Marte: berrikuspenen arteko aldeak

Marteko iraganeko [[Bizigarritasun planetario|bizigarritasun potentziala]] aztertzen ari diren ikerketak egiten ari dira, [[Bizia Marten|gaur egungo bizia]] aurkitzekoak ere. Etorkizunerako astrobiologia misioak aurreikusi dira, besteak beste, [[Mars 2020|''Mars 2020'']] eta ''[[ExoMars]]'' roverrak.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Using Curiosity to Search for Life|url=http://www.marsdaily.com/reports/Using_Curiosity_to_Search_for_Life_999.html|aldizkaria=marsdaily.com|sartze-data=2018-10-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mars mystery: ExoMars mission to finally resolve question of life on red planet|hizkuntza=en|data=2015-05-21|url=http://www.euronews.com/2015/05/21/mars-mystery-exomars-mission-to-finally-resolve-question-of-life-on-red-planet/|aldizkaria=euronews|sartze-data=2018-10-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Life on Mars? NASA's next rover aims to find out.|data=2015-01-05|url=https://www.csmonitor.com/Science/2015/0105/Life-on-Mars-NASA-s-next-rover-aims-to-find-out|aldizkaria=Christian Science Monitor|issn=0882-7729|sartze-data=2018-10-11}}</ref> Ur likidoa ezin da Marteko azaleran egon atmosferako presioa oso baxua, Lurrekoa baino % 1 baino txikiagoa baita<ref name=":3">{{Erreferentzia|izenburua=NASA - NASA Rover Finds Clues to Changes in Mars' Atmosphere|hizkuntza=en|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/msl/news/msl20121102.html|aldizkaria=www.nasa.gov|sartze-data=2018-10-11}}</ref>, epe laburretan altuera txikienetan izan ezik.<ref name=":4">{{Erreferentzia|izenburua=Mars|url=http://solarsystem.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Mars&Display=Facts|aldizkaria=Solar System Exploration: NASA Science|sartze-data=2018-10-11}}</ref><ref name=":5">{{Erreferentzia|izena=Jennifer L.|abizena=Heldmann|izenburua=Formation of Martian gullies by the action of liquid water flowing under current Martian environmental conditions|hizkuntza=en|data=2005|url=https://doi.org/10.1029/2004JE002261|aldizkaria=Journal of Geophysical Research|alea=E5|zenbakia=110|issn=0148-0227|doi=10.1029/2004je002261|sartze-data=2018-10-11}}</ref> Bi poloetako izotz kaskoak urez egindakoak direla dirudi.<ref name=":6">{{Erreferentzia|izena=V.-P.|abizena=Kostama|izenburua=Recent high-latitude icy mantle in the northern plains of Mars: Characteristics and ages of emplacement|hizkuntza=en|abizena2=Kreslavsky|abizena3=Head|izena2=M. A.|izena3=J. W.|data=2006|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2006GeoRL..3311201K|aldizkaria=Geophysical Research Letters|alea=11|zenbakia=33|issn=0094-8276|doi=10.1029/2006GL025946|sartze-data=2018-10-11}}</ref><ref name=":7">{{Erreferentzia|izena=Shane|abizena=Byrne|izenburua=A Sublimation Model for Martian South Polar Ice Features|orrialdeak=1051–1053|hizkuntza=en|abizena2=Ingersoll|izena2=Andrew P.|data=2003-02-14|url=http://science.sciencemag.org/content/299/5609/1051|aldizkaria=Science|alea=5609|zenbakia=299|issn=0036-8075|pmid=12586939|doi=10.1126/science.1080148|sartze-data=2018-10-11}}</ref> Hego poloko [[izotz kasko]]an dagoen ur izoztuaren bolumena, urtu egingo balitz, nahikoa izango litzateke planetaren azalera osoa 11 metroko sakoneran urperatzeko.<ref name=":8">{{Erreferentzia|izenburua=NASA Jet Propulsion Laboratory - News|data=2009-04-20|url=https://web.archive.org/web/20090420204127/http://jpl.nasa.gov/news/news.cfm?release=2007-030|sartze-data=2018-10-11}}</ref> 2016ko azaroan, [[NASA]]k [[Ura Marten|lurpeko izotz]] asko aurkitu zuen Marteko [[Utopia Planitia]]n. Bertan dagoen ur bolumena [[Superior]] lakuan dagoenaren baliokidea litzateke.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=LAKE OF frozen WATER THE SIZE OF NEW MEXICO FOUND ON MARS – NASA|hizkuntza=en|url=https://www.theregister.co.uk/2016/11/22/nasa_finds_ice_under_martian_surface/|sartze-data=2018-10-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Mars Ice Deposit Holds as Much Water as Lake Superior|url=http://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?release=2016-299|aldizkaria=NASA/JPL|sartze-data=2018-10-11}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Catalog Page for PIA21136|url=http://photojournal.jpl.nasa.gov/catalog/PIA21136|aldizkaria=photojournal.jpl.nasa.gov|sartze-data=2018-10-11}}</ref>

 

 

== Ezaugarri fisikoak ==

Nahiz eta [[Ilargia|Ilargiaren]] mapa egiteagatik ezagunagoak diren, [[Johann Heinrich Mädler]] eta [[Wilhelm Beer]] lehen "aerografoak" izan ziren. Marteko gainazalaren egitura gehienak iraunkorrak zirela baieztatu zuten lehenik eta planetaren biraketa-denborak zehaztasunez deskribatzea lortu zuten. 1840. urtean, Mädlerrek hamar urtetako behaketak batu zituen eta Marteko lehen mapa marraztu zuen. Marka ezberdinei izenak izenak eman beharrean, Beer eta Mädlerrek hizkiak soilik erabiliz izendatu zituzten. Meridian Bay (Sinus Meridiani), adibidez, "a" izan zen.<ref>{{Erreferentzia|izena=William|abizena=Sheehan|izenburua=The planet Mars : a history of observation and discovery|argitaletxea=Tucson : University of Arizona Press|data=1996|url=http://archive.org/details/planetmarshisto00shee|sartze-data=2018-10-13}}</ref>

[[Fitxategi:PIA11176 - A Recent Cluster of Impacts.jpg|alt=Krater hauek berriak dira, 2008 eta 2014. urteen artean gertatu baitira, orbitatik ikusi ahal izan zenez.|thumb|Krater hauek berriak dira, 2008 eta 2014. urteen artean gertatu baitira, orbitatik ikusi ahal izan zenez.]]

 

 

Marteko ekuatorea bere errotazioaren arabera definitzen da, baina bere [[Meridiano nagusi|Meridiano Nagusia]] puntu arbitrario baten aukeraketa bidez zehaztu zen, Lurrekoa ([[Greenwich meridianoa|Greenwich]]) bezala. Mädler eta Beerek 1830. urtean Marteko lehen mapetan lerro bat hautatu zuten. 1972an [[Mariner programa|Mariner 9]] espazio-ontziak Marteren irudi asko lortu zituenean, [[Sinnus Meridiani]] zonaldeko krater txiki bat (geroago [[Airy-0]] izendatua), aukeratu zen 0.0º longitudea zehazteko, jatorrizko aukeraketarekin bat etor zedin.<ref>{{Erreferentzia|izena=Archinal, B.|abizena=A.|izenburua=Mars, the Meridian, and Mert: The Quest for Martian Longitude|hizkuntza=en|abizena2=M.|izena2=Caplinger,|data=2002-12|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2002AGUFM.P22D..06A|aldizkaria=AGU Fall Meeting Abstracts|sartze-data=2018-10-13}}</ref>

[[Fitxategi:PIA19088-MarsCuriosityRover-MethaneSource-20141216.png|alt=Marteko metano iturri eta putzu potentzialak|ezkerrera|thumb|Marteko metano iturri eta putzu potentzialak]][[Metano|Metanoa]] detektatu da Marteko atmosferan;<