Wikipedia

Anamonse

Batu da 17 martxoa 2022

Zelula ama aldatu

Zelula amak gorputzaren lehengaia dira; gorputzeko zelula mota guztiak sortzeko gaitasun duten bakarrak direlako. Beraz, zelula hauetatik zelula alabak sortzen dira; hauek funtzio espezializatuak dituzten gainerako zelula guztiak dira. Zelula alabak naturalki haurdunaldian sortzen dira. Laborategian ere sor daitezke, baina baldintza egokiak eman behar dira sortu ahal izateko.

 
Zelula amak espezializatu gabeko zelulak dira, hemen ikusten da adibidea.

Zelula alabaK zelula ama bihur daitezke (autoberritzea) edo funtzio zehatzagoa duten zelula espezializatuetan bihur daitezke (bereizketa), hala nola odol-zelulak, garun-zelulak, bihotzeko muskuluko zelulak edo hezur-zelulak.[1]

Motak aldatu

Zelula amak hainbat motatan sail daitezke, potentzia zelularraren arabera:

  • Zelula ama totipotenteak. Organismo oso bat sor dezakete,beraz, zelula mota guztiak osa ditzakete, bai enbrioi-osagaiak direnak, baita enbrioitik kanpoko osagaiak direnak ere(plazenta adibidez). Zelula ama totipotente nagusia zigotoa da, obulu bat espermatozoide batek ernaltzen duenean sortua.[2]
  • Zelula ama pluripotenteak. Ezin dute organismo oso bat osatu, baina bai enbrioi-ehuneko edozein zelula mota (zelula endodermoa, ektodermoa eta mesodermoa). Gehien ikusten diren zelula ama pluripotenteak blastozistoak kanporatutako enbrioi-zelula amak dira. Zelula horiek ahalmena dute helduen organismoan agertzen diren zelula mota guztietan bereizteko, ehunak eta organoak sortuz. Gaur egun eredu gisa erabiltzen dira enbrioi-garapena aztertzeko eta zelula pluripotenteen mekanismoak eta seinaleak ulertzeko.[3]
  • Zelula ama multipotenteak. Enbrioi geruzako zelulak bakarrik sor ditzaketenak dira (adibidez: hezur-muinean dagoen zelula ama mesenkimalak, izaera mesodermikoa duenez, geruza horretako zelulak sortuko ditu soilik). Beste adibide bat zelula ama hematopoietikoak dira, odoleko zelula amak, odoleko zelula mota ugarietan bereiz daitezkeenak bakarrik ere.[4]
  • Zelula ama ahalguztidunak. Guraso-zelula ere esaten zaie zelula ame hauei, eta zelula mota bakarra osatzeko gaitasuna dute. Adibidez, zelula ama muskularrak muskulu-zeluletan bakarrik bereiz daitezke.[5]
  • Zelula ama oligopotenteak. Zelula mota batzuetan berreizi daitezke bakarrik.[6]

Iturriak aldatu

Aurretik aipatutako mota horiek gure gorputzeko hainbat lekuetan lor ditzazkegu. Gaur egun ikertzaileek iturri hauek identifikatu dituzte:

  • Enbrioietako zelula amak. Zelula ama horiek hiru eta bost egun bitarteko bizitza duten enbrioietatik datoz. Etapa honetan, enbrioi bat blastozisto deitzen da eta 150 zelula inguru ditu eta denak zelula amak dira.
  • Zelula ama helduak. Zelula ama horiek bost egun baino gehiagoko bizitza dute eta kantitate txikian daude ehun heldu gehienetan, hezur-muinean edo koipean, esaterako. Enbrioietako zelula amekin konparatuz, zelula ama helduek gaitasun mugatuagoa dute gorputzeko zelulak sortzeko.
  • Zelula ama pluripotentzia induzituak, zelula heldu genetikoki eraldatuak dira, enbrioi-zelula amen propietateak izan ditzaten. Zientzialariek horretarako birprogramazio genetikoa erabitzen dute.
  • Jaiotza inguruko zelula amak. Hauek likido amniotikoan edota zilbor-hesteko odolean aurki daitezke. Zelula ama horiek zelula espezializatu bihurtzeko gaitasuna ere badute.[7]

Erabilpenak aldatu

Ikerlariek eta medikuek espero dute zelula amekin egindako azterketak honako kasu hauetan lagundu ahal izatea:

