Altzola (Elgoibar): berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
osatzen |
||
15. lerroa:
'''Altzola''' [[Elgoibar]]ko iparraldean dagoen auzoa da, [[Mendaro]]rako bidean eta [[Deba (ibaia)|Deba ibaiaren]] ertzean kokatutakoa. Historikoki, Altzolak berebiziko garrantzia izan zuen [[Behe Erdi Aroa|Behe Erdi Aro]]<nowiki/>tik aurrera, [[Gaztela]] eta kostaldearen arteko merkataritza bidean askotariko produktuak kabarretan ibaiz garraiatzeko abiapuntua zelako. [[XIX. mendea|XIX. mende]]<nowiki/>tik aurrera [[ur mineral]]<nowiki/>en ustiaketa hasi zen, hasieran [[bainuetxe]] eta ostalaritza arloan, eta gero ur botilatuaren ekoizpenean.
== Geografia ==
Historikoki, etxe eta lonjak ibaiaren eskuin aldean kokatzen ziren. Ibaiaren ezker aldean baratzak, etxe bakarren bat, eta zubi ondoan San Anton eliza eta ospitala zeuden. San Anton eliza egon zen lekuan gero Bainuetxeko sukurtsala egon zen eta 1996ean Zubia jatetxea aurkitzen zen.<ref name=":1">ARRIETA, Pello. 1996. Txokorik txoko, Altzola. [https://barren.eus/ Barren aldizkaria], 1996-IV-12.</ref>
== Historia ==
Antzinan Mendaroko bailaran kokatzen bazen ere, Altzola Elgoibarko auzo da azken herri hau sortu zenetik, 1346tik alegia.<ref name=":2">ARRIETA, Pello. 1996. Txokorik txoko, Altzola. [https://barren.eus/ Barren aldizkaria], 1996-III-29. </ref>
Altzola garraio ontzien portu garrantzitsua izan zen [[Deba]]<nowiki/>ra arte doan ibaiaren tartean. [[Burdinola|Burdinolekin]] lotutako gaiez gain, Gaztela aldetik ekartzen zen [[artile]]<nowiki/>rako ere puntu estrategikoa zen; horraino [[mando]]<nowiki/>z garraiatutako fardelak bertan itsasora zuzenean eramateko aukera baitzegoen, [[Ala (ontzia)|ala edo gallupa]] izeneko enbarkazioetan,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lanbide gogorra - Aintzinako lanbideak|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/aintzinako-lanbideak/alariak-gallupariak-lanbide-gogorra|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2021-10-09}}</ref> denbora eta dirua aurreztuz. Auzoko biltegietan salgai asko pilatzen ziren: Gasteiztik etorritako artilea; [[Leintz Gatzaga|Leintz-Gatzaga]]<nowiki/>tik etorritako [[zamari]]<nowiki/>en generoa; [[Arrasate]]<nowiki/>ko [[altzairu]]<nowiki/>a; [[Oñati]], [[Elgeta]] eta [[Elorrio]]<nowiki/>ko [[azkon]]<nowiki/>ak eta [[pika]]<nowiki/>k; [[Bergara]], [[Soraluze]], [[Elgoibar]] eta [[Ego ibarra|Ego ibarreko]] armak; [[Lumera|bale-koipe]]<nowiki/>a, [[bakailao]]<nowiki/>a, [[linazi]]<nowiki/>a eta beste.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=José Antonio|abizena=Azpiazu|izenburua=El trayecto fluvial Altzola-Deba|orrialdeak=163–190|abizena2=Maiztegi|izena2=Xabier Elorza|data=2009|url=https://docplayer.es/84154079-Azpiazu-elorza-jose-antonio-elorza-maiztegi-javier-el-trayecto-fluvial-altzola-deba-itsas-memoria-revista-de-estudios-maritimos-del-pais-vasco.html|aldizkaria=Itsas memoria: revista de estudios marítimos del País Vasco|alea=6|issn=1136-4963|sartze-data=2021-10-03}}</ref>▼
▲Altzola garraio ontzien portu garrantzitsua izan zen [[Deba]]<nowiki/>ra arte doan ibaiaren tartean. [[Burdinola|Burdinolekin]] lotutako gaiez gain (lehen aipu dokumentala 1442koa da<ref name=":2" />), Gaztela aldetik ekartzen zen [[artile]]<nowiki/>rako ere puntu estrategikoa zen; horraino [[mando]]<nowiki/>z garraiatutako fardelak bertan itsasora zuzenean eramateko aukera baitzegoen, [[Ala (ontzia)|ala edo gallupa]] izeneko enbarkazioetan,<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Lanbide gogorra - Aintzinako lanbideak|hizkuntza=eu-ES|url=https://www.gipuzkoa.eus/eu/web/aintzinako-lanbideak/alariak-gallupariak-lanbide-gogorra|aldizkaria=ORAIN Gipuzkoa|sartze-data=2021-10-09}}</ref> denbora eta dirua aurreztuz. Auzoko biltegietan salgai asko pilatzen ziren: Gasteiztik etorritako artilea; [[Leintz Gatzaga|Leintz-Gatzaga]]<nowiki/>tik etorritako [[zamari]]<nowiki/>en generoa; [[Arrasate]]<nowiki/>ko [[altzairu]]<nowiki/>a; [[Oñati]], [[Elgeta]] eta [[Elorrio]]<nowiki/>ko [[azkon]]<nowiki/>ak eta [[pika]]<nowiki/>k; [[Bergara]], [[Soraluze]], [[Elgoibar]] eta [[Ego ibarra|Ego ibarreko]] armak; [[Lumera|bale-koipe]]<nowiki/>a, [[bakailao]]<nowiki/>a, [[linazi]]<nowiki/>a eta beste.