Arabako Errioxa: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
t Arabako Errioxako kuadrilla orrira birbideratzen |
|||
1. lerroa:
{{argitzeko|Arabako kuadrillari|Errioxa (argipena)}}
{{Euskal Herriko eskualde infotaula
|izena=Arabako Errioxako kuadrilla
|bandera=ez
|armarria=Escudo de la Cuadrilla de Laguardia-Rioja Alavesa.svg
|lurraldea=Araba
|kokapena=Arabako_Errioxako_Kuadrilla.svg
|azalera=315,83
|biztanleria=11.360
|urtea=2010
|dentsitatea=35,96
|udalerriak= 15
|herririk handiena= [[Oion]]
|herriaren biztanleak=3.246
|web=
|}}
'''Arabako Errioxako kuadrilla''' edo '''Arabako Errioxa''' (ofizialki ''Biasteri-Arabako Errioxako Eskualdea''<ref>{{Web erref|url=http://www.jjggalava.es/acc/eu/normas/normas_territorial_juntas/1/html/TOriginal.pdf|argitaletxea=Arabako Batzar Nagusiak|sartze-data=2010-12-26|izenburua=Azaroaren 20ko 63/1989 Foru Araua, eskualdeei buruz.}}</ref>) [[Araba]] osatzen duten zazpi [[Arabako kuadrillak|kuadrilla]] edo eskualde administratiboetako bat da, [[Errioxa]] eskualde geografikoaren zatia. Hiriburua [[Guardia]] da; hala ere, [[Oion]] da udalerririk jendetsuena (3.246 biztanle 2010ean).
[[Ebro]] ibaiaren ertzean dago kokatuta eta klima mediterraneoa du. [[Ardo]] ekoizpena da jarduera ekonomikorik garrantzitsuena.
[[Fitxategi:Arabako_errioxa.jpg|thumb|400px|center|Arabako Errioxa udazkenean, [[Guardia]]tik]]
== Udalerriak ==
Ondoko udalerriak biltzen ditu:
{| class="wikitable" cellpadding="3" style="text-align: center;"
|-
!#
!Udalerria
!Kontzejuak
!Alkatea
!Alderdi politikoa
!Biztanleria<br />(2010)
!Biztanleriaren %-a
!Azalera (km²)
|-
|1
|align="left"|[[Bastida (Araba)|Bastida]]
|[[Buradon Gatzaga]]
|Ignacio Gil Orive
|[[PP]]
|1.471
|12,9
|38,17
|-
|2
|align="left"|[[Bilar]]
|
|Gerardo Olano Medrano
|[[EAJ]]
|367
|3,2
|17,50
|-
|3
|align="left"|[[Ekora]]
|
|Iñaki Ibáñez Fenández
||PP
|286
|2,5
|18,80
|-
|4
|align="left"|[[Eltziego]]
|
|Rafael Cruz Sáenz Castro
|[[PSE-EE]]
|1.051
|9,2
|16,32
|-
|5
|align="left"|[[Kripan]]
|
|Luis Agustín Loero Marañón
|EAJ
|195
|1,7
|12,52
|-
|6
|align="left"|[[Guardia]]
|[[Campillar]], [[Páganos]], [[Serna]]
|María Jesús Amilibia Argote
|EAJ
|1.512
|13,3
|81,08
|-
|7
|align="left"|[[Lantziego]]
|
|Manuel Zabala González
|PP
|696
|6,2
|24,20
|-
|8
|align="left"|[[Lapuebla de Labarca]]
|
|Daniel Espada Garrido
|EAJ
|866
|7,6
|5,99
|-
|9
|align="left"|[[Leza]]
|
|José Ignacio Pérez de Loza Martínez de Cañas
|EAJ
|236
|2,1
|9,92
|-
|10
|align="left"|[[Mañueta]]
|
|Roberto Blanco
|[[PP]]
|329
|2,9
|9,46
|-
|11
|align="left"|[[Moreda Araba]]
|
|Míriam Garrido Remírez de Ganuza
|PSE-EE
|249
|2,2
|8,67
|-
|12
|align="left"|[[Navaridas]]
|
|Emilio Ramos Martínez de Lapiscina
||EAJ
|211
|1,9
|8,92
|-
|13
|align="left"|[[Oion]]
|[[Gorrebusto]] <br /> [[Labraza]]
|Alberto Ortega Melón
||EAJ
|3.246
|28,6
|45,16
|-
|14
|align="left"|[[Samaniego]]
|
|Abilio Iza Ruiz
||EAJ
|329
|2,9
|10,64
|-
|15
|align="left"|[[Villabuena Araba]]
|
|Juan José García Berrueco
||EAJ
|316
|2,8
|8,48
|-
|
|align="left"| '''Arabako Errioxako kuadrilla'''
|
|
|
|'''11.360'''
|'''100'''
|'''315,83'''
|}
== Inguru naturala eta klima ==
[[Fitxategi:Arabar Errioxa La Aldeatik.JPG|thumb|400px|Eskualdea [[Bernedoko mendate]]tik ikusita.]]