  1. Gaixotasunak nola gertatzen diren hobeto ulertzea. Zelula amak hezurretako zelulak, bihotzeko muskulua, nerbioak eta beste organo eta ehun batzuk osatzera iristen direla ikustean, ikertzaileek eta medikuek hobeto uler ditzakete gaixotasunak nola garatzen diren. Ikerketa hauei esker, zelula amek erabilera kliniko ugari izan ditzakete: medikuntza birsortzailean, immunoterapian eta terapia genikoan erabil daitezke, esaterako. Izan ere, animalietan arrakasta handiak lortu dira zelula amak gaixotasun hematologikoak, 1 motako diabetesa, parkinsona, suntsipen neuronala eta infartuak tratatzeko erabiltzearekin. Baina 2012an oraindik ez zegoen gizakiei eragiten zieten ikerketa erabakigarririk. Hala ere, pixkanaka garatzen joan dira eta gaur egun gehienak ikerketa fasean edota aplikatze fasean daude jada.[8] Hauek dira horietako batzuk:
    • Minbiziaren tratamenduak. Zilbor-hesteko odolean aurkitutako zelula amak erabili dira minbizia duten pazienteak tratatzeko. Kimioterapian, hazten ari diren zelula gehienak agente toxikoek hiltzen dituzte. Kimioterapiaren zelula amen transplanteak bigarren mailako eragina saihestea lortu nahi du. Horretarako, pazientearen hezur muinaren barruan osasuntsu dagoen substantzia tratamenduan galdutakokin ordezkatzen da. Hau egiteko bi modu daude gaur egungo tratamenduetan: odol mota bera duen emaile batengandik lortzea pazientearena erabili beharrean edo hezurretako substantzia kimioterapiaren aurretik mugitu, eta ondoren berriz injektatu hezur beran.[9]
    • Immunohematologia. Zelula amen transplantea duela 50 urtetik hona erabili da gaixotasun ugari tratatzeko: anemiak, immunoeskasia... Tumoreak tratatzeko ere erabili dira: leuzemia akutuak, bularreko tumoreak, obulutegietako tumoreak etab. Hezur-muina transplantatuz lortzen da hori. Nahiz eta lehen aldakako hezurretik atera, gaur egun, odol periferikotik lortzen da. Muinaren transplantearen arrakasta, beste edozein transplanteen mailakoa izan da, bateragarritasuna antzekoa delako. Baina gizabanakoak transplantatutako ehunari errefusa emateaz gain, hezur-muinaren transplanteak badu berezitasun bat: alderantzizko norabidean ere gerta daitekela errefusa hau, hots, transplantatutako ehunaren errefusa hartzailarengan.[10]
    • Miokardioko infartu akutua. Miokardioko infartu akutua buxadura baten ondorioz sortzen da. Bihotzekoak eman ondoren, zelula amak infartatutako zonaldean 10-15 egunetan ezartzen dira. Horretarako, ardazkide bat sartzen da ezkerreko arteria koronariotik gida baten laguntzaz. Ondoren, alanbre gidaria kentzen da eta zelulak sartzeko erabiltzen da hutsune hori.[11]
  2. Medikuntza birsortzailea, bestera esanda, zelula osasuntsuak lortzen zelula gaixoak ordezkatzeko. Zelula amak zelula espezifiko bihurtzeko ahalmena dutenez, pertsonen ehun kaltetuak birsortzeko edota osatzeko erabil daitezke.
  3. Sendagai berriak probatzea, segurtasunari eta eraginkortasunari dagokienez. Pertsonengan medikamentu esperimentalak erabili aurretik, ikertzaileek zelula ama mota batzuk erabil ditzakete medikamentuen segurtasuna eta kalitatea frogatzeko. Litekeena da horrelako probek eragin zuzena izatea farmakoen garapenean, toxikotasun probetan batez ere.[12]

Eztabaida biologikoa eta etikoa aldatu

Zelula ama helduei buruzko ikerketa etorkizun handikoa den arren, baliteke zelula ama helduak enbrioi-zelula amak bezain aldakorrak eta iraunkorrak ez izatea. Litekeena da zelula ama helduak ezin manipulatzea mota guztietako zelulak sortzeko, eta beraz gaixotasunak tratatzeko erabil daitezkeen modua mugatzen du ere. Zelula ama helduek ere aldaketak izan ditzakete ingurumenaren ondorioz, hala nola toxinen ondorioz zelulek erreplikazioan zehar izandako akatsen ondorioz. Hala ere, ikertzaileek badakite zelula ama helduak uste baino moldagarriagoak direla.[13]

Eragozpen biologikoez gain, enbrioietako zelula amek polemika handia sortzen dute, In vitro programak direla eta. Klonazio terapeutikoaren ikuspegitik enbrio bat sortzea da, berehala suntsitzeko. Zelula amen gaineko ikerketak eztabaida pizten dute, batez ere aipatutako enbrioietako zelula horiek. Giza enbrioiak ezabatzearen eta teknikak ekar ditzakeen onuren arteko dilema da. Kasuak hiru ikuspuntu etiko desberdin sorrarazi dituzte. Zelula amekin ikertzearen aurka daudenen ikuspuntutik, giza enbrioiak gizaki baten egoera morala du sortzen den unetik. Ondorioz, enbrioiak besteen onuran ezabatzeak enbrioiaren eskubideak urratuko lituzke eta beraz, ez litzateke bidezkoa izango. Beste muturrean, giza enbrioia hasieran giza gorputzeko beste edozein zelularen mailan dagoela uste dutenak daude; haiei ez zaie iruditzen enbrioiak babes berezirik behar duenik. Azkenik, bi ikuspuntu horien bitartekoa dago. Hauen arabera, giza enbrioiak ez du gizaki baten egoera moral bera, ezta bizitzeko eskubide osoa ere.[14]

