Arbroatheko Aldarrikapena: berrikuspenen arteko aldeak

[[Fitxategi:Declaration of arbroath.jpg|righteskuinera|thumb|Arbroatheko Aldarrikapenaren (1320) erreprodukzioa.]]

'''Arbroatheko Aldarrikapena''' [[Eskoziako Erresuma]]ren [[independentzia aldarrikapen]] bat izan zen, [[Arbroath]]en [[1320|1320ko]]ko [[apirilaren 6]]ean 51 jauntxok sinatutakoa. Aldarrikapen hori [[Joan XXII.a]] [[aita santu]]ari igorritako eskutitz batean adierazi zen, eta bertan eskatu zioten eskoziar herria zein [[Roberto I.a Eskoziakoa|Roberto I.aak]]k eskoziar lurraldearen gain zuen subiranotasuna aintzat har zitzan.

== Agiria ==

[[FileFitxategi:Morning light - geograph.org.uk - 1658242.jpg|thumb|Arbroatheko abadiaren aztarnak]]

Agiria moldatzeko orduan, oso hizkera literarioa erabili zen, entzuteko atsegina, [[:en:Baldred Bisset|Baldred Bisset]]ek aipatutako eskoziarren antzinako jatorriaren mitoak landuz eta Erromarekiko duten lotura nabarmenduz. Gero, agiriak 1309ko [[Elizjendearen Adierazpena (Eskozia)|Elizjendearen Adierazpena]] ekartzen du gogora: [[Roberto I.a Eskoziakoa|Roberto de BruceBrucek]]k eskoziarrak ingelesen uztarpetik askatu zituela aipatzen da. Are, tonua igoz, adierazten da erregeak ingelesen menpe jartzeko ideia izango balu, hura bota eta gaitasuna duen norbait hautatuko luketela trukean;<ref name=":0">Oliver, Neil. 2009, 148-149. or.</ref> horren arabera, erregea ez da errege "Jainkoaren graziaz".<ref name=":4" />

{{esaera2|Zinez ez dugu borrokatzen aintzagatik, ondasunengatik, ohoreagatik, baizik eta askatasunagatik, horregatik bakarrik, ezein gizon zintzok ez baitio hari uko egingo, bizitzaren truke ez bada.<ref name=":1">Oliver, Neil. 2009, 150. or.</ref>}}

Ondoren, aita santuari erregutzen dio Eduardo II.a erregearekin Eskoziaren alde, "Erromaren alaba kuttuna"ren (Eskoziaren) alde, bitartekari lana egiteko, "gu, eskoziarrak, bakean utz gaitzan". Bukatzeko, aita santuari eskoziarren larruan jartzeko eskatzen zaio, baita adierazi ere [[Ingeles (herria)|ingeles]]<nowiki/>ek eragotzi egiten zutela eskoziarrek beren armada musulmanen kontra bidaltzea, eta eskoziarrek beren buruaren jabe, independente nahi zutela. Are, gauzak konpontzeko ezer egingo ez balu, agiriak ''aita santua'' egiten du errudun "kristauak hiltzen jarraitzeagatik eta arimak galtzeagatik". Guztiagatik ere, ez zuten [[Avignoneko_AitasantutzaldiaAvignoneko Aitasantutzaldia|Avignongo eliza agintariaagintariaren]]ren iritzia aldatu, ez berehala behintzat,<ref name=":1">Oliver, Neil. 2009, 150. or.</ref><ref name=":4" /> are, eskoziar erregeak eskumikatuta egoten jarraitu zuen.<ref name=":4" />

[[FileFitxategi:Constitution of the United States, page 1.jpg|thumb|Estatu Batuetako 1787ko konstituzioa: "GUK, HERRIAK" sinatuta]]

Agiriak argi uzten du erregea 'herria'ri zor zaiola,<ref group="oh">[[Elizjendearen Adierazpena (Eskozia)|Elizjendearen AldarrikapenAldarrikapenean]]ean bezala, testuinguru honetan, 'herria' erresumako jaun eta elizgizon nabarmenak ziren: [[Erresumako Erkidegoa (Eskozia)|Erresumako Erkidegoa]].</ref> eta trukean, behar bezala jokatuz gero, herriak erregea babestuko zuela, hura ''[[primus inter pares]]'' den neurrian.<ref name=":1">Oliver, Neil. 2009, 150. or.</ref><ref name=":2">Oliver, Neil. 2009, 174. or.</ref> Agiriak eta bere aurrekariak, [[Elizjendearen Adierazpena (Eskozia)|Elizjendearen AdierazpenaAdierazpenak]]k, argi erakusten dute [[Joan Duns Eskoto]]ren pentsamenduaren marka.<ref name=":2" /> Agirian, dialektika bat adierazten da, erregearen botere absolutuaren eta hura kontrolpean edukitzearen artekoa, eta XVI. mendeko [[presbiterianismo]] indartsua (''[[:en:covenanters|covenanters]]'') hauspotu zuen (erregea 'herria'ren aurrean erantzule nahi zuten): bi indar horien arteko hitzarmenaren ideia da.<ref name=":3">Oliver, Neil. 2009, 235. or.</ref><ref name=":4" /> Alde horretatik, eragin handia izan zuen Amerikako Estatu Batuetako independentziarako mugimenduan, adibidez, [[Ameriketako Estatu Batuetako Independentzia Aldarrikapena|Independentzia Aldarrikapenean]], zati batean Arbroatheko Aldarrikapenean oinarrituta,<ref name=":4" /> eta [[Ameriketako Estatu Batuetako Konstituzioa|KonstituzioaKonstituzioan]]n<nowiki/>.