Ziriako Garralda

Ziriako Garralda Santzet edo Anduñako (1851-1930) albaitari eta euskal idazlea izan zen. Otsagin bizi zen eta Zaraitzuko uskarazko bi artikulu utzi dizkigu. Euskal-Esnalean idatzi zuen, eta Eusko Ikaskuntzako bazkide izan zen. Federiko Garralda idazlearen aita izan zen.

Ziriako Garralda
Bizitza
Jaiotza	Otsagabia, 1851
Herrialdea	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Heriotza	1930 (78/79 urte)
Familia
Seme-alabak	ikusi Federiko Garralda
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	albaitaria eta idazlea
Kidetza	Eusko Ikaskuntza
Izengoitia(k)	Anduñako

Ziriako Garraldak Arturo Kanpion ezagutu zuen. Alejandro Pulido historialariak «Lourdeserako erromeria baten bidean, tren berean zeuden biak. Kasualitatez, hizketan hasi ziren, eta Kanpionek eman zion euskara defendatzeko gogoa.» azaldu du . Are, 1911n Euskal-Esnalean "Nola den Sarasaitzuko euskara egungo egunean" artikuluan zaraitzuera galtzear zela ohartarazi zuen Ziriako Garraldak, eta haurrei euskara irakasteko eta zaharrei euskaraz egiteko deia egin.

Bere pentsaera adierazteko bere artikulu bat ezarri dugu hemen.

Nola den Sarasaitzuko euskara egungo egunean

-Jaungoikoak dazatzaizula artsalde onak, Jauna.

-Bai zuri ere, Juan Pedro. ¿Zerk eraugitzen ztu ona ordu uetan?

-Aytu zut eldu zaizula Donostiarik bi papel eta beretan erraten diela zer erran zuen Campion Jaunak Sarasaitzuko gauzen gañean, eta, egia bada, nai dut jakin zer erraten dien, eguzkia artzen dugun artean zure galerian.

-Egia duzu. Emenche dauzkazu. ¿Nai tzua zuaurek leytu?

-Ez jauna. ¿Eta nola deytzen dira, edo zoin da beren izena?

-Euskal-Esnalea.

-Baña ¿zer da Esnalea? Esnalea... Esnalea. Itz ori estut ongi aytzen.

-Esnalea duzu orobat nola bellitzea emen... Badakizu guk uste gaberik ari dela galtzen euskarara eta ori esten agi nay dizie Euskal eginzalek belli giten guauren lotik eta egin zagun al guzia eztadien gal gure sardokitze edo mintzu maitea.

-Egia duzu ori, baña ¿zer bear dugu egin guk?

-¿Zer? EUSKAL-ESNALEA'n buruek egiten diena, eta ayek bezain bat ezpadokegu, jakinaraz dazegun begi onekin ikusten dugula ayen lana, eta onekin asmu geago izanen die lan egiteko. Eta oray aytzazu zer erraten duen Campion Jaunak.

-¿Aytu duzu ongi zer erraten duen Campion Jaunak? ¿Zer erraten duzu oray?

-Aytu dut. Eta ¿ezta ori sorginkeria? ¿Noiz egonda Jaun ori gure artean? ¿Nola dazki ain ongi emen agitzen diren gauzak? Ezpada mirakullu bat izan, norbaytek kontatu dazko begarriala gauza uek.

-Bada eztuzu sorginkeriarik eta ez mirakullurik ere; eztuzu bayzik ere nay andi bat euskaran galdurik ez ikusteko, eta nay duenak ¿zer eztu egiten? Campion Jaunak eta bere lagunak nay dizie biotz guziz euskara galdu bearrean zabal dayla eta orrengatik artu dizie bere soñen gañala lan andi ori, eta eztutzu baratzen ion ere, ebiltzen tzu alde batetik besteala, batzuk ikusten, beste batzuk ikasten eta guziak alkar asmu ematen.

-So izu zer agitu zaydan niauri. Joaten nintzan oray duela irur urte Lourdesera Iruñako Canónigo Jaun batekin, eta Donostiako estazioan sartu gintzanean trenean erden ginian Jaun bat zoko batean eseririk. Ene lagunak eman zazkon egun onak eta jira eman zazkonean ikusi nuen etzela gizon ura nola nayezkoa. Eseri zimen ene laguna jaunaren eskuyera eta ni nore lagunaneala onek erran zakun ni ere Napartarra nintzala eta bereala galdegin zadan: ¿nongo?. Erran nakon, Ochagabiko, Sarazaytzuarra nintzala. Ene itzak agotik elki bezain laster galdegin zadan berriz nola zablen emen euskarara. Erran nakon Euskalerri bazter guzietan ayitzen zena ayitzen zela emen ere. Erdarak ertsazen zuela non bezain bat eta aurki zuela ito. Berze aniz berri eman nituen eta bereen artean nola deytzen zen Oybarre. Ezlakion atze izen au papel osto batian eman nuen. Millaka eman zastan eskerrak eutzi gintzanean Irunen.

Chasmista bat izan baliz gira igare zen Donostiarik Irunerako bidea; baña ez ain fite nola nik nay nuena, zeren sutan bay nengon jakiteagatik nor zen jaun ura.

Gureganik urrundu zenean galdegin nuen nore lagunari:

-¿Nor da Jaun ori? ¿Eta nor uzte duzu zen? Bada Campion Jauna... Arritzioz beterik gelditu nintzan. ¿Nola bear nuen eutzi nore mia ain soltukirik nola eutzi nuena ebiltzen, jakin banu norekin sardekitzen nuen?

Ene arritzioa ikusi zuenean lagunak, erran zadan:

-Eztezazula urrikirik izan. Jaun ori ala ebiltzen duzu jendeen artean eta itz berri bat erdeten duenean, kontentuz beterik itzulzen zu echera.

Ikusi duzu zer egiten dien Euskal-Esnalen buruek. ¿Zer bear dugu egin guk?

Lenbizikorik prest egon ayek erraten dien guzien egitera, eta gero, guauren artean egin al dugun guzia estadien gal euskarara. Erakuts aurrer chikin drenean euskaraz otoy egiten eta andisago drenean ikasaraz doktriñara euskaran: zarrek mintzatu bear dabegu euskeran gurekin egiten ziela gisa gure altzinekoak eta guziek eser borondatea Euskaran alde. Olase egiten badugu, iraunen du Saraitzazun anitz urtez euskarak; baña bestela galduko duzu laiski fite, galdu dena bezala beste Naparroko erri anitzetan.

¿Zer erranen die gure atzekoek ala ayitzen bada gure obenez?

¡Gutienaz, ezginuela izaundu alkea!

Ochagabia eta Aprilla-1911 garren urtea.

Ikus, gainera

• Ekialdeko nafarrera

Bibliografia

• Larrea, J M eta Diez de Ultzurrun, P (1985). Nafarroako euskal idazleak (I), Pamiela.

• Datuak: Q12269364