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ (Gaztelaniaz) «Preguntas frecuentes sobre la investigación con células madre» Mayo Clinic (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  2. ↑ Mitalipov, Shoukhrat; Wolf, Don. (2009). «Totipotency, Pluripotency and Nuclear Reprogramming» Advances in biochemical engineering/biotechnology 114: 185–199.  doi:10.1007/10_2008_45. ISSN 0724-6145. PMID 19343304. PMC 2752493. (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  3. ↑ Shenghui, He; Nakada, Daisuke; Morrison, Sean J.. (2009-11-01). «Mechanisms of Stem Cell Self-Renewal» Annual Review of Cell and Developmental Biology 25 (1): 377–406.  doi:10.1146/annurev.cellbio.042308.113248. ISSN 1081-0706. (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  4. ↑ (Ingelesez) Donovan, P. J.. (2004-09-01). «The germ cell--the mother of all stem cells.» International Journal of Developmental Biology 42 (7): 1043–1050.  doi:10.1387/ijdb.9853836. ISSN 0214-6282. PMID 9853836. (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  5. ↑ Hsu, Ya-Chieh; Fuchs, Elaine. (2012-01-23). «A family business: stem cell progeny join the niche to regulate homeostasis» Nature Reviews Molecular Cell Biology 13 (2): 103–114.  doi:10.1038/nrm3272. ISSN 1471-0072. (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  6. ↑ Humanbiotechnology as social challenge : an interdisciplinary introduction to bioethics. Ashgate 2007 ISBN 0-7546-5755-8. PMC 70045855. (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  7. ↑ (Gaztelaniaz) «Preguntas frecuentes sobre la investigación con células madre» Mayo Clinic (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  8. ↑ de la Fuente Honrubia, César; Macías Saint-Gerons, Diego; Montero Corominas, Dolores. (2012-05). «¿Es necesario modificar la normativa sobre investigaciones médicas en las que los medicamentos no son el objetivo de estudio? Respuesta de la Agencia Española de Medicamentos y Productos Sanitarios» Medicina Clínica 138 (12): 546–547.  doi:10.1016/j.medcli.2011.08.006. ISSN 0025-7753. (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  9. ↑ Gomez-Arteaga, Alexandra; Scordo, Michael; Tamari, Roni; Ruiz, Josel D.; Jakubowski, Ann A.; Papadopoulos, Esperanza B.; Giralt, Sergio A.; Perales, Miguel-Angel et al.. (2020-05-18). «Use of anti-thymocyte globulin (ATG) for the treatment of pure red cell aplasia and immune-mediated cytopenias after allogeneic hematopoietic cell transplantation: a case series» Bone Marrow Transplantation 55 (12): 2326–2330.  doi:10.1038/s41409-020-0939-9. ISSN 0268-3369. (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  10. ↑ (Ingelesez) Siminovitch, L.; McCulloch, E. A.; Till, J. E.. (1963-12). «The distribution of colony-forming cells among spleen colonies» Journal of Cellular and Comparative Physiology 62 (3): 327–336.  doi:10.1002/jcp.1030620313. ISSN 0095-9898. (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  11. ↑ Avilés, Francisco F.; San Román, José A.; García Frade, Javier; Valdés, Mariano; Sánchez, A.n.a.; de la Fuente, Luis; Peñarrubia, María J.; Fernández, María E. et al.. (2004-01). «Regeneración miocárdica mediante la implantación intracoronaria de células madre en el infarto agudo de miocardio» Revista Española de Cardiología 57 (3): 201–208.  doi:10.1016/s0300-8932(04)77091-8. ISSN 0300-8932. (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  12. ↑ (Gaztelaniaz) «Preguntas frecuentes sobre la investigación con células madre» Mayo Clinic (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  13. ↑ (Gaztelaniaz) «Preguntas frecuentes sobre la investigación con células madre» Mayo Clinic (Noiz kontsultatua: 2022-04-13).
  14. ↑ Kultur-zientifikoa. (2016-06-05). «Kultur-Zientifikoa: ZELULA AMAK» Kultur-Zientifikoa (Noiz kontsultatua: 2022-04-25).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Anamonse&oldid=8949057"(e)tik eskuratuta