Henotikon

Henotikon 482. urtean Zenon bizantziar enperadoreak (425 - 491) aldarrikatutako elkartze- edo adiskidetze-ediktua da, baina Konstantinoplako Akazio patriarkak idatzia, Siriako erlijio-baketzea lortzeko. Bertan Nestorio eta Eutikio kondenatzen dira eta Kaltzedoniako kontzilioa baino lehenagoko egoera teologiko batera itzultzen saiatzen da; beraz, azken hori ez da ia aipatzen. Nizeako (325) eta Efesoko (431) kontzilioetako erabakiak eta Zirilo Alexandriakoaren (444. urtean zendua) Anatematismoak proposatzen ditu fede-arau bakar gisa.

Henotikon
Mota	Ediktu
Egilea	Akazio Konstantinoplakoa
Argitaratze-data	482
Argumentu nagusia	Kristologia
Lanaren edo izenaren hizkuntza	Erdi Aroko greziera
Honen ondorioa	Akazioren zisma

Aurrekariak

Efesoko Kontzilioan Nestorio kondenatua izan zen, Ama Birjina Jainkoaren ama ere bazela ukatzen zuelako, eta Kristo gizonaren ama baino ez zela zioelako. Kondena idazten eta kontzilioa antolatzen, San Zirilo Alexandriakoak paper garrantzitsua izan zuen, heresiarkaren aurka hamabi Anatematismoak idatzi zituen, katolikoen doktrina Kristoren bi naturatan oinarrituta: jainkotiarra eta gizatiarra.

Antinestoriar erreakzioa neurriz gainekoa izan zen Alexandriako Eskolaren aldetik, Antiokiako Eskolaren aurkari tradizionala, Nestorioren jatorrizko eskola zena. Erreakzioa bere gorenera iritsi zen Eutikes Konstantinoplakoak irakatsi zuenean Kristorengan natura bakarra zegoela, jainkotiarra (mone physis), heresia berria sortuz: monofisismoa. Bere doktrinaren defentsan, Eutikesek Zirilok bere Anatematismoetan proposaturiko kontzeptuak erabili zituen, baina Alexandriako apezpikuak erabiltzen zituen terminoen definizioa aldatuz. Zirilok mone physis erabili zuenean ondorengo teologoek erabilitako zentzuan egin zuen, hau da, batasun hipostatiko gisa, Kristoren bi izaeren batura pertsona jainkotiar batean.

Apolinarismoarekin gertatu zen bezala, Eutikesen ideiek berriro ere arriskuan jartzen zuten berrerospenaren doktrina katolikoa, Kristoren giza izaera behar bezala ezagutzen ez zelako. Monofisiten malgutasunik eza zela eta, beranduago Alexandriako patriarka zen Dioskorok babestua, kontzilio berria egin zen, Kaltzedoniako kontzilioa (451), heresia hau formalki kondenatu zuena.

Testuinguru historikoa

Monofisiten kondenak erresistentzia gogorra izan zuen, baina ez zegoen aurka egingo zion unitate zurrunik: monofisita nekaezinen (eutikiarrak) alboan beste hainbat zeuden lerratuta, adibidez Severo Antiokiakoaren jarraitzaileak, Zirilok 433ra arte defendatutakoa ikur gisa hartuz, Kaltzedoniako formula gaitzesten zutenak. Euren ustez bi naturen batasun edo hipostasia pertsona bakar batean nestorianismoaren kontzeptua zen, era lausoagoan adierazia. Kontuan izan behar da, garai honetan, pertsonaren eta naturaren arteko desberdintasun kontzeptuala ez zela guztiz argia.

Bestalde, mugimendu monofisita arrisku larria zen Inperioarentzat, bai Sirian bai Egipton helenismoaren eta bizantziar menderatzearen aurkako korronte nazionalista indartsuekin bat egiten baitzuten. Egoerak okerrera egiten du Kaltzedoniako formularen aurkariak ekialdeko patriarkatu nagusiez jabetzen direnean. Leon I enperadorea (457-474) haien aurka borrokatu zuen, baina Basilisko usurpatzailearen (475-476) laguntzarekin, patriarkatu batzuk okupatu zituzten berriro ere. Basiliskok, entziklika (Encyklion) batean, Leon I.ak Kaltzedoniako Kontzilioari bidalitako Karta Dogmatikoa eta kontzilioaren sinboloa kondenatzen ditu. Ekialdeko 500 gotzainek sinatu zuten entziklika. Hala ere, Konstantinoplako patriarkak, Akaziok, ez zuen horrelakorik nahi, agian ikuspegi politikoengatik, usurpatzailearen erorketa azkarra aurreikusten baitzuen. Zenon legezko enperadorea (474-491) Konstantinoplan sartu zenean, Kaltzedoniako ortodoxiara itzuli zen berriro, eta Antiokiako eta Alexandriako patriarkek haren egoitzak berpiztu zituzten. Hala ere, indarkeriak bi hirietan jarraitzen zuen, eta alexandriarrek Pedro Mongo bere egoitzan inposatzea lortu zuten, oinordeko legitimoaren ordez: Juan Talaia

Bitxia da Acazio ordura arte benetako ortodoxiaren defendatzaile gisa aurkeztu izana. Horrek lagundu zion alderdi konstantinopolitarraren zuzendari bihurtzen, alexandrinoen nahien aurrean, zeinek bere independentzia bilatzen baitzuten monofisismoan makurtuta. Hala eta guztiz ere, ez zitzaion gogo handiz besarkatu nahi Kaltzedoniako fedea, horrek Erromaren norabidea argi eta garbi ezagutzea zekarren, eta Akazio erdian kokatu nahi zuen, bi joeren arteko arbitro gisa. Orain, aukera ona zen batzuei eta besteei bitartekari-lanak eskaintzeko. Anbizio handikoa, bere independentzia bilatu zuen, eta Bizantziok kristautasunaren gainerako elizetan erabateko lehentasuna izatea. Sinplizio aita santuak (468-483) ez zuen Mongoren izendapena onartzen, baina Akaziok entzungor egin zuen, eta, bitartean, enperadoreak erlijio-ediktu gisa aurkeztu zuen dokumentu baten prestaketa aztertu zuen Mongorekin. Ediktu horretan, konfesio desberdinetan komuna zen guztia laburtuz, gero, inperioaren mendekoek aurrerantzean jarraitu beharreko erlijio-araua emango da. Horrela agertzen da, inork espero ez bazuen ere, "Henotikon" izeneko ediktu ospetsua.

Ondorioak

Ekialdeko gotzain gehienek dokumentua onartu zuten bitartean, beste batzuek, baita monofisita berberek ere, atsekabetu egin ziren. Alexandriakoek, adibidez, zailtasun handiak sortu zizkioten Pedro Mongo patriarkari. Erromatik kargu hartu zioten lehen sustatzaileari, Akaziori. Sinplizioren oinordekoak, Felix III.ak (483 - 492), indarrez aritu zen, eta ikusi zuenean Akazio berak Konstantinopla adiskidetze-planean bidali zituen legatuei aurre egin ziela, sinodo bat egin zuen Erroman (484), non, Espiritu Santuaren eta agintaritza apostolikoaren izenean, Akazio apaizgabetu zuen. Akazio matxinatu egin zen, eta, mendeku gisa, diptikoetatik Felixen izena ezabatzeko agindu zuen, lehenengo zisma bizantziarra inauguratuz. Zisma hori 34 urtez luzatu zen, eta, gainera, monofisismoak Ekialdean jarraitzen zuen.

Bakea, azkenean, Justino I enperadorearen eta Hormisdas aita santuaren (514 - 523) garaietan iritsi zen, "Batasunaren Formula" berri baten pean (519). Formula horretan, Kaltzedoniako sinboloa erabat onartzen da eta Nestorio, Eutikes eta beste buru esanguratsu batzuen aurkako anatema agintzen da. Akazioren zismak, 519an bukatua, errezeloen eta desberdintasunen psikosi hori sortzen lagundu zuen, eta, gero, IX. mendetik XI. mendera bitarteko Ekialdeko Zisma ospetsuan gailenduko ziren.

Erreferentziak

.

Kanpo estekak

• Datuak: Q373987