Leherkari biezpainkari ahoskabe

Leherkari biezpainkari ahoskabea munduko hizkuntzen gehiengoan erabiltzen den kontsonantea da. Nazioarteko alfabeto fonetikoan (NAF) soinu hau ⟨p⟩ ikurraz adierazten da, baita euskarazko alfabetoan ere.

Leherkari biezpainkari ahoskabe
p
Kodetzea
X-SAMPA	p
Kirshenbaum	p
Braille	⠏

X-SAMPA ikur baliokidea p da. Euskaraz, leherkari biezpainkari ahoskabea ⟨p⟩-z idazten da, pikua eta papera hitzetan daudelarik esate baterako.

Hizkuntzetan duen presentzia

Munduko hizkuntzetan

NAF taula. Aire-etorriaz akoiztutako kontsonanteak.

/p/-a /b/ duten hizkuntzen %10ean falta da, gutxi gorabehera. Hori "Mendebaldeko Saharako zonaren" ezaugarri erregionala da (Ekuatorearen iparraldeko Afrikako zatia, Arabiako penintsula barne). Ez dakigu eskualde-ezaugarri horren antzinatasuna, ez eta fenomeno berria den ere, arabiera prestigiozko hizkuntza gisa erabiltzen delako (arabierak /p/ galdu zuen historiaurreko garaietan), edo arabierari eskualde-patroi zaharrago batek eragin zion. Beste eremu batzuetan ere badago. Adibidez, protozeltiarra eta antzinako euskara /b/-rekin berreraikiak dira, baina ez /p/-rekin.

Aldaerak

Hala ere, [p] soinua oso arrunta da hizkuntzalaritzan. Hizkuntza gehienek [p] soil bat dute gutxienez, eta batzuek aldaera bat baino gehiago bereizten dituzte. Indiako hizkuntza askok, hala nola hindiak, oposaketa dikotomikoa edo bitarra dute (bi balio desberdinetakoa) [pʰ] hasperenduna eta [p] soilaren artean.

IPA	Deskripzioa
p	p soil
pʰ	p hasperendun
pʲ	p sabaikaritu
pʷ	p ezpainkaritu
p˺	p askatugabe
p̌	p ahostundu
pʼ	p eiektibo

Ikusten denez, aldaera fonetiko mordoa du fonema honek, hauek hizkuntza zenbaitetan erabiltzen direlarik. Oro har, euskaran [pʰ] zubereran ikusiko dugu, edota behe nafarreran. Aldaera hau lehen bi silabetan bakarrik erabili ohi da, beste silabetan ez dugu aurkituko. Bigarrengo silaban denean, bokal artean, /r/, /l/ edo /n/ ostean idazten da. Adibidez, phala, bipher, aphaldu, phuska, etab.

Leherkari biezpainkaria burutzeko postura artikulatorioa.

• Bere ahosmoldea leherkaria edo herskaria da, hots, ahoan, faringean edo glotisean aire-emaria erabat blokeatuz eta ondoren blokeo hori bat-batean irekiz gauzatzen den soinua. Prozesu hau 3 fasetan banatzen da: Lehenik, hurbiltzea, aurtikulatzaileak elkartzen diren unea; bigarrenik, mantentzea edota hersketa, artikulatzaileak baturik daudelarik aire-emaria blokeatzen da; eta hirugarrena, askatzea, artikulatzaileak banatzen dira aire konprimitua askatzen dutelarik. Euskaraz, leherkariak /p, b/ biezpainkariak /t, d/ horzkariak, /k, g/ belarrak eta /c, ɟ/ sabaikariak aurki daitezke (ahoskabe-ahostun bikotetan multzokatuz).

• Bere ahoskunea biezpainkaria da, hau da, bi ezpainak batuz eginiko postura artikulatorioa. Kontsonante hauek umeengatik burututako lehen soinuen artean daude /a/ bokalarekin batera, esaterako, /ma/ eta /pa/.
• Bere ahoskera ahoskabea da, izan ere, ahots-tolesturen bibraziorik gabe sortua baita.
• Kontsonante ahokaria da, airea ahotik bakarrik ateratzen baita.

• Kontsonante zentrala da: aire-emaria mihiaren erdialdetik zeharkatzera bideratzen da, aldeetatik beharrean.
• Aire-emaria birikaria da. Hau da, hotsa ahoskatzeko airea birika eta diafragmak bultzaturik dator, hots gehienetan bezala.

Kanpo estekak

• Datuak: Q237623