Manolito67
|
Ongi etorri, Manolito67, euskarazko Wikipediara! Hau zure eztabaida orria da, beste wikilarien mezuak jasotzeko balioko dizuna. Gainera, lankide orria ere baduzu; nahi izanez gero, hor jar ditzakezu zeure datuak, interesak, hitz egiten dituzun hizkuntzak... (zeure lankide orria egiteko informazioa nahi baduzu, ikus orrialde hau). Nahi baduzu ere zure proba orrian idazten has zaitezke. Lagungarriak izan daitezkeen loturak
Wikipedian laguntzeko modu ugari daude. Horietako batzuk Wikipedian nola lagundu dezakezun argitzen duen orrian bildu ditugu. Artikulu jakin batez ohar edo iradokizunen bat egiteko, artikulu horren eztabaida orrian idatz dezakezu. Wikipediari buruzko galdera, ohar edo iradokizun orokorra baldin bada, berriz, Wikipediako Txokoa duzu horretarako toki egokiena. Eta hainbat Wikiproiektu ditugu, gai jakin batzuetan parte hartzen lagunduko dizutenak. Wikilari jakin bati idazteko edo erantzuteko, haren eztabaida orrian idatzi beharko duzu. Bestela, ez zaio mezu bat duela jakinarazteko oharra azalduko, eta agian ez da konturatuko idatzi diozula. Eztabaida orriaren goialdean «Gehitu atala» lotura aurkituko duzu. Hor klik eginez, mezua sortzeko aukera izango duzu. Mesedez, ez zaitez ahaztu mezuaren bukaeran zure erabiltzaile sinadura edo zigilua ezartzeaz; bestela, ezingo dugu jakin nork idatzi duen, nori erantzun behar diogun.
|
Arrantza motak aldatu
Kostaldeko arrantza aldatu
Kostaldean egiten den arrantza da. Herrialde ez-garatuetan praktikatzen da, eta elikadura-baliabide garrantzitsuenetariko bat da. Harrapatutakoa autoskontsumorako eta bertako merkaturako eta salmentarako erabili ohi da. Ontzi txikietan eta artisau-metodoekin egiten da, hola nola, sareak eta kanaberak erabiltzen, normalean eskuz edo tailer berezietan egiten direnak.
Itsasbasterreko arrantza aldatu
Kostaldetik gertu egiten da, ontzi txiki edo ertainetan, hain zuzen. Ontziek aparatu eta makina modernuak eta konkretu batzuek izaten dituzte, espezie konkretuak eta arrainen multzoak non dauden jakiteko lana errazten dutenak. Ontzi askok zamategiak prestatuta izaten dute, harrapatutakoa kontserbatzeko eta ez uzteltzeko. Arrantzaldia egun bat iraun ohi du, gehienez.
Itsas zabaleko arrantza aldatu
Itsas zabalean egiten da, edukiera handiko ontziekin; ontzi horiek aparatu eta makina modernuak eta konkretu batzuek izaten dituzte, arrain-sarda hautemateko eta zer tamaina duten jakiteko. Hinbat arrantza-teknika ezberdinak erabiltzen dira, hala nola, tretza, inguraketa eta arrastea:
•Tretza: Arratntza teknika honetarako soka berezi bat erabiltzen da, subil deitzen dena. Uretan murgildutako subil izeneko soka luze bat da eta bertatik amuak dituzten poterak zintzilikatzen dira. Munduan tretza-arrantza egiteko hainbat modu daude baina normalean tretzariek ezpata-arrain, atun, halibut eta antzeko arrainak harrapatzen dituzte.
•Inguraketa: Inguratze teknika arraina (antxoa, berdela...) inguratzean datzan arrantza mota da. Arrain sarda dagoen lekuraino joaten da sare batekin eta gero motordun txalupa batekin abiadura eta norabidea ondo erregulatuz eta zehaztuz, arrain sarda inguratu, azpitik sarea itxi eta hau biltzen da, sareari zirkunferentzia itxura emanez. 250-1000 metro luze eta 50 metro zabal ere izan daiteke sare mota hau, besteak beste. Sareak uretan igerian egoten da eta bildu egiten da arrain sarda etortzean. Teknika honen helburua sardan doazen arrainak harrapatzea da, bai ur gainean eta baita ur azpian ere. Hasieran, ezaugarri hauek zeuzkaten espezie gehienak beste arrantza teknika baten bidez arrantzatzen ziren, baina inguratze arrantza eraginkorrena zela ikusirik, erabiltzen hasi ziren, besteak alde batera utzirik.
•Arrastea: Arrastea itsasontzitik arrastratzen doan inbutu formako sare bat erabiltzen duen arrantza teknika da. Arrantza teknika aktiboa da, izan ere, itsasontziak arraste-sarea toki batetik bestera mugiarazten du. Arraste sareak hondoan edo ur betean erabil daitezke, ontzi batek edo bik traturik. Hondoko arraste-sareek aurkitzen duten guzia harrapatzen dute (algak, arrainak, oskoldunak...). Protesta ugari eragin du arrantza teknika horrek, ekosistemak biziki kaltetzen baititu, habitatak suntsituz eta harrapakinen artean selekzio guti eginez. Hain gutxi kontrolatua eta itsasondoentzat hain bortitza denez, herrialde askotan zainduta eta mugatuta dago, baina oso gutxitan dago galarazita. Teknika hau dribarekin batera, selektibotasunik gabekoa da, izan ere bere aurrean harrapatzen duen guztia hausten du, bai algak, bai krustazeoak eta baita arrainak ere. Ur beteko arrastean, sareak hondoko arrastean baino anitzez handiagoak izaten dira eta ez dute hondoa hunkitzen. Selektibitate handiagoa dute, sarda tinkoetan ibiltzen diren arrainak harrapatzen baitira gehienbat. Gainera, hondoa hunkitzen ez dutenez, habitatak ez dituzte suntsitzen. Hala ere, sare horiek zetazeoak harrapa ditzakete, eta beren eraginkortasunarengatik, arrantzatzen dituzten arrain espezieak lanjerrean ezar ditzakete.
Ontzi askok instalazio modernoak dituzte harrapakinak garbitzeko, zatikatzeko, paketatzeko eta izoztuta biltegiratzeko. Ontzi horiei faktoria-ontzi deritze, eta prestatuta daude hainbat astetako eta hilabetetako arrantza-kanpainak egiteko.
Petrolia eta gas naturala aldatu
Petrolioa eta gas naturala erregai fosil berriztaezinak dira. Itsas hondoan organismo biziak deskonposatzean sortzen dira. Prosezuak milioika urte irauten du, eta, gaur egun ere, aurrera jarraitzen du. Hala ere, sortzeko behar duten denbora baino azkarrago kontsumitzen ditugu.
Leku berberean egoten dira petroliaren eta gas naturalaren hobiak, eta hori ustiapena errazten du. Petrolio-hobietatik petrolio gordina ateratzen da. Petrolio gordinetatik hainbat deribatu ateratzen dira, erregaiak deiturikoak: gasa, butanoa, ibilgailuentzako erregaia, kerosenoa, diesela, olio industriala, lubrikatailea eta asfaltoa, etab. Petrolio gordina erabiltzen da argindarra sortzeko eta industria-lehengai gisa erabiltzeko. Gas naturala ekonomiaren sektore guztietan erabiltze da, baita etxea eta kalean.
Petrolioaren eta gas naturalaren erreserbak:
•Petrolia: Nigeria(%7), Iraq(%7), Mexiko(%12), Venezuela(%13), Saudi Arabia(%14), Kanada(%15) eta beste batzuk (%32).
•Gas naturala: Franrzia(%4), Peru(%4), Trinidad eta Tobago(%6), Nigeria(%8), Qatar(%9), Norvegia(%12), Argelia(%55) eta beste batzuk(%1).
Petrolio-eskaria eta ustiapena hirukoiztu egin da azken berrogeita hamar urteetan. Herrialde industrializatuak eta jendeztatuenak dira kontsumitzaile handienak: Estatu Batuak daude lehen postuan, eta, haien atzetik, Txina eta Japonia. Gas naturalaren kontsumoa, berriz, gora egin du 1973ko petrolioaren krisiaz geroztik, eta, gaur egun, munduko energia-kontsumoaren laurdena betetzen du.
Petrolioa eta gas naturala bi arazao dakartzate: ingurumen-aladaketak, batez ere, petrolioari lotutakoak(erretzean, partikula kutsagarriak isurtzen dira atmosferara; itsas isuriak gertatzen dira, eta honekin batera, ekositemen eta biosferaren suntsipena, etab.)-, eta herrialde industrializatuek herrialde ekoizleekiko duten energia-mendetasuna. Herrialde industrializtuak egoera ahulean daude; izan ere, herrialde ekoizleek zer erabakitzen duten(esaterako, petrolio gordinaren prezioa igotzea, etab.), horren mende daude.
Posidonia ozeanikoa aldatu
Posidonia ozeanikoa ur-azpiko landare bat da, Mediterraneoko endemikoa, Posidoniaceae landareen familiakoa. Lurreko landareen antzeko ezaugarriak ditu, hala nola, hostoak, sustraiak eta zurtoina. Udazkenean loratu ohi egiten da eta udaberrian fruitu flotatzaileak izaten ditu, arrunki itsaso-oliba bezala ezagututa.
Garrantzi ekologiko nabarmena duten itsaspeko belardiak eratzen ditu.lan nabarmenean egiten higaduraren kostalde lerroaren babesean. Haien belardietan elikagaia eta babesa aurkitzen dituzten organismo animali eta begetalak bizi dira. Itsasoko uren bioindikatazaile bikainak bezala hartzan dira.
Morfologia aldatu
Landare hau horizontalki edo bertikalki hazi egiten da. Sustratura ondo heltzeko, 15cm izan ahal dituzten sustrai adarktuak ditu, azken hauek sustrai nagusi, lodi batetik hazten direnak. Honela, posidonia-ek algek sustrairik ezagatik nekez hartu ezin izango luketen ingurunea kolonizatzen dute.
Bere hostoek 1,5m-ko altuera eta 1cm-ko lodiera izan ahal dute; eta beraien amaiera biribila izaten da, baina olatuen eta korronteen eraginez galdu ditzake. Beste alde batetik, 13 eta 17 nerbio paralelo bitartean aurkezten dute.
Hostoak 6 edo 7-ko multzoetan antolatzen dira, kanpoan zaharrenak eta barruan gazteenak aurkituz.
Udazkenenan kanpoaldeko hosto zaharrak galtzen ditu, marroi kolorekoa eta fotosintetikoki jarduerarik gabekoak izatera pasatzen direnak.
Ugalketa aldatu
Landare honen ugalketa loreen eta fruituen ekoizpenaren esker gertatzen da. Loreak hermafroditak dira, hau da, arraren eta emearen funtzioa betetzen du. Ernalketa gertatu denetik sei hilabetera, fruitua sortzen da, barruan hazia daukana, itsasoko oliba deiturikoa
Fruituak landare berri bat hazteko baliabide onak aurkitzen dituenean(hondotasuna, lur emankorra) kanpoko azala husteltzen da eta hazia kanpoaldera ateratzen da. Hortik landare berri bat aterako da. Metodo honekin taldeen sorrera, beste lekuetan Posidonia ozeanikoen landare berriak beste leku batzuetara heltzea eta espeziearen bilakaera lortzen da.
Landare honek ere ugalketa asexuala bete ahal du, estoloien bidez. Estoloiak landarearen zati bat dira, landareak galtzen duena, eta beste landare berri bat sortzen da estoloi baten bidez. Estoloiak belardiak sortzen errazten dute.
Kokapena aldatu
Landare hau soilik Mediterraneo itsasoan aurkitzen da. Itsas-hondoaren %3 hartzen du(gutxi gorabehera 38.000m²), eta oso elementu garrantxitsua da kostaldeko ekosisteman. Normalean belardiak osatzen dute, hondartzak higiduraren kontra baabesten dutenak.
Batzuetan, hondartzetan Posidonia ozeanikoaren hostoekin sortutako "pilota" antzeko bolak aurkitzen dira, olatuak sortutakoak.
Bizi-baldintzak aldatu
1 eta 30m tarteko sakontasunean aurkitzen da, bakarrik ur oso argitzuetan; eta 10 eta 28°C arteko tenperatura jasan dezake. Landare honek gazitasun kopuru konstante bat behar du; horregatik, normalean ez da aurkitzen ibaien eta lakuen bokaleetan aurkitu ahal da. Eremu argitzuetan bizi da, eguzkiaren argia bizitzeko behar handia daukalako.
Ekosisteman duen garrantzia aldatu
Posidonia ozeanikoaren belardiak oso garrantzitsuak dira ekosistemarako baldintza hauengatik: •Belardi m² bakoitzak egunero 20 L oxigeno sortu ahal ditu.
•Beste izaki bizidunen bizilekua da.
•Biomasa kantitate handiak sortzen eta esportatzen ditu.
•Hondoa sendotzen du eta higadura murrizten du.
Arriskuak aldatu
Arrisku batzuk Posidonia ozeanikoaren bizitza oztopatzen dute: •Kutsadurarekiko oso sentikorra da.
•Arraste-arrantza.
•Kosta-eremuan egiten diren obrak.
•Itsasoan egiten diren kirolak(aingurak, motoreak, margoak, sustantzia kimikoak, etab. erabiltzen dituztenak)
Duela gutxi, belardiak arriskuan ikusi dira bi alga tropikal nahi gabe itsasoan askatu direlako, Caulerpa txifolia eta Caulerpa racemosa deiturikoak. Bi algek hazteko erritmo bizkorra dute eta pixkanaka Posidonia ozeanikoaren lekua hartzen ari dira.
Bioindikatzaile giza aldatu
Orain dela 20 urte alga hau bioindikatzaile bat bezala erabili da. Bioindikatzaile bat landare, onddo edo animali bar da, ingurumeneko informazioa ematen dutenak. Bioindikatzaile bat bezala hartzeko baldintza hauek ditu:
•Bizi-iraupen luzea.
•Mediterraneo itsasotik oso zabalduta dago.
•Sustanzia kutsatzaile asko aurkitzen dira bere ehunetan.
•Ingurumeneko aldaketei oso sentikorra da.
Eukaristia aldatu
Eliza Katolikoan, Ortodoxoan, Anglikanoan eta Koptoan eukaristia kristau guztien bizitzaren oinarria eta maila gorena bezala hartzen da.
Eukaristiarako Vid-eko ardoa eta artozko ogia hartu behar da. Hala eta guztiz ere, gaur egun gluten gabeko ogia hartu ahal da; baita Asiako lurraldeetan hartzitutako ogia har dezakete.