1791ko maiatzaren 3ko konstituzioa
Poloniar-lituaniar Batasuneko 1791ko|maiatzaren 3ko konstituzioa, dokumentuan bertan maiatzaren 3ko Gobernu Legea (ustawa rządowa) deitu zena, Europako lehen konstituzioa eta munduko bigarrena izan zen, Ameriketako Estatu Batuetako 1787ko konstituzioaren[1] atzetik eta Frantziako 1791ko irailaren 3ko konstituzioaren aurretik[2].
1791ko maiatzaren 3ko konstituzioa | |
---|---|
Mota | konstituzio |
Data | 1791ko maiatzaren 3a |
Berrespena | Great Sejm (en)
|
Herrialdea | Bi Nazioen Errepublika |
Parte-hartzaileak | |
Lanaren edo izenaren hizkuntza | poloniera |
Izenak dioen bezala, 1791ko maiatzaren 3an onartu zen Varsovian eta Bi Nazioen Errepublikan edo Poloniar-lituaniar Batasunean oinordetzako monarkiaren erregimen juridikoa arautu zuen.
Stanisław August Poniatowski erregearen agintaritzapean idatzi zen konstituzioa Varsoviako Errege Gazteluan eta xede nagusitzat zuen bi Nazioen Errepublikako sistema politikoaren gabeziak ezabatzea. Konstituzioak Estatuaren gidaritza sistema oinordetzako monarkia bihurtu zuen eta horrek ordura arteko nobleziaren demokrazia nabarmen mugatu zuen; gainera, estatu gaietan boto eta erabakitzeko eskubidea kendu zion lurrik gabeko nobleziari, hiritar eta nobleen eskubide pertsonalen parekatze partziala ezarri zuen, eta nekazariak Estatuaren babespean jarri zituen (horrek morrontzaren abusua arindu zuen). Konstituzioak formalki ezabatu zuen liberum veto deitutako praktika. Praktika horren bidez, Sejmeko (Polonia-Lituaniako aristokraziaren parlamentua) edozein kidek batzarrak hartutako erabaki baten aurka egin edo bertan behera utz zezakeen. Hau da, aurkako boto bakarra aski zen parlamentuko akordio bat indarrik gabe uzteko.
Artea
aldatuJan Matejko artistak "1791ko maiatzaren 3ko konstituzioa" margolanean irudikatu zuen konstituzioa onartzeko momentua eta hau da bertan irudikatutako pertsonen zerrenda:
- Stanisław Małachowski (1736–1809), mariskala
- Aleksander Linowski (1759–1820), konstituzioaren aldekoa
- Ignacy Wyssogota Zakrzewski (1745–1802), konstituzioaren aldekoa
- Tadeusz Kościuszko (1746–1817), armadako jenerala
- Kazimierz Nestor Sapieha (1757–1798), mariskala
- Julian Ursyn Niemcewicz (1757–1841), konstituzioaren egileetako bat
- Michał Zabiełło (1760–1815), konstituzioaren aldekoa
- Jan Suchorzewski (1804 edo 1809 ), konstituzioaren aurkakoa
- Stanisław Kublicki (1750–1809), konstituzioaren aldekoa
- Franciszek Ksawery Branicki (1730–1819), konstituzioaren aurkakoa
- Hugo Kołłątaj (1750–1812), konstituzioaren egileetako bat
- Feliks Turski (1720–1800), Krakóviako apezpikua (edo Tymoteusz Gorzeński)
- Ignacy Potocki (1750–1809), Lituaniako Mariskal Handia, konstituzioaren egileetako bat
- Adam Kazimierz Czartoryski (1734–1823), konstituzioaren aldekoa
- Scipione Piattoli (1749–1809), errege-idazkari pribatua, konstituzioaren egileetako bat
- Tadeusz Matuszewicz (1765–1819), konstituzioaren egileetako bat
- Stanisław August Poniatowski (1732–1798), Poloniako erregea
- Anna Charlotta Dorota von Medem (1761–1821), Kurlandiako dukesa (edo Róża Dekert, sortzez Róża Martynkowska)
- Elżbieta Grabowska (sortzez Elżbieta Szydłowska) (1748/9-1810), errege-andrea
- Jan Dekert (1738–1790), Varsoviako alkatea
- Antoni Stanisław Czetwertyński-Światopełk (1748–1794), konstituzioaren aldekoa
- Antoni Polikarp Złotnicki (1750–1830), konstituzioaren aurkakoa
- Frantziako erregezalea
- Jan Kiliński (1760–1819), zapatagilea
- Clemens Maria Hofbauer (1751–1820), apaiz erredentorista
- Stanisław Staszic (1755–1826), apaiza, hezitzailea
- Andrzej Hieronim Zamoyski (1716–1792), Inowrocławko palatino ohia, Zamojski Kodearen egilea
- Tymoteusz Gorzeński (1743–1825), Smolenskeko gotzaina
- Kazimierz Konopka (1769–1805), Hugo Kołłątajen idazkaria
- Apaiz ortodoxoa
- Paweł Ksawery Brzostowski (1739–1827), apaiza (edo Józef Stępkowski)
- Antoni Tyzenhauz (1733–1785), Lituaniako errege ondasunen kudeatzaile ohia
- Baserritarra
- Józef Poniatowski (1763–1813), armadako jenerala
- Stanisław Mokronowski (1761–1821)
- Judu gaztea
- Judu zaharra
Erreferentziak
aldatu- ↑ (Ingelesez) Hamilton, Alexander; Madison, James; Jay, John. (1987-11-03). The Federalist Papers. Penguin Publishing Group ISBN 978-0-14-044495-7. (Noiz kontsultatua: 2023-05-10).
- ↑ (Ingelesez) Blaustein, Albert P.. (1993). Constitutions of the World. Fred B. Rothman ISBN 978-0-8377-0362-6. (Noiz kontsultatua: 2023-05-10).