|
Inperioaren galera eta Espainiaren gainbeheraren etengabeko endekapena kanpoko indarrek eta Espainia barruko haien lankideek eragin zutelako irudipena zabaldu zen espainiar zirkulu erreakzionarioenetan: «konspirazio judu-masonikoa» sonatua. Ondorioz, eskuin muturrak, Elizaren hierarkiari uztartuta, behar moral baten ondorioz jarduten zutelako mezua zabaldu zuen, eta ez hainbeste ekimen politikoz. [[Giménez Caballero|Gimenez Caballero]]k ''El Genio de España'' liburua idatzi zuen, Falangearen oinarrizko testua; espainiar arraza nahastua defendatu zuen, «hispanitatea», Espainiar Inperioaren arraza latino-mediterranear bat, [[Jose Ortega y Gasset|Ortega y Gasset]]ek irekitako bidetik, baina arraza nahasketaren faktorea tartean sartuta.<ref>Azurmendi, Joxe. 2014, "16. GIMÉNEZ CABALLERO: 'GENIO DE ESPAÑA'"</ref> Aldi berean, euskal autoreen laguntzaz, euskaldunak erromatartu-zibilizatu gabeko espainiarrak zirela defendatu zuten hainbat intelektualek, basko-iberismoaren teoria oinarri hartuta.
Gimenez Caballero [[Ofentsiba Nazional-Sindikalistako Batzarren Espainiako Falangea|Falangekoa zen, mugimendu berri bat]]<nowiki/>ekoa, 1933an sortua. Ortega y Gasseten ideietatik edan zuen, eta horiek berritxuratu: azaldu zuenez, Espainia «destino batasun bat da unibertsaltasunean», ikuspegi ia mistiko bat, [[Joxe Azurmendi]]<nowiki/>k adierazi duen bezala. [[Ofentsiba Nazional-Sindikalistako Batzarren Espainiako Falangea|Falange]] mugimenduaren buruzagitza [[Jose Antonio Primo de Rivera]]<nowiki/>k hartu zuen, [[Miguel Primo de Rivera]]<nowiki/>ren seme nagusiak. Aldamenean izan zituen [[Onésimo Redondo]] eta [[Ramiro Ledesma Ramos|Ramiro Ledesma]], [[JONS]] talde faxistaren sortzaileak 1931ko urrian. Indarkeria goresten zuten, Espainiaren 'esentzietara' itzultzea, [[Errekonkista]]ra deitzea, hurakontzeptu hori espainiar nazionalismo militaristaren erdigune bihurtuta;bihurtuz.<ref>Preston, Paul. 2012, 44-50. or.</ref><ref group="oh">Jose Antonio Primo de Riverak [[Bisigodoen Erresuma|godoen]] eta [[berbere]]en arteko liskar amaiezintzat zeukan Espainiako historia, eta "Espainiako Bigarren Errepublika berbereen beste inbasio bat" zela zeritzon; ikus Preston, Paul. 2012, 48. or. </ref> hain zuzenBada, JONSek eta Falangek 1934ko martxoan bat egin zuten 1934ko martxoan, [[Renovación Española|monarkiazaleekin]] eta [[Rifeko Gerra|''africanista'' militarrekin]] estatu kolpea emateko 1933an elkar hartu ondoren.<ref>Preston, Paul. 2012, 62-65. or.</ref>
1934ko abenduaren 8an eskuin muturreko ideologia erradikala<ref>[http://frankismoaazkenaldia.wordpress.com/2012/04/20/frankismoaren-azken-aldia-oposizio-mugimenduak/ Frankismoaren finkapena eta Krisialdia. 2012ko apirilaren 20a. http://frankismoaazkenaldia.wordpress.com] {{en}}</ref> zuten espainiar politikari batzukbatzuek, ezagunena [[José Calvo Sotelo]] zelarik, Bloke Nazionala alderdia sortzea proposatu zuten. [[Renovación Española|''Renovación Española'']] alderdi eskumazaleeskuindarrak eta beste alderdi txikiagoek bat egin zuten ideiarekin. Azkenean alderdi hauhori aurrera atera ez bazen ere, [[Confederación Española de Derechas Autónomas|CEDA]] alderdiak, alderdi erregezaleek eta beste eskumako alderdi gehientsuenek, [[Falange]]aren inguruan amaitu zuten bere ibilbide politikoa. Ondorengo [[Bloke Nazionala]]<nowiki/>ren adierazpenak argi uzten du espainiar nazionalismo katoliko eskumazaleeneskuindarraren ikuspuntua; Espainiar nazionalismoaren ideia lehenengo paragrafoan argi ageri da.
