Kultismo

Kultismoa hizkuntza klasiko batetik harturiko mailegua da. Gehienak latinetik eta, gutxiago, grezieratik hartuak izan dira eta, orokorrean, hizkuntza batean kontzeptu berri bat adierazteko hitz berria behar denean egokitzen da. Ohikoak izan dira jakintza gai berrietan.

Axularren eskutik kultismo ugari sartu ziren euskal letretan.

Ezaugarriak

• Gehienak latinetik eta grezieratik hartuak izan dira.
• Jatorrizko ezaugarri fonetikoak gorde egiten dituzte. Aldaketak gertatzekotan, hizkuntza berriko ahoskerara egokitzeko izaten dira. Aldaketa fonetiko ugariren mende ibilitako hitzak ez dira kultismoak, beraz.
• Testu idatzien bidez hedatu dira. Kristautasunaren eta eliza katolikoaren eraginez asko dira horrela zabaldutakoak.
• Batzuetan ahozko hizkuntzan ere beren bidea egiten dute, baina hizkera arrunteko moldetara makurtu gabe.

Euskal literaturan

Euskal literaturan, hasiera-hasieratik agertu dira kultismoak, herri hizkerak ez zituen kontzeptuak eta edukiak adierazteko. Gainera, euskal letretako egile gehienak elizgizonak izan dira, kultismoen erabilerara ohituak, beraz. Adibidez, egile hauek kultismo asko erabili zituzten beren lanetan:

• Joanes Leizarraga, Testamentu Berriaren itzulpenean.
• Arnaut Oihenart
• Pedro Agerre Axular
• Federiko Krutwigek joera muturreraino eraman zuen. Lapurtera klasikoa oinarri gisa hartu zuen eta kultur hitz guztiak grekotik diren-direnean ekarri zituen. Ondorioz, haren literatura hermetikoa eta zaila gertatzen ohi da.

Neologismoak

Kultismo asko neologismoen edo hitz berrien oinarrian daude.

Latinismoak

Latinismoa latin hizkuntzatik hitzez hitz mailegatutako hitza edo esamoldea da, bereziki arlo akademikoan erabiltzen dena, hala nola alter ego edo alma mater. Beste modu batez esana, euskarazko esaldi batean latinetik hartutako berezko esamoldea izango litzateke.

Ikus, gainera

• Neologia
• Latinismo

• Datuak: Q845079