Karrantza: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
Euskal Herriko udalerrien eredura ekartzea, eta beste |
|||
1. lerroa:
{{Bizkaiko udalerri infotaula
| izena = Karrantza '''edo''' Karrantza Harana
| bandera = Karrantza_udal_ikurrina.svg
| armarria = Escudo de Carranza.svg
23. lerroa:
| oharrak =
}}
'''Karrantza''' edo '''Karrantza Harana'''<ref name =
==
[[Euskaltzaindia]]k arautu duenez, ''Karrantza'' da udalerriaren euskarazko izen nagusia, eta ''Karrantza Harana'' izen osoa (Karrantzako Udalak izen ofizialtzat onartua) ere egokia da. Horrela erabiltzean, gogoratu behar da ''Harana'' izenaren bukaerako ''–a'' artikulua dela. Hortaz, udalaren izen osoa erabiltzean honakoa da bidea: ''Karrantza Harana,
=== Mugak ===▼
Karrantza Haranarekin''..., baina ''Karrantza Haranean, Karrantza Haranetik, Karrantza Haranera''... Era berean, izen horrek bere azken ''–a'' galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean; adibidez: ''Karrantza Haran maitea, Karrantza Haran osoan, Gure Karrantza Haran hau''...<ref name = Euskaltzaindiaren145.araua />
== Geografia ==
[[Armañón
=== Mugakideak ===
Karrantzak muga egiten du iparraldean [[Guriezo]] haranarekin ([[Kantabria]]); hegoaldean, [[Mena Harana]]rekin ([[Burgos]]); ekialdean, [[Turtzioz]]ekin eta [[Villaverde Turtzioz]]ekin (Kantabria); eta mendebaldean, [[Lanestosa]]rekin, [[Soba (Kantabria)|Soba]] haranarekin, [[Ramales de la Victoria]]rekin eta [[Rasines]]ekin (Kantabria).
=== Auzoak ===
86 ⟶ 91 lerroa:
*Treto: 16 bz.
*Valnera: 34 bz.
▲=== Inguru naturala ===
▲[[Armañón|Armañon]] ingurua [[Armañongo natura parkea|parke naturala izendatua]] izan zen [[2006]]ko [[irail]]ean. Horrez gain, [[Ordunteko mendilerroa]] ere babestuta dago, udalerriaren hegoaldean daudenak. Iparraldean, aldiz, [[Peña del Moro]] eta [[El Mazo|Peña del Mazo]] mendiak ditugu, eta ipar-ekialdean [[Pico del Carlista|Raneroko]] gailurra.
▲Bestela, [[ibai]]rik nagusiena [[Karrantza (ibaia)|Karrantza ibaia]] da, [[Asón (ibaia)|Asón]] ibaiaren adarra dena. Beste ibai txiki batzuk ere badaude haranean: Seco, Callejo, Escaleras, Bernales, Cuadro eta Presa.
== Historia ==
Karrantza haranean hainbat eta hainbat monumentu megalitiko daude,K. a. 35.000 urte ingurukoak, gizakiaren lehenengo aztarnak [[Erdi Paleolito]]koak dira. [[Venta Laperra (leizea)|
Bestalde, [[Erromatar Inperioa]]ren aztarna nagusiak La Zorra de Tocornaleko leizean (Soscaño auzoan) topatutako [[III. mendea|III. mendeko]] txanponak dira, eta herria ''Carrantia'' izenarekin aipatzen da historian lehen aldiz [[VIII. mendea]]n. Garai hartan, [[Asturiasko Erresuma|Asturiasko]] erregea Alfonso I.ak lurralde hauek kristautu zituen eta horrela lehenengo elizak eta kontzejuak sortu zituzten: Ahedo, Ibáñez edo Biañez, San Esteban, Sierra eta Soscaño. Karrantza errepublika moduan eratu zuten, eta [[XIII. mendea]] arte ez zuen [[Bizkaiko jaurerria|Bizkaiarekin]] bat egiten hasi, [[Diego V.a Lopez Harokoa|Diego Lopez V.a Harokoa]] jaunaren garaian. Hala ere, hurrengo mendeetan erakunde propioak mantendu zituzten karrantzarrek eta [[Avellaneda (Sopuerta)|Avellanedako]] ([[Sopuerta]]) Juntaren aginduei jarraitzen zieten. Azkenik, [[XVIII. mendea|XVIII. mendeko]] hasieran batasun osoa sortu zuten Bizkaiko beste eskualdeekin.
