Nidia Morrell
Nidia Irene Morrell (Mar del Plata, Buenos Aires, Argentina, 1953ko uztailaren 3a) Argentinako astronomoa da, Las Campanas behatokiko langile egonkor gisako langilea, La Serenan (Txile). Virpi Niemela buru zuen Massive Stars ikerketa-taldeko eta Hubble-ren jaraunspen-proiektuko kidea izan zen.[1] Profesionalki, izar bitarrak edo izar masiboen astrofisikarekin lotutako ekarpen ugariengatik da ezaguna.[2] Izarretako objektuetan distira-aldaketak sistematikoki bilatzen ditu, eta, horri esker, Thorne-Zytkow-ren objektu izateko hautagai baten behaketa historikoaren parte da.[3] ASASSN-15lh supernoba aurkitu zuen taldeko kide ere izan zen.[4]
| Nidia Morrell | |
|---|---|
 (2006) | |
| Bizitza | |
| Jaiotza | Mar del Plata, 1953ko uztailaren 3a (71 urte) |
| Herrialdea |  Argentina |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | La Platako Unibertsitate Nazionala |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | astronomoa |
| Enplegatzailea(k) | La Platako Unibertsitate Nazionala Las Campanas behatokia (2002ko urriaren 10a - |
Ikasketak
aldatuNidiak La Platako Unibertsitate Nazionalean egin zituen astronomia-ikasketak; 1977an lizentziatura lortu zuen, eta 1984an doktoretza. Doktoratu ondoko beka bat jaso zuen (1989-1990), CONICET Argentinak babestuta, Estatu Batuetan ikerketa egiteko, Helmut Abten aholkularitzapean, Kitt Peak National Observatoryn. Argentinara itzuli zenean, UNLPko Zientzia Astronomiko eta Geofisikoen Fakultatean ikertu eta irakatsi zuen (ikus La Platako Astronomia Behatokia).
Goiz izarrak (batez ere O eta Wolf-Rayet izarrak), izar-eraketako eskualdeak eta masa handiko izar bitarrak izan zituen ardatz bere lanak. Horrelako izarrek azkar kontsumitzen dute erregaia, eta leherketa handi batekin amaitzen da: supernobarekin.
La Platan, Virpi Niemela buru zuen Massive Stars ikerketa-taldeko kide izan zen Nidia. Nidia eta Virpi Hubble teleskopio espazialaren (Hubble heritage project) herentzia-proiektuaren parte izan ziren, eta hedapen handiko hezkuntza-baliabideak sortu zituen.[1] 1996 eta 2001 bitartean, Nidia Argentinako ordezkaria eta zientzia-aholkularia izan zen Gemini Sur Behatokian (Geminik 8 metroko diametroa duten bi teleskopio ditu; bat Ipar hemisferioan, Hawaiin eta bestea Hego hemisferioan, Txilen).[5]
El Leoncitoko (CASLEO) gune astronomikoko "Jorge Sahade" 2,15 m-ko diametroko teleskopioaren erabiltzaile nagusietako bat izan zen urte askoan. Askotan behatu omen zuen, eta ikasle askok ere, gero astronomoak eta irakasleak direnak, lehen behaketak El Leonciton egin zituzten.[6]
2002. urtearen amaieran, Nidia Las Campanas Behatokiko zientzia-taldean sartu zen, eta, ondoren, Carnegie Supernova proiektuan (lanaldi partzialeko ikertzaile gisa). Bien bitartean, izar bitarren azterketetan laguntzen jarraitzen du.[7] Hondurasko Unibertsitate Autonomoko eta Nikaraguako Unibertsitate Autonomoko irakasle bisitaria ere izan zen.
2006an La Serenan (Txile) kokatu zen, ikerketekin jarraitzeko.[8] Haren behaketa garrantzitsuenen artean, ASASSNren (15lh) aurkikuntzan parte hartu zuen, inoiz antzemandako supernobarik distiratsuenean.[4][9][10]
Azken hamarkadan, Nidiak Txileko behaketa-denbora esleitzeko batzordeetan ere parte hartu du, eta behaketa astronomikorako tresnei eta prozedurei buruzko ezagutzak eman ditu.[11]
2009an, Ricardo Benítezek egindako "El silencio de las Campanas" bideo dokumentalean parte hartu zuen. Bideo horren bidez, astronomoen eta goi-mailako behatoki batean astronomoek eguneroko egiten dituzten lanak zabaldu nahi izan dira.[12]
2014. urtean, Thorne-Zytkow-en balizko izar hibrido bat edo objektu bat atzemateko protagonistetako bat izan zen, urtetan postulatu teorikoa izan zena. Aurkikuntza horrek Magallanes teleskopioarekin zerikusia izan zuen.[13][14][15] Banakako izena HV 2112 duen izar horren ezaugarri kimikoak espektroskopia-tekniken bidez aztertu ziren, eta Nidia aditua da teknika horietan.