<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=José Antonio|abizena=Azpiazu|izenburua=El trayecto fluvial Altzola-Deba|orrialdeak=163–190|abizena2=Maiztegi|izena2=Xabier Elorza|data=2009|url=https://docplayer.es/84154079-Azpiazu-elorza-jose-antonio-elorza-maiztegi-javier-el-trayecto-fluvial-altzola-deba-itsas-memoria-revista-de-estudios-maritimos-del-pais-vasco.html|aldizkaria=Itsas memoria: revista de estudios marítimos del País Vasco|alea=6|issn=1136-4963|sartze-data=2021-10-03}}</ref>
Halere, dokumentazioan "''puerto fluvial de Alzola''" honen aipuak ugariak izan arren, historiografian ez da hainbeste ikertu izan.<ref name=":0" /> Adibidez, [[Esteban Garibai]]<nowiki/>ek Deba ibaiaren ibilbidea deskribatzearekin batera aipatu zuen Altzola, 1571ean, Elgoibarri zegokion zatian zera adieraziz: "''media legua más abaxo está el lugar de Alzola, de donde se navega este río hasta el mar con barcos pequeños, que llaman alas, que son largas y angostas al modo de las góndolas venecianas, en las quales baxan y suben muchas mercadurías''".<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Los XL libros d'el compendio historial de las chronicas y vniuersal Historia de todos los reynos de España [Texto impreso] / compuestos por Esteuan de Garibây y Çamálloa ... - Garibay y Zamalloa, Esteban de - Libro - 1571|hizkuntza=en|url=http://bdh.bne.es/bnesearch/detalle/bdh0000013638|aldizkaria=bdh.bne.es|sartze-data=2021-10-06}}</ref>
[[Bizkaia|Bizkai]]<nowiki/>ko [[Meatzaldea|Meatzaldetik]] zetozen itsasontziek, esate baterako, ibaian gora egiten zuten Iruroguen (''Iruroin'') izeneko [[Errenta (argipena)|errenteria]]<nowiki/>raino, Debatik 3 bat kilometrotara. Puntu horretan ibaiaren sakonera txikiak garraio mota aldaketa eskatzen zuen, eta generoa (itsasuntzi bakoitzak 400 [[kintal]] garraiatzen zituen) ur ertzeko harritzan lagatzen zen, ibaian gora eramango zuten alak etorri arte (20 bat zmtako [[Zingo|zingoa]] zutenak<ref>{{Erreferentzia|abizena=Amatiño|izenburua=De Deba a Altzola, río arriba|hizkuntza=eu|url=https://eibar.org/blogak/amatino/de-deba-a-altzola-rio-arriba|aldizkaria=Eibar.ORG {{!}} Eibarko peoria|sartze-data=2021-10-09}}</ref>). Iruroguen ez zen Deba eta Altzola arteko errenteria bakarra, beste puntu batzuetan ere (''Aunçuriça, Recabarren, [[Astigarribia]]'') deskarga eta kontroleko gune gehiago baitzeuden.<ref name=":0" />
Burdinoletako arduradunen ohizko bilerak San Anton elizan egiten ziren.<ref name=":1" />
Negozioaren beste zati handi bat bale-koipeari zegokion. Altzolan biltegi asko zeuden, [[Andaluzia]]<nowiki/>tik ekarritako [[buztin]]<nowiki/>ezko [[Tina (ontzia)|tina]] handiekin. Tina hauek itsasotik ekarritako bale-koipea gordetzeko alokatzen ziren; hortik saldutako koipea [[Zahato|zahagi]]<nowiki/>etara aldatzen zen, zamarietan Gasteiz eta Gaztela aldera eramateko. Esate baterako, 1546 urtean Andres de Alzolaren etxean ([[Olaetxea dorretxea (Altzola)|Olaetxea]]<nowiki/>ko biltegia, agian?) 63 tina zeuden, eta haien alokairua (bakoitzarengatik 5 erreal eta erdi urtean) bere diru iturri nagusia zen.<ref name=":0" />
XVI. mende amaieran, ibaiaren ezker aldean beste eliza bat eraiki zen, bertako semea zen frai Domingo Altzola apezpiku domingotarrak Guadalajaratik (Mexiko) bidalitako oinplano eta diruari esker.<ref name=":1" />
== Demografia eta biztanleria ==
| |||