Arabako Errioxa [[Ebro ibaia]]ren sakonunearen barnean dago, [[Toloñoko mendilerroa]]k iparraldean eta Ebro ibaiak, hegoaldean, mugatuta. [[Kantauri itsasoa|Kantauri itsasotik]] gertu dagoen arren [[klima kontinental]] leuna du Arabako Errioxak (urtean 16,7 gradu batez beste eta 430 mm ur).
Landarediari dagokionez landareak mediterraneoak dira nagusi, ezpela, artea, pinua eta makala ibaien inguruan. Ebro ibaia da Arabako Errioxako ibai nagusia, eta bertan isurtzen dute ura Toloñoko mendilerrotik jaisten diren errekek (Herrera, Mayor, Pisarnoso, Acequia, Gines, Uneba, Galijo, Viñaspre, Valvarriñaga, Conchaval, Buenpajera eta Valdevaron).
== Historia ==
K.a. 5000. urtetik, [[Mesolito]]tik, hainbat herri finkatu edota igaro dira Arabako Errioxatik. Atlantiko eta Mediterraneo aldeetako kulturen arteko bilgunetzat hartu izan da Arabako eskualde hori (kultura [[zelta]], [[zeltiberiar]]ra eta euskalduna). [[Antzinako Erroma|Erromatarrak]] Ebroko goi arroan egokitu zirenean, herri euskaldunak ([[autrigoi]]ak, [[barduliar]]rak edo [[baskoi]]ak) bizi ziren Arabako Errioxan.
[[Fitxategi:Sorginaren_txabola.jpg|thumb|right|200px|[[Sorginaren Txabola]].]]
V. mendetik aurrera, Erromako inperioa deuseztu ondoren, [[bisigodo]]en begiradapean geratu zen Arabako Errioxa euskalduna. VIII. mendean, Errioxako lurrez jabetu ziren [[arabia]]rrak. X-XI. mendeetan, Nafarroako eta Gaztelako koroek gutiziaturiko eremu bihurtu zen Araba guztia. Arabako Errioxa Nafarroako lurra zen, Lizarraldeari zegokiona eta hala iraun zuen XVI. mende hasiera arte. XV. mendean hasi zen, gaztelerak bultzatuta, euskararen gainbehera Errioxan.
== Kultura ==
Hizkuntzari dagokionez, [[gaztelania]] da nabarmen nagusi Errioxa Arabarrean. 1996an, 978 euskaldun, 831 ia-euskaldun eta 7.673 erdaldun bizi ziren bertan. Nolanahi ere, ia-euskaldunen kopuruari erreparatuta ikus daitezkeenez, indar aipagarria hartu du euskalduntzeak azken urteotan.
== Ekonomia ==
Alor ekonomikoan, eskualde aberatsa da Errioxa Arabarra. Industriak osatzen du eskualdeko balio erantsiaren zatirik handiena: 1996ko datuen arabera, sektore horrek ekartzen zuen aberastasunaren % 46, 4 puntutan Arabako batez bestekotik gora. Nolanahi ere, datu hori zehaztu beharrekoa da, batez besteko horretan aparteko eragina baitu Oion udalerri jendetsu eta industrialak.
Bestalde, oro har [[ardo]]gintzari lotutako lehen sektoreko jarduerek aparteko garrantzia dute eskualdean. Ardogintzaren inguruan, bestalde, zerbitzuak eta turismoari zuzendutako jarduerak ere eraberritzen ari dira Errioxa Arabarrean azken urteotan.
=== Ardogintza ===
Errioxa mahats lurralde oparoa izan da historian zehar, eta, Nafarroarekin batera, ardoz hornitu ditu luzaroan iparraldeko euskal lurraldeak. Mundu osoan ospetsu bihurtu da gaur egun Errioxako ardoa. Mediterraneo aldeko erromatarrek irakatsi bide zizkieten errioxarrei mahatsa lantzeko eta ardoa egiteko teknikak. [[Erdi Aroa]]n bere horretan iraun zuten teknika horiek. XIX. mendearen bukaeran, teknika berriak abiarazi zituzten Errioxako ardogintzan [[Bordele]] aldeko ardogile frantsesek eta gaurko egunean ardo industria modernoa dago Errioxan.
Eskualdea [[Errioxako ardoa]] ekoizten duen hiru azpi-eskualdeetako bat da. Tartean, [[Guardia]], [[Eltziego]] eta [[Lantziego]] dira herri ekoizle nagusiak.
== Pertsonaia ezagunak ==
* [[Felix Maria Samaniego]] ([[1745]]-[[1801]]), idazlea.
== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
{{erreferentzia zerrenda}}
== Kanpo loturak ==
* {{eu}} [http://www.turismoriojaalavesa.com/eus/index.php Arabako Errioxaren turismo webgune ofiziala]
* {{eu}}{{es}} [http://www.euskomedia.org/PDFAnlt/mono/heral/biasteri/0011345.pdf Arabar Errioxako udalerrien ikerketa heraldiko-kulturala, EHU eta Eusko Ikaskuntzak sustatua]
{{Euskal Herriko eskualde aurkibidea}}
[[Kategoria:Arabako eskualdeak]]
[[Kategoria:Arabar Errioxa]]
| |||