[[Fitxategi:Don_Pelayo.jpg|thumb|upright|[[Pelaio Asturietakoa|Pelaio]], nazional-katolizismoaren sinboloetako bat]]
Beraz, espainiarrok, Estatua konkistatzea helburu duen Bloke Nazionala proposatzen dizuegu (...).<ref>{{Erreferentzia|abizena1=García Nieto|izena1=M.C.|abizena2=Donézar|izena2=J.M.|izenburua=Bases documentales de la España Contemporánea|bolumena=9|lekua=Madril|argitaletxea=Guadiana| urtea=1974|orrialdeak=169-172}}</ref>}}
Atzerritarrak eta haien Espainia barruko aliatuak Espainiari eraso egiten ari zirelako mezu manikeoamanikeoak Errepublikaren kontrako asmo kolpista elikatu zuen ia hasieratik. Asmo hori bultzatu zuen [[Víctor Pradera|Victor Pradera]]<nowiki/>k; bere Espainiako ereduak bertako lurraldeetan oinarritutako nazionalismo espainiar tradizionalista aldarrikatzen zuen (''españolismo'') eta, aldi berean, [[Euskal Herriarentzako Sortaraua|Euskal Estatutua]]<nowiki/>ren kontrako erretorikadiskurtso bortitza lantzen zuen. XIX. mende amaieran sendotutako ikonografia kutsu nazionalista-militarista berri batez jantzi zen, [[Rifeko Gerra]]<nowiki/>n zakartutako ofizial militarrek babestuta: [[Cid Campeador|Cid Kanpeadorea]], [[Errekonkista]] ([[Pelaio Asturietakoa|Pelaio]]), [[Gurutzadak|Gurutzada]], «mairu» arrotzen kontrako borroka aldarrikatu ziren, horiek nazioaren salbazioa zuzentzekozuzentzen erakusgarrizuten gerlarierakusgarriak bihurtutazirelakoan. Testuinguru horretan gertatu zen 1936ko uztailaren 18an [[1936ko uztaileko Espainiako estatu-kolpea|Errepublikaren kontrako estatu kolpea]], militarrek zuzenduta. Orduan, haiekin bat egin zutenek «nazional» jarri zioten izena beren buruari, esan nahirik estatu kolpearen alde egin ez zutenak ez zirela espainiarrak ere eta, beraz, ohilduak edo suntsituak izan behar zirela.<ref group="oh">Konparatu ingelesez eman zen ordainarekin: ''Nationalist''. Ikuspegi dualistari lotuz, kolpistek ''rojos'' edo ''separatistas'' deitu zieten Errepublikari leial mantendu zirenei. </ref>
=== Francoren diktadura ===
[[File:Campamento_del_Frente_de_Juventudes_en_Orio.jpg|thumb|Falangeko Frente de Juventudesen gazte kanpalekua Orion]]
[[File:Coat_of_arms_of_Spain_(1945–1977).svg|thumb|"''Una, grande y libre''", orduko estatu nazionalismoaren goiburu ezaguna]]
Erregimen militar kolpistak bere oinarri politikoa lotu zuen, 1937ko apirilean Falange eta Tradizionalismoa nahitaez bateratuz ([[FET y de las JONS|''FET y de las JONS'']]) eta gizarte talde guztiak «Mugimendua»n bilduz (''[[Movimiento Nacional]]''); ideologia ofizialtzat [[nazionalkatolizismo]]a hartu zuten ideologia ofizialtzat. Gerra ostean, erregimenak kontrol totalitario bati ekin zion, hezkuntza sistematik hasi eta komunikazio bitarteko, prentsa, irrati eta argitalpen industria guztiraino, biztanleriaren burua garbitzeko ahalegin iraunkorrean. Erregimenak Gerra Zibilaren epe labur eta luzeko jatorriari buruzko bertsio hermetiko eta opaku bat ezarri zuen. Prentsa, irakaskuntza, testuliburu eta pulpituetako etengabeko errepikapenaren bidez, oroimen historiko bakar bat finkatu eta zabaldu zen ia lau hamarkadaz.<ref>Preston, Paul. 2012, 520-521. or.</ref> Historiaren berridazketak eta irabazleen zein galtzaileen oroimenaren ukazioak militar kolpistak garbi utzi zituen errutik eta egindako krimenetatik garbitu zituen, eta erregimena zuritu zuen Espainiatik kanpora zuritu.<ref name=":0" /> Gerora, [[Paul Prestonen]] irudiko, egungo espainiar gizartean kalte handia eragin duten neurriak izan ziren, herrialde horretan indarkeriazko iraganari zintzotasunez eta zabalik begiratzea eragotzi baituduelakoan, eta Franco hil ondoren ere frankismo soziologikoa iraunarazi;iraunaraziz. 2000tik aurrera, tentsio biziak eragin dituzituen, segurtasuna ematen duen baina oinarri faltsuak dituen oroimenaoroimen hori (irabazleena zein ordu arteko galtzaileena) auzitan jarri denean.<ref name=":0">Preston, Paul. 2012, 520-521. or.</ref>
Francoren erregimenak tradizionalismoa eginbihurtu zuen [[José Pemartin]]<nowiki/>ek espainiar nazioaz zuen ideiarenideiarako bozeramaile:bitarteko; izan ere, harenPermartinen iritziz, «ideal katolikoa» gauzatuko zuen espainiar monarkia militar bat zen espainiar nazionalitatea eraikitzeko oinarria, XVI. mendea eredu hartuta.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Carlos Santamaria Zentroa - Gipuzkoa Campusa - UPV/EHU|url=http://www.ehu.eus/santamaria/|aldizkaria=www.ehu.eus|sartze-data=2019-02-14}}</ref> Nolanahi ere, erregimenaren nazionalismoa itxuraldatzen joan zen erregimen barruko botere taldeen harremanen arabera. 1945 arte falangistak ziren nagusi: muturreko nazionalismo faxista, II. Mundu Gerran Ardatzak irabaziko zuelakoan, baina Francoren mende argi eta garbi, Mugimendu Nazionalaren kutsu katolikoaren zaindari.<ref name=":11">{{Erreferentzia|izena=Raúl|abizena=Moreno-Almendral|izenburua=Franquismo y nacionalismo español: una aproximación a sus aspectos fundamentales [Francoism and Spanish Nationalism: an approach to its key aspects]|hizkuntza=en|url=http://www.academia.edu/6339600/Franquismo_y_nacionalismo_espa%C3%B1ol_una_aproximaci%C3%B3n_a_sus_aspectos_fundamentales_Francoism_and_Spanish_Nationalism_an_approach_to_its_key_aspects_|aldizkaria=Hispania Nova, n. 12, pp. 7-36.|sartze-data=2019-02-14}}</ref> Gero, 1957 arte, katolikoak nagusitu ziren, eta geroztik teknokratak. Zeinek bere ñabardura utzi zion nazionalismoa adierazteko erari. Erregimenaren Espainia eredua unitario eta biziki zentralista zen, kontserbadurismo liberalaren nazio-estatu klasikoaren ildotik. Erreakzionarioa zen, oso katolikoa, eta isuri inperialekoa. Kontrairaultza nabarmentzen zuen, Espainia bere «misio historikotik» hastandu zuten indarren kontrakoa, misio hori zein zen interpretatzen botere taldeak bat ez zetozen arren.<ref name=":11" /> 1936 eta 1937tik aurrera, gaztelania ez beste hizkuntzak debekatu egin ziren, horien erabilera publikoa gogor zigortuz eta horien gizarte gutxiespena bultzatuz, «''si eres español, habla español''» (euskaraz, «espainiarrak bazarete, espainolez hitz egin») goiburuan laburtuta. Erregimenak sendotu, orokortu eta sinplifikatu egin zituen espainiartasunaren ikono eta erakusgarri batzuk: gurutze santua, Zaragozako Birjina Pilarekoa espainiartasunaren zaindari, [[Errekonkista]] eta [[Gurutzadak|Gurutzada]], [[Pelaio Asturietakoa|Pelaio]], [[Cid Campeador|El Cid]] (biak ere Franco bera gorpuztuko balute bezala aurkeztuak),<ref name=":14">García Fitz, F. 2009, 144-147. or.</ref> eta futbolaren zaletasuna. Espainiaren batasunaren erakusgarri sustatutako beste bi adierazpide zezenketa eta Andaluziako [[Flamenko|flamenkoa]] ziren.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Spain Frets Over Future of Flamenco|hizkuntza=en|url=http://www.flamencothestudio.com/1/post/2014/02/spain-frets-over-future-of-flamenco.html|aldizkaria=Flamenco the Studio|sartze-data=2019-07-06}}</ref>
Bandera sinbolo bateratzaile garrantzitsua zen, bertan uztartzen baitziren falangisten zein tradizionalisten ikurrak. Beste ikono bat Francoren irudi pertsonalista zen, aberriaren gorespena eta salbamena uztartzen zituelakoan, baita «Espainia berria»ren eta goian aipatutako galtzaileen eta irabazleen bereizketa betikotzen zuen gerra garaipenaren erretolika, eta inondik ere ez berradiskidetzea. Espainiaren ideia [[Mesianismo|mesianikoa]] eta bakantasuna nabarmendu zen: 1956ko Mugimendu Nazionalaren Printzipioen Legean, [[Jose Antonio Primo de Rivera]]ren «''España, unidad de destino en lo universal''» ofizialdu zuenzen printzipio nagusi gisa 1956ko Mugimendu Nazionalaren Printzipioen Legean.<ref name=":11" /> Erregimenak nazionalizazio politikak eraman zituen aurrera, horretarako baliatuz, alde batetik, erregimenaren egitura korporatiboko esperientzia formalak eta gertaerak: meza, tertulia, zerbitzu militarra, irrati/telebista aurreko arratsalde eta gauak, futbola, besteak beste.<ref name=":11" /> Beste era bat arteen instrumentalizazioa eta zentsura izan ziren, adibidez, NO-DOanDOa, eta beste hedabideen bitartezerabilera, bereziki azken etapan: irrati-telebista eta, haren bidez, futboleko «oldar espainiarra» nabarmentzea, [[Real Madril|Real Madrid futbol talde]] totemiko gisa, etab. Nazionalizazio horretan berez zetozen txertatuta militarismo, katolizismo eta falangismoaren gorespena.<ref name=":11" />
Horrelako sinboloak [[liberalismo]]<nowiki/>aren kontrako karga handia zuten, aniztasunaren kontrakoak eta [[Teokrazia|teokratikoak]]. 1886tik indarberrituta, [[Jesusen Bihotza]]<nowiki/>ren debozioa zabaldu zen; [[Frantziako Iraultza]]<nowiki/>ren kontrako erakusgarria zen. 1919an, bere gorenera altxa zuten, [[Cerro de los Ángeles|''Cerro de los Angeles'']]<nowiki/>en Bihotz Sakratua kontsakratuz, [[Espainiako historia|Espainia]]<nowiki/>ren ustezko erdigune geografikoan.<ref name=":6">Dronda, Javier. 2013, 36-40. or.</ref><ref group="oh">1871ko Pariseko Komunaren ondoren, Sacre Choeur basilika eraiki zen Parisen, herri harpidetzaz; ikus Dronda, Javier. 36-40. or.</ref> 20ko hamarkadan, beste ikono bat eratorri zen hartatik: [[Kristo Errege]], konnotazio politiko are borrokalari eta argiagoak zituela. Espainiako [[Erromatar Eliza Katolikoa|Eliza]]<nowiki/>ren hierarkiaren interpretazioan, Kristo Erregek Espainiaren identitate katolikoaren iraupena esan nahi zuen, era horretan bere «errealitate nazionalari eusteko eta galdutako handitasuna berreskuratzeko aukera». [[Primo de Riveraren diktadura]]n, Kristo Erregeren gurtzak testuinguru politiko egokia aurkitu zuen, mito politiko bihurtuta, Espainia [[Zeru (erlijioa)|zeru]]<nowiki/>ko erreinuak lurrean aukeratutako zatia zelakoan; horixe adierazi zuen, hain zuzen, [[Valladolid]]<nowiki/>eko [[artzapezpiku]] bizkaitarrak garai horretan.<ref name=":6" /> Elizkizunetan, Espainiako ''[[Errege Martxa]]'' jotzen hasi ziren.<ref name=":6" />
Esanahi nazionalista irmo hori [[Ama Birjina Pilarekoa]]<nowiki/>k ere bazuen, aldi berean kontrairaultzailea; urte hauetan, biziberritu egin ziren gurtzarako emakumezko izen batzuk. [[Zaragoza]]<nowiki/>ko Ama Birjina Pilarekoak osagai politiko garrantzitsua zuen [[Iberiar Penintsulako Gerra|Penintsulako Gerra]]<nowiki/>tik: espainiar balio abertzale militarrak hezurmamitu zituen, atzerritarren kontrakoa, zama [[Chauvinismo|chauvinista]] handikoa. Santu hori ikono nazional bihurtzeko pauso handia [[Alfontso XIII.a Borboikoa|Alfontso XIII.a]]<nowiki/>k eman zuen, urriaren 12ko haren eguna «[[Espainiako Egun Nazionala|Arrazaren edo Hispanitatearen Eguna]]» izendatu zuenean.<ref name=":10">Dronda, Javier. 2013, 49-56. or.</ref> Ia aldi berean, kanonizazioaren ehungarren urteurrenenean, [[Teresa Ávilakoa|Santa Teresa]] «Arrazaren eta Hispanitatearen Santua» izendatu zuten (1922), izaera hispaniar-abertzalea isuri militar batekin uztartuz eta arraza ere tartean sartuz.<ref name=":10" /> Santa Teresaren izendapen hori bat zetorrrenzetorren osoki XVII. mendetik Espainiako zaindari eztabaidaezin bihurtutako [[Done Jakue|Donejakue]] ''Matamoros'' santu gerragilearekin. XIX. mendean, erromantizismoz goretsi zen Donejakueren irudia, arrotzen kontrako gerlari gisa adierazia.<ref group="oh">[[Filipe IV.a Habsburgokoa]]ren garaitik, santu hori Espainiako zaindari bakartzat hartu zen ofizialki, espainiar nazioaren zentzu gerlari eta inperialista berresteko asmoz. Bazuen, harrezkero, bere egun ofiziala, uztailaren 24 eta 25an. XII. mendetik espainiar izaera nazionala hezurmamitzen zuen santua zen, ''Matamoros'' ezizenekoa, eta 'Errekonkista'ren babeslea, [[Clavijoko gudua|Clavijoko Gudu]] mitikoan mirariz agertu omen zela eta; Amerikan, berriz, konkista kolonialaren zaindaria zen, ''Mataindios'' eziezenaz; ikus Américo Castro in [https://books.google.es/books?id=CoD0eKfOw-wC&pg=PA117&lpg=PA117&dq=santiago+matamoros+patron+de+espa%C3%B1a+fiesta&source=bl&ots=Y8xxq5pecX&sig=-bLjUyuZtEAYPyGKN4T4e9gLTTY&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjEhOWgy57ZAhXHuRQKHSdZCg84FBDoAQgvMAE#v=onepage&q=matamoros&f=false ''Discurso colonial hispanoamericano'', 117. or].</ref>
== Fikzioan ==
|