Nidiaren ideia batzuk
aldatuNidiak beti bultzatu izan ditu ikasleak, edozein adinetakoak, proiektu zientifikoetan parte hartzera.[16][17] Bestalde, zerua gizateriaren ondare gisa errespetatzearen garrantzia planteatzen duten ekimen profesionalak ere baditu.[18] Nidiaren hitzak:
"Munduko inon ere baliabide ugari dauden arren, nik esango nuke zientzia une zoragarri batetik pasatzen ari dela, non nazioarteko lankidetza inoiz baino argiagoa eta arinagoa den (batez ere informazioa eta ezagutzak Internet bidez partekatzeko erraztasunagatik)."[19]
Nidia erabat defendatzailea da software librearen erabilera, ezagutza librea eta gizaki guztien berdintasuna eta inklusioa.[20] Beren etxeetatik supernobak bilatzen laguntzen duten astronomo amateurrekin ere lankidetzan aritzen da.[21] Nidiaren iritzia, bokazioa dela-eta:
"Bizitza osoa daramat astronomiarekin. Agian horixe izango da lorpenik handiena, bokazio bat betetzea, nahiz eta bizitzako beste gauza batzuk ondo atera ez diren, norberari hainbeste gustatzen zaion zerbaitetan aritzea lorpen baliotsua da, pribilegioa, nahi bada".[22]
Aintzatespenak
aldatuNidiaren lagunek astronomiarekiko grina (ia erromantikoa) onartzen dute. Ikasle eta ikastunekiko dedikazioa eta pazientzia direla eta, oso emakume maitea da. Era berean, izugarri lagundu du behaketazko datu ugari lortzen. Horregatik, Izar Bitar eta Supernobei buruzko nazioarteko konferentzia egin zen bere 65. urtebetetzea ospatzeko.[23] Ekitaldia 2018ko azaroaren 5etik 9ra egin zen, Argentinako San Carlos de Bariloche hirian, erakunde hauen laguntzarekin: Río Negroko Unibertsitate Nazionala (UNRN), La Platako Unibertsitate Nazionaleko Astronomia eta Geofisika Zientzien Fakultatea (FCAG-UNLP), Astronomiako Argentinako Elkartea, The Carnegie Institution, eta Barilocheko Udala.[24]
Sariak eta aintzatespenak
aldatu- Bere 65. urtebetetzea aprobetxatu zuten omentzeko eta Izar Bitar eta Supernobei buruzko nazioarteko konferentzia egiteko.
- Bai Nidia Morrell doktorearen lorpen zientifikoengatik, bai karismagatik , bilera horretan jakinarazi zitzaion Nazioarteko Astronomia Batasunak asteroide bat (Minor Planet 25906) bere omenez izendatzea erabaki zela.[25]
Erreferentziak
aldatu- ↑ a b The Hubble Heritage Project. .
- ↑ SAO/NASA Astrophysics Data System (ADS). .
- ↑ Levesque, Emily; Massey, Massey; Żytkow, Anna; Morrell, Nidia. (30 de mayo de 2014). «Discovery of a Thorne-Zytkow object candidate in the Small Magellanic Cloud» Monthly Notices of the Royal Astronomical Society Letters 1406: 1 doi:. Bibcode: 2014MNRAS.443L..94L..
- ↑ a b La supernova más brillante de la historia. 15 de enero de 2016.
- ↑ Alejandra Sofía. (27 de abril de 2001). Argentina y dos telescopios gemelos de 8 metros. .
- ↑ 30 años haciendo ciencia en el complejo astronómico El Leoncito. 16 de septiembre de 2016.
- ↑ The Carnegie Supernova Project. .
- ↑ La historia de los astrónomos platenses que se van del país. 22 de julio de 2007.
- ↑ Dong, et al.. (5 de enero de 2016). «ASASSN-15lh: A highly super-luminous supernova» Science doi:..
- ↑ La supernova más brillante. 14 de enero de 2016.
- ↑ Lista de Socios. .
- ↑ "El silencio de Las Campanas" en el blog Kosmoslogos. 11 de mayo de 2009.
- ↑ Astronomers discover first Thorne-Żytkow object, a bizarre type of hybrid star. 4 de junio de 2014.
- ↑ Charles Q. Choi. (9 de octubre de 2014). Strange 'Hybrid Star' Discovered After 40-Year Search. .
- ↑ Estrella supergigante roja con una estrella de neutrones en su interior. 6 de junio de 2014.
- ↑ En Atacama se inauguró el XIII Congreso Regional Escolar de Ciencia y Tecnología Explora CONICYT y la FERECYT. 28 de octubre de 2015.
- ↑ Proed.cl. 31 de agosto de 2016.
- ↑ Importancia de la calidad del cielo fue el tema central de Panel Científico Técnico. 24 de octubre de 2014.
- ↑ Astronomía desde el Hemisferio Sur para todos. .
- ↑ Hipatia - Free knowledge in action for the people of the world. .
- ↑ BOSS-Backyard Observatory Supernova Search. .
- ↑ Patricia Olivella. Cielo Sur - Entrevistas. .
- ↑ Se celebra importante conferencia internacional de Astronomía en Bariloche. 6 de noviembre de 2018.
- ↑ Concejo Municipal - Declaraciones. 18 de octubre de 2018.
- ↑ Minor Planet Center - IAU. .
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu
Datuak: Q54819622
