketa bat aurkeztu zuen Madrilgo Kultura Hispanikoaren Institutuan; hurrengo egunean, agintari frankistek koadro guztiak kendu zituzten, inolako azalpenik gabe. Horren ondorioz, Medellinera itzuli zen berehala, eta urte horretan bertan zeramika batzuk erakutsi zituen Zentro Kolonbo-Amerikarrean. 1957an, pinturen beste erakusketa indibidual bat egin zuen Medellingo Mariana Etxean. Geroago, 1964an, berrehun lan baino gehiago (akuarelak, olioak eta zeramikak) erakutsi zituen Medellingo Arte Modernoaren Museoan eta BogotakoSanta Feko Luis Ángel Arango liburutegian.
Débora Arango biluzik margotzen ausartu zen lehen emakume kolonbiarra izan zen. Gertaera horrek hautsak harrotu zituen, baina agian ez animalia itxurako politikari ezagunen erretratuek beste (adibidez, La salida de Laureano lanean Gustavo Rojas Pinilla golpista nagusia erretratatu zuen, apo-koru baten buru zela). Bere lanak eztabaida sortu bazuen ere, Arangok Arte eta Letren Antioquiako Hezkuntza eta Kultura Idazkaritza saria jaso zuen, bere ekarpen kulturalaren aitorpen gisa.[7]
Nazioartean ezagunenak diren pinturetako batzuk hauexek dira: Las monjas y el cardenal, El almuerzo de los pobres, El Cristo, Huida del convento, La monja intelectual, En el jardín, Bailarina en pausa, Los cargueros, Los matarifes, Retrato de un amigo ( Mateo Blanco), bere bizitzako azken urteetan bere lagunik onena izan zena edo El mural de la Compañía Colombiana de Empaques en Medellín titulado Alegoría a los cultivadores de fique (1947) Mural hori Envigadoko Éxito biltegietako bulegoetan dago. Aipagarriak dira, halaber, 1948ko apirilaren 9an gertatutakoak, 'Bogotazo' izenekoak, eta Laureano Gomez errepublikako presidentearen erorialdia. Hirurogeiko hamarkadaren hasieran, zenbait pintura egin zituen gurutze-bidea erakusteko Betania erretiro-etxeko kaperan, Barranquilla hirian.
Arangoren artelanak pintzelkada dramatiko eta "begi-bistakoak" dira. Bere artearen zati handi batek ondorio politiko eta / edo sozialak dituenez, Arangoren teknika emozioak gogoratzeko eta ikuslea inspiratzeko erabiltzen da. Horregatik, Arango espresionista figuratiboa da maiz. Espresionismoa errealitatearen aldaketa eta distortsioaren bidez identifika daiteke esanahi subjektiboa transmititzeko, eta hori nabaria da Arangoren lanetan. Bere estiloa, gai sozial eta politikoarekin batera, faktore bat ere bada, eta, horren ondorioz, Arangoren lana aintzat hartu ez, eta baztertua izan zen bere ibilbidearen zati handi batean. Kubismoa herri mugimendua zen une hartan, Arangok uko egin zion onargarritzat jotzen zen bideari.[6][8]
Junta MilitarraEl cementerio de la chusma y, o, mi cabeza
Ia zortzi hamarkada iraun zuen ibilbidean, Arangok etengabe egin zion aurre tradizioari, eta eztabaida sortu zuen bere lanetan. Emakumeen biluzien pinturek bultzatu zuten eztabaida; Eliza Katolikoak obszeno gisa etiketatu zituen, eta ikusleek eta beste artista batzuek ere baztertu egin zituzten. Emakumearen rola gizartean gai nagusia da Arangoren lan askotan. Normalean ikusten ez ziren moduan irudikatu zituen emakumeak irudietan: adibidez, prostitutak edo kartzelan zeuden emakumeak. Justizia lanean erabiltzen duen estilo espresionistak (1942) deigarria egiten du prostituzioak emakumeengan izan ditzakeen eragin negatiboak. Amanecer/Egunsentia (1940) lanean, hiriko gaueko bizitzaren eszena bat irudikatzen da, emakumeek gizonen bigarren mailako gisa dituzten rolak aztertzen dituena. Une horretan Kolonbiako beste artista bakar bat ere ez zen ari, emakumeen munduko gai horiek aztertzen, eta horrek probokatzaileagoak eta berritzaileagoak egiten ditu.
1944an, Arango artista batzuekin elkartu zen. Artista horiek, garai hartako muralista mexikarrek bezala, arte publikoaren garrantzia nabarmendu zuten, denentzat eskuragarri zeuden horma-irudiak. Talde horrek bere ideien manifestu bat idatzi zuen, "Independenteen Manifestu" izenarekin aurkeztu zutena, artea jendea argitzeko erabiltzeko nahia azpimarratuz. Arango izan zen, halaber, Kolonbiako gobernu ustelari aurre egiteko bere artelana erabili zuen lehen pertsonetako bat. Berrogeita hamarreko eta hirurogeiko hamarkadetan, "Indarkeria" izeneko aldi batean; izenburuak iradokitzen duenez, indarkeria nagusitu zen, eta gobernua haren zati handi baten erantzule izan zen, eta bere jendearen sarraskiak ere antolatu zituen. Gerra zibila izan zen liberalen eta kontserbadoreen artean, eta gerrillen bidez borrokatu zen, gehienbat. El tren de la muerte, El muerto de la chusma eta/edo mi cabeza, bere sentimenduen adieragarri dira eta gobernu horren ekintzen aurkako mezu sendoa erakusten dute.
Débora Arango Pérez, playa Etorbidea, Medellin, KolonbiaHil zen herrian, Envigadon, bere izena duen arte eskola bat dago. Eskola horretan arte plastikoetako, musikako eta antzerkiko karrera profesionalak eskaintzen dira.
2016ko azaroaren 29tik aurrera, bere irudia Kolonbiako 2.000 pisuko billetean ageri zen, Errepublikako Bankuak abian jarri zuen billete-familia berriaren parte gisa.[9]
2018ko martxoaren 20an estreinatu zen "Débora, la mujer que desnudó a Colombia" serie biografikoa, haren bizitzari eta pasioari buruzkoa. Teleantiokia kanalak transmititu zuen.
Deborak Arte eta Letren Saria jaso zuen bere ibilbidean.
Arte eta Kultur Merezimenduaren Domina jaso zuen
Boyacá Gurutzea jaso zuen, maila gorenean
Antioquiako Unibertsitateko Arte eta Letretako Honoris Causa maistra titulua jaso zuen.
2002an, instalazio fisikoa eraikitzeko prozesua gauzatu zen, eta, 2008tik aurrera, bizitza juridikoa eman zitzaion ikastetxe berriari Bogotan, Débora Arango Pérez izenarekin, urtarrilaren 28ko 198ko Ebazpenaren bidez.
Gerardo Arellano domina jaso zuen, Hezkuntza Nazionaleko Ministerioak emana
Medellingo Alkatetzak emandako Porfirio Barba Jacob domina jaso zuen
Irudi gehiago
Kolonbia
, 2005eko abenduaren 4a (98 urte)
Datuak: Q3821922
Multimedia: Débora Arango / Q3821922