Azken mendeetan, ohiko jarduerak izan diren [[nekazaritza]] eta [[abeltzaintza]]rekin batera [[industria]] oso apala izan zuen haranak. Ondorioz, [[XIX. mendea|XIX. mendeko]] bigarren erdialdean migrazio mugimendu handiak izan ziren Karrantzatik beste leku batzuetara. Romualdo Chavarri indianoak [[trenbide]]a eramatea lortu zuen eta harekin batera industria eta ekonomia suspertu zituen.
Abeltzaintzari dagokionez, aipatzekoa da bertako bi ardi arraza gorde direla:
*[[Karrantzako ardi
*[[Karrantzako ardi
Gainera, Karrantzan badira [[ardi latx]] ugari ere.
== Demografia ==
109 ⟶ 119 lerroa:
== Politika ==
=== 2011ko udal hauteskundeak ===
[[2011ko udal eta foru hauteskundeak Hego Euskal Herrian|2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako]] emaitzen ondorioz
{{Udal hauteskunde infotaula
|data = 2011ko maiatzaren 22
140 ⟶ 150 lerroa:
}}
==
▲*Karrantza landa eremuko udalerria da. [[Nekazaritza]]k eta, batez ere, [[abeltzaintza]]k garrantzi handia du. Dena den, azken aldi honetan turismoak ere indar handia hartu du.
[[File:Karrantza geltokia.jpg|thumb|[[Karrantzako geltokia]]]]▼
[[Ambasaguas]] auzoan [[Renfe Feve]] tren konpainiaren [[Karrantzako geltokia]] dago.▼
===Autobusak===▼
*[[Ranero]]ko haitzetan [[Pozalagua]] izeneko kobazuloa dago. Kobazulo honetan munduan topatu den estalaktika exzentrinkoen bildumarik handiena dago. Haitz hauetan ere [[Torca del Carlista|Torca del carlista]] izeneko leizea ere badago, Europako handiena dena.▼
[[Bizkaibus]] hiri-arteko autobus zerbitzuaren hurrengo lineak udalerritik pasatzen dira:▼
{{Bizkaibus A0652}}▼
*[[Aizkoko Estazio Megalitikoa]]: Karrantza haranean eta Mena Haranaren (Burgos) artean dago. Bizkaiko handienetariko bat da. 26 monumentu ditu.▼
Gainera Karrantzan autobus konpainia pribatu bat dago, [http://www.guiasamarillas.es/empresa/3703728_autocares-portibus.html Portibus] izenekoa.▼
*[[Manzaneda de Biañez|Biañez]] auzoan, berriz, [[Karpin Abentura]] izeneko parke tematikoa dago; erakargarria da bertan dagoen Terrasauro parkea.▼
==
Irailaren 18an [[El Suceso]]
Festa eguna El Sucesoko zelaietan ospatzen da, egunean zehar, herri bazkaria, [[Euskal dantzak]], erromeria eta ohikoa den zezen lasterketa daude.
156 ⟶ 169 lerroa:
Jai-zikloak, era askotako eskaintzak ditu. Urtean zehar, parrokietako eta bere santuaren omenez Karrantza Haraneko auzoetako bakoitzean ospatzen diren jaiak ugariak izanez.
Auzoen jai
Nekazaritza azoka: eskulangintza eta nekazaritza-produktuen urriko lehen asteburuan Kontxako plazan ospatzen den azoka da.
