Katolizismo: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
|||
15. lerroa:
Kristautasunaren lehen hiru mendeetako hainbat egoeratan, Erromako [[Gotzain|gotzainak]], katolizismoan [[Pedro apostolua|Pedro apostoluaren]] oinordekotzat jotakoak, komunitateetan esku hartzen zuen gatazkak konpontzen laguntzeko, [[Klemente I.a]], [[Viktor I.a|Victor I.a]] eta [[Kalisto I.a|Kalixto I.]]<nowiki/>a [[Aita santu|aita santuak]] <ref>{{Erreferentzia|izena=Eamon|abizena=Duffy|izenburua=Saints and Sinners|data=2020-01-13|url=http://dx.doi.org/10.12987/9780300207088|doi=10.12987/9780300207088|sartze-data=2022-04-28}}</ref> izan ziren adibideak <ref>{{Erreferentzia|izena=Peter|abizena=Müller|izenburua=Meudon (Paris) 1877–1893|argitaletxea=Springer Berlin Heidelberg|orrialdeak=126–127|data=1992|url=http://dx.doi.org/10.1007/978-3-642-58082-6_46|aldizkaria=Sternwarten in Bildern|isbn=978-3-540-52771-8|sartze-data=2022-04-28}}</ref>. Bere historiako lehen hiru mendeetan, Eliza hiru patriarkatan antolatzen zen, [[Antiokia|Antiokiako]] gotzainak, [[Siria|Siriaren]] gaineko jurisdikzioarekin, eta geroago [[Asia Txikia]] eta [[Grezia|Greziaren]] gainekoa, [[Egipto|Egiptoko]] jurisdikzioko [[Alexandria]] eta [[Mendebaldeko jurisdikzioko Erroma]]. <ref>{{Erreferentzia|izena=Julio César|abizena=Rosales Varela|izenburua=El inglés y los jóvenes en el espacio público: una aproximación a los usos del inglés en las culturas juveniles y la publicidad dirigida a los jóvenes en la Ciudad de México|argitaletxea=Universidad Autonoma Metropolitana|url=http://dx.doi.org/10.24275/uami.n870zq94c|sartze-data=2022-04-28}}</ref> Geroago, [[Konstantinopla|Konstantinoplako]] eta [[Jerusalem|Jerusalemgo]] apezpikuek patriarkak gehitu zizkioten, arrazoi administratiboengatik, "Lehen urtean Nizareako apezpikua". Erromako patriarkak ere aginte berezia zuela uste izan zen, [[Petri (apostolua)|San Pedrorekin]] zuen harremanagatik, hiri honetan hil eta lurperatua izan baitzen. <ref>{{Erreferentzia|izena=Francisco|abizena=Radecki|izenburua=Tumultuous times : the twenty General Councils of the Catholic Church and Vatican II and its aftermath|argitaletxea=St. Joseph's Media|data=2004|url=https://www.worldcat.org/oclc/56495700|isbn=0-9715061-0-8|pmc=56495700|sartze-data=2022-04-28}}</ref>
=== Ortodoxoen zisma ===
Katolizismoaren izaera, neurri handi batean Erdi Aroko [[Zisma Nagusia|Zisma Nagusiak]] baldintzatu zuen. Erdibitzearen eragile nagusia [[Aita santu|Aita Santuaren]] autoritatearen inguruko tirabirak izan ziren. [[Leon IX.a]] Aita Santuak uste zuen [[Erroma|Erromako]] Apezpikuak ekialdeko lau patriarken gaineko autoritatea zuela. Gaur egun ere, ortodoxoek adierazten dute Laugarren Kontzilioan adostutakoaren arabera, [[Konstantinopla|Konstantinopolis]] eta [[Erroma|Erromako]] apezpikuen arteko berdintasuna ezarri zela. Horretaz gain, horrenbeste garrantzia ez zuten beste kausa ere bazeuden, hala nola [[Nizeatar kredoa|nizeatar kredoan]] gehitutako klausula batek (''[[filioque klausula]]'' zeritzonak) eztabaida ere eragin zuen.
Eliza kristaua dotrina, teologia, hizkuntza, politika eta geografia arloetan bereizi zen, eta bien arteko hutsunea ez da desagertu. Are gehiago, ondotik etorri ziren hainbat gertaerak, [[1200|1200ean]] [[Gurutzadak|gurutzatuek]] Konstantinopolis arpilatzeak, areagotu egin zituzten desadostasunak.
Zismatik, ekialdeko Europako kristautasunari ortodoxoa esan izan zaio, eta Katolizismoa hertsiki Erromako aita santuaren nagusitasuna onartzen duen adarra izan da, lehen garai haietan Europa Mendebaldera mugatua.
=== Mendebaldeko Zisma ===
Beste zisma larri bat [[Mendebaldeko Zisma]] ([[1378]]-[[1416]]) izan zen, zeinean [[Aita santu|Aita Santuak]] [[Avignon|Avignon-en]] bizi ziren eta gehienak [[Frantzia|frantziarrak]] ziren. Hala ere, [[Erroma|Erroman]] beste Aita Santu bat izendatu ohi zen, Elizaren banaketa eraginez 80 urtetan zehar.
Konponbiderako negoziazioen ondoren, 1414an [[Konstantzako kontzilioa|Konstantzako Kontzilioa]] egin zen, eta han [[Gregorio XII.a|Gregorio XII.ak]], Erromako Aita Santuak, bere borondatez uko egiten zion bere karguari. Espero zen bertanAvignongo Aita Santuak, [[Benedikto XIII.a|Benedikto XIII.ak]], gauza bera egingo zuela, baina karguari eutsi nahi izan zion, baina [[Germaniako Erromatar Inperio Santuko enperadore|Germaniako Erromatar Inperio Santuko]] enperadorearen presioz, bakartuta geratu zen eta Herrialde Katalanetan errefuxiatu zen, [[Peñíscola|Peñiscola]] hiriko ''Papa Luna'' delakoa bilakatuz. Azkenik, 1417an beste Aita Santu bat aukeratu zuten, [[Martin V.a]] eta horrela amaitu zen Mendebaldeko Zisma.
=== Erreforma protestantea eta konfrarreforma ===
Eliza Katolikoaren beste krisi une definitzailea [[XVI. mendea|XVI. mendean]] sortutako Erreforma protestantea izan zen.
== Erromatar eliza katoliko apostolikoa ==
| |||