Wikipedia

Lankide:Joxan Garaialde/Silikato

< Lankide:Joxan Garaialde
Tetraedroaren eskema [SiO4]4−
</br> silikatoen oinarria

Silikatoak ugaritasun handiena duten mineralen multzoa dira, Lurrazalaren % 95 osatzen baitute, petrogenoa izateagatik, geologikoki garrantzitsuena den taldeaz gain, hau da, arrokak osatzen dituzten mineralak. Silikato guztiak silizioz eta oxigenoz osatuta daude. Elementu horiek beste batzuekin batera egon daitezke; horien artean aluminioa, burdina, magnesioa edo kaltzioa nabarmentzen dira. Silikatoak arroka, harea eta buztin gehienen parte dira. Beira ere silikato askotatik lor daiteke

Kimikoki, azido silizikoaren gatzak dira. Silikatoak, baita aluminosilikatoak ere —silizio atomo bat aluminiozko bat ordezkatzen den horretan—, silizio-oxigeno tetraedroa (lau oxigeno atomorekin tetraedrikoki koordinatutako silizio atomoa) oinarrizko egitura duten mineral ugariren oinarria dira: feldespatoak, mikak, buztinak. Presio oso altuko egoeretan, silizioa sei aldiz koordinatua izango da, edo koordinazio oktaedrikoan, perovskita egituran edo stishovita kuartzo polimorfoan (SiO2) bezala. (Azken kasu horretan, mineralak jada ez du silikato-egiturarik, rutiloarena (TiO
2) eta bere talde elkartuarena baizik, oxido sinpleak direnak).

Silikatoek [SiO4]4−
 unitate tetraedrikoaren errepikapenean oinarritutako materialak eratzen dituzte [SiO4]4−
. Anioiak [SiO4]4−
 lau karga negatibo ditu, normalean, metal alkalino edo lur alkalinoen ioien presentziarekin konpentsatzen direnak, baita beste metal batzuenak ere, hala nola aluminioa. Ohikoa da Si4+
 ordezkatua izatea Al3+
-arengatik, erradio ionikoaren eta kargaren antzekotasunaren ondorioz; beste kasu batzuetan, [AlO
4]5−
-aren tetraedroak ordezkatu gabeko tetraedroen egitura berak osatzen dituzte, baina karga-balantze-baldintzak desberdinak dira. Oxigeno atomoak bi unitate horietako edozeinen artean parteka daitezke [SiO4]4−
, hau da, tetraedroaren erpinetako bat partekatzen da. Adibidez, disilikatoak [Si
2O
5]6−
 formula du, eta, oro har, silikatoek [SiO
3]2−
n formula dute. Oxigeno-atomo guztiak partekatzen badira eta, beraz, karga neutralizatuta badago, kristal bat dugu, silizea edo silizio dioxidoa izeneko hiru dimentsioko sare bat, SiO
2.

Sailkapena aldatu

Silikatoen propietateak haien atomoak antolatuta dauden egitura kristalinoaren araberakoak dira haien formula osatzen duten elementu kimikoen araberakoak baino. Zehatzago esanda, silikatoen oinarrizko unitatea, SiO4−
4 tetraedroa, ioiekin lotzen den eta lotzeko moduaren araberakoak dira.

Talde ezberdinen arteko aldea tetraedro horiek elkartzeko modua da. Horrela, azpiklase hauek bereizten dira:

  • Nesosilikatoak: tetraedro solteekin, beraz, tetraedroaren balentzia aske bakoitza silizioa ez den beste katioi batez asetzen da. Haien formulak SiO4−
    4     izango dira.
  • Sorosilikatoak: erpin batez elkarturiko bi tetraedroekin talde bat osatuz.
  • Ziklosilikatuak: hiru, lau edo sei tetraedroko taldeekin, eraztun batean elkartuta.
  • Inosilikatuak: luzera mugagabeko kate luzeetan lotuta dauden tetraedro taldeekin. Ohikoenak kate bakarrekoak dira, piroxeno izenekoak, anfibol izenekoak, berriz, kate bikoitzak dituzte. Egitura horrek mineral hauei zuntz-ohitura ematen die.
  • Filosilikatoak: hiru erpinekin elkartutako tetraedroekin, dimentsio zehaztugabeko planoan hedatzen den sare lau bat osatuz. Egitura horrek silikato horiei hosto-ohitura ematen die.
  • Tektosilikatoak: tetraedroak lau erpinetan beste tetraedro batzuei lotuta dauzkate, hiru dimentsioko hedapen-sare konplexu bat sortuz. Tetraedro batzuetan, silizioak, aluminioaren ordez, katioiak sarean jartzea ahalbidetzen du.

Polimerizazio-maila deskriba daiteke bai eratutako egituraren arabera, bai partekatutako erpin tetraedrikoen (edo oxigeno koordinatzaileen) kopuruaren arabera (gune tetraedrikoetan aluminioak eta silizioak): ortosilikatoek (edo nesosilikatoek) ez dute inolako lotura poliedrikorik, beraz, tetraedroek ez dute erpinik partekatzen; disilikatoek (edo sorosilikatoek) oxigeno-atomo bat partekatzen duten bi tetraedro dituzte; inosilikatoak kate silikatoak dira: kate bakarrekoek partekatutako bi erpin dituzte, eta kate bikoitzekoek bizpahiru; filosilikatoek hiru oxigeno partekatu behar dituzten xafla-egitura osatzen dute (kate bikoitzeko silikatoen kasuan, tetraedro batzuek partekatutako bi erpin behar dituzte, hiru beharrean, xafla-egitura bat sortuko balute bezala); egitura silikatoek edo tektosilikatuek, lau erpinak partekatzen dituzten tetraedroak dituzte; eraztun silikatoek edo ziklosilikatoek bi erpin partekatzen dituzten tetraedroak baino ez dituzte behar egitura ziklikoa osatzeko:104–117

Silikatoen azpiklaseak polimerizazioaren hurrenkeraren arabera deskribatzen dira.

  • Enlaces de tetraedros
  •  
    Ortosilikatoa edo nesosilikatua: tetraedro sinpleak
  •  
    Sorosilikatoak: tetraedro bikoitzak
  •  
    Ziklosilikatuak: Eraztun tetraedroak
  •  
    Tectosilicates: tetraedroen (zeolita) batasun espazialak
  •  
    Inosilikatuak: tetraedroen kateak
  •  
    Inosilikatuak: tetraedroen kate bikoitzak

Nesosilikatoak edo ortosilikatuak aldatu

 
kianita kristalak

Nesosilikatoek (grezieratik νησος nēsos, uharte), edo ortosilikatoek, SiO4−
4 tetraedro isolatua (intsular) dute, katioi interstizialez soilik lotzen dena.

2

Sorosilikatoak aldatu

Sorosilikatoek tetraedro talde bikoitzak dituzte (Si
2O
7)6−
 edo 2:7ko ratioa.

  • Hemimorfita (kalamina) – Zn
    4    (Si
    2    O
    7    )(OH)
    2    ·H
    2    O    </br> Zn
    4    (Si
    2    O
    7    )(OH)
    2    ·H
    2    O    </br> Zn
    4    (Si
    2    O
    7    )(OH)
    2    ·H
    2    O    </br> Zn
    4    (Si
    2    O
    7    )(OH)
    2    ·H
    2    O    </br> Zn
    4    (Si
    2    O
    7    )(OH)
    2    ·H
    2    O    </br> Zn
    4    (Si
    2    O
    7    )(OH)
    2    ·H
    2    O
  • Lawsonita - CaAl
    2    (Si
    2    O
    7    )(OH)
    2    ·H
    2    O    </br> CaAl
    2    (Si
    2    O
    7    )(OH)
    2    ·H
    2    O    </br> CaAl
    2    (Si
    2    O
    7    )(OH)
    2    ·H
    2    O    </br> CaAl
    2    (Si
    2    O
    7    )(OH)
    2    ·H
    2    O    </br> CaAl
    2    (Si
    2    O
    7    )(OH)
    2    ·H
    2    O    </br> CaAl
    2    (Si
    2    O
    7    )(OH)
    2    ·H
    2    O
  • Ilvaite - CaFe2+

    2    Fe3+
    O(Si
    2    O
    7    )(OH)    </br>CaFe2+

    2    Fe3+
    O(Si
    2    O
    7    )(OH)    </br> CaFe2+

    2    Fe3+
    O(Si
    2    O
    7    )(OH)    </br> CaFe2+

    2    Fe3+
    O(Si
    2    O
    7    )(OH)    </br> CaFe2+

    2    Fe3+
    O(Si
    2    O
    7    )(OH)    </br> CaFe2+

    2    Fe3+
    O(Si
    2    O
    7    )(OH)
  • Epidoto taldea ((SiO|4|)|4−| eta (Si|2|O|7|)|6−| )}} taldeak ditu
    • Epidotoa - Ca
      2      (Al,Fe)
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      (Al,Fe)
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      (Al,Fe)
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      (Al,Fe)
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      (Al,Fe)
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      (Al,Fe)
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)
    • Zoisite - Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)
    • Klinozoisita - Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)
    • Tanzanita - Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca
      2      Al
      3      O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)
    • Allanite - Ca(Ce,La,Y,Ca)Al
      2      (Fe2+
      ,Fe3+
      )O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca(Ce,La,Y,Ca)Al
      2      (Fe2+
      ,Fe3+
      )O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca(Ce,La,Y,Ca)Al
      2      (Fe2+
      ,Fe3+
      )O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca(Ce,La,Y,Ca)Al
      2      (Fe2+
      ,Fe3+
      )O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca(Ce,La,Y,Ca)Al
      2      (Fe2+
      ,Fe3+
      )O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca(Ce,La,Y,Ca)Al
      2      (Fe2+
      ,Fe3+
      )O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)      </br> Ca(Ce,La,Y,Ca)Al
      2      (Fe2+
      ,Fe3+
      )O(SiO
      4      )(Si
      2      O
      7      )(OH)
    • Dolaseite-(Ce) - CaCeMg
      2      AlSi
      3      O
      11      F(OH)      </br> CaCeMg
      2      AlSi
      3      O
      11      F(OH)      </br> CaCeMg
      2      AlSi
      3      O
      11      F(OH)      </br> CaCeMg
      2      AlSi
      3      O
      11      F(OH)
  • Vesuviar ( idokrasa ) - Ca
    10    (Mg,Fe)
    2    Al
    4    (SiO
    4    )
    5    (Si
    2    O
    7    )
    2    (OH)
    4    </br> Ca
    10    (Mg,Fe)
    2    Al
    4    (SiO
    4    )
    5    (Si
    2    O
    7    )
    2    (OH)
    4    </br> Ca
    10    (Mg,Fe)
    2    Al
    4    (SiO
    4    )
    5    (Si
    2    O
    7    )
    2    (OH)
    4    </br> Ca
    10    (Mg,Fe)
    2    Al
    4    (SiO
    4    )
    5    (Si
    2    O
    7    )
    2    (OH)
    4    </br> Ca
    10    (Mg,Fe)
    2    Al
    4    (SiO
    4    )
    5    (Si
    2    O
    7    )
    2    (OH)
    4    </br> Ca
    10    (Mg,Fe)
    2    Al
    4    (SiO
    4    )
    5    (Si
    2    O
    7    )
    2    (OH)
    4    </br> Ca
    10    (Mg,Fe)
    2    Al
    4    (SiO
    4    )
    5    (Si
    2    O
    7    )
    2    (OH)
    4    </br> Ca
    10    (Mg,Fe)
    2    Al
    4    (SiO
    4    )
    5    (Si
    2    O
    7    )
    2    (OH)
    4    </br> Ca
    10    (Mg,Fe)
    2    Al
    4    (SiO
    4    )
    5    (Si
    2    O
    7    )
    2    (OH)
    4    </br> Ca
    10    (Mg,Fe)
    2    Al
    4    (SiO
    4    )
    5    (Si
    2    O
    7    )
    2    (OH)
    4

Ziklosilikatoak aldatu

Ziklosilikatoek edo eraztun silikatoek tetraedroak dituzte (Si
xO2x-
3x) edo 1:3 ratioa. 3 kideko eraztun gisa aurkezten dira (Si
3O
9)6−
, 4 kide (Si
4O
12)8−
 eta 6 kide (Si
6O
18)12−
.

2

  •  
    6 unitate [Si6O18], berilo (gorria: Bai, urdina: O)
  •  
    3 unitate [Si3O9], Benedikto
  •  
    4 unitate [Si4O12], papagoita
  •  
    9 unitate [Si9O27], eudialyta
  •  
    6 unitate, eraztun bikoitza [Si6O15], andretxoa
 
Ziklosilikato laginak Geologia Museoan, Hego Dakotan (AEB).
 
Pezzottaita
 
Bazzite.

Inosilikatuak aldatu

Inosilikatoek (grezieratik ις [genitiboa: ινος inos], zuntza), edo kate silikatoek, silikato kate tetraedrikoak dituzte loturik SiO
3-rekin 1:3 proportzioan soka bakarrekoentzat edo Si
4O
11-rekin 4:11 proportzioan kate bikoitzentzat.

2

Filosilikatuak aldatu

Filosilikatoek (grezieraz Si
2O
5 filon, xafla), edo xafla silikatoek, silikatozko tetraedroen xafla paraleloak osatzen dituzte.Si
2O
5-rekin edo 2:5 proportzioan.

 
Kaolina.

2

Tektosilikatoek edo «marko silikatoek» hiru dimentsioko sare bat dute SiO
2 -rekin edo 1:2 erlazioan. Talde horrek Lurraren lurrazalaren % 75 inguru hartzen du. Tektosilikatoak, kuartzo taldea izan ezik, aluminosilikatoak dira.

 
kuartzoa .
 
Ilargiko ferroanortosita #60025 (Plagioclase Feldspato). Apollo 16ak Descartes kraterraren inguruko Ilargi mendietatik jasoa.

2

Erreferentziak aldatu

  • Deer, W.A.; Howie, R.A., y Zussman, J. (1992). An introduction to the rock-forming minerals (2.ª edición). Londres: Longman. ISBN 0582300940.  La referencia utiliza el parámetro obsoleto |coautores= (ayuda)
  • Deer, W.A.; Howie, R.A., Wise, W.S. y Zussman, J. (2004). Rock-forming minerals. Volume 4B. Framework silicates: silica minerals. Feldspathoids and the zeolites (2.ª edición). Londres: Geological Society of London. p. 982 pp.  La referencia utiliza el parámetro obsoleto |coautores= (ayuda)
  • Hurlbut, Cornelius S. (1966). Dana's Manual of Mineralogy (17.ª edición). ISBN 0-471-03288-3. 
  • Hurlbut, Cornelius S.; Klein, Cornelis (1985). Manual of Mineralogy (20.ª edición). Wiley. ISBN 0-471-80580-7. 

Bibliografia gehigarria aldatu

  • Jean Pierre Mercier, Gérald Zambelli, Wilfried Kurz, Traité des matériaux, Vol.1 - Introduction à la science des matériaux, 3. arg., Presses polytechniques et universitaires romandes, 1999 ISBN 2-88074-402-4, p. 95-96, 120-124 .
  • Maurice Bernard, Cours de chimie minérale, 2. arg., Editions Dunod, 1994 ISBN 2 10 002067 6, p. 259-263 .
  • André Guinier, La structure de la matière – du ciel bleu à la matière plastique, Éditions Hachette, 1980 ISBN 2-01-007095-X, p. 130-132 .
  • Raymond Quelet, Précis de chimie, Volume 1 - Chimie générale, 9. arg., Presses universitaires de France, 1966, p. 186-192 .
  • Huheey, Keiter et al., Chimie inorganique, De Boeck Université, 1996 ISBN 2804121127 .
  • Jacques Angenault, La Chimie – dictionnaire encyclopédique, 2. argitalpena, Éditions Dunod, 1995 ISBN 2100024973, p. 509-516 .

Ikus ere aldatu

Oharrak aldatu

[[Kategoria:Mineralak klasearen arabera]] [[Kategoria:Oxoanioiak]] [[Kategoria:Siliziodun konposatuak]] [[Kategoria:Anioiak]]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Joxan_Garaialde/Silikato&oldid=9062258"(e)tik eskuratuta