[[Euskal jaiak|Euskal Jaia]] Mendi Harana dantza taldearen eskutik sortu zen 2004ko abuztuan. Jaiaren helburua, gazte dantzariei motibatzea zen eta baita ere, Karrantzako tradizioak modu ludikoan erakustea. 2004an harri zulatzaileekin hasi ziren hurrengo urteetan asto lasterketak,sega proba, ardi ile mozketa, txakur artzainak eta harri-jasotzaileak. Hori
guztia, arratsalde-gaueko erakusketen aparte. Gaur egun oro har jaiek garrantzia galdu dute, baina Euskal Jaia sendotu da
▲guztia, arratsalde-gaueko erakusketen aparte. Gaur egun oro har jaiek garrantzia galdu dute baina Euskal Jaia sendotu da inongo Karrantzano-rik falta izan ezin zaion jaia bezala.
''Marzas
[[Fitxategi:Plaza y ermita de El Suceso.jpg|thumb|[[El Suceso]] auzoko plaza eta baseliza]]
198 ⟶ 209 lerroa:
*Azaroa: San Andrés (Biañez)
==
▲*[[Karrantzako ardi muturbeltz|Ardi muturbeltz]] edo muturzuri: Euskal Herriko bertako ardi arraza bat da. Bere banaketa eremua bereziki Bizkaiko Karrantza Haranean kokatzen bada ere, ardi hauek Euskal Herriarekin mugakideak diren Kantabriako zenbait herrietan aurkitu daitezke ere.
▲*[[Karrantzako ardi muturgorri|Ardi muturgorri]]: muturbeltzaren gertuko [[ekotipo]]a, baina ugariagoa.
▲*[[Ranero]]ko haitzetan [[Pozalagua]] izeneko kobazuloa dago. Kobazulo honetan munduan topatu den estalaktika
▲== Garraioa ==
▲[[File:Karrantza geltokia.jpg|thumb|[[Karrantzako geltokia]]]]
▲[[Ambasaguas]] auzoan [[Renfe Feve]] tren konpainiaren [[Karrantzako geltokia]] dago.
▲*[[Aizkoko Estazio Megalitikoa]]: Karrantza haranean eta Mena Haranaren (Burgos) artean dago. Bizkaiko handienetariko bat da. 26 monumentu ditu.
▲===Autobusak===
▲[[Bizkaibus]] hiri-arteko autobus zerbitzuaren hurrengo lineak udalerritik pasatzen dira:
▲*[[Manzaneda de Biañez|Biañez]] auzoan, berriz, [[Karpin Abentura]] izeneko parke tematikoa dago; erakargarria da bertan dagoen Terrasauro parkea.
▲{{Bizkaibus A0652}}
▲Gainera Karrantzan autobus konpainia pribatu bat dago, [http://www.guiasamarillas.es/empresa/3703728_autocares-portibus.html Portibus] izenekoa.
== Karrantzar ospetsuak ==
241 ⟶ 233 lerroa:
== Bibliografia ==
* {{es}} Paliza Monduate, Maite: ''La arquitectura residencial en Carranza desde finales del siglo XIX hasta mediados del siglo XX''.
* {{es}} Paliza Monduate, Maite: ''Guía de la arquitectura indiana en Karrantza y Lanestosa''.
* {{es}} Díaz García, Miguel Sabino: ''Los hornos y el pan en el valle de Karrantza''.
* {{es}} Díaz García, Miguel Sabino: ''Ritos de pasaje : la muerte en el Valle de Carranza ''.
* {{es}} Díaz García, Miguel Sabino: ''La ganadería a lo largo del siglo XX en el Valle de Carranza''.
* {{es}} Peña Cerro, Luis Manuel: ''Medicina popular en el Valle de Carranza''.
* {{es}} Peña Cerro, Luis Manuel: ''La crianza de ganado y la cuadra en el Valle de Carranza''.
* {{es}} Peña Cerro, Luis Manuel: ''Juegos infantiles en Carranza''.
* {{es}} Peña Cerro, Luis Manuel: ''Ritos del nacimiento al matrimonio en el Valle de Carranza''.
* {{es}} Peña Cerro, Luis Manuel: ''Creencias y supersticiones en el Valle de Carranza''.
* {{es}} Saratxaga Garai, Aranzazu: ''Carranza: estudio histórico-artístico'', Bizkaiko Foru Aldundia.
== Erreferentziak ==
258 ⟶ 250 lerroa:
== Kanpo loturak ==
{{commonskat}}
*
*
*
{{Karrantzako auzo aurkibidea}}
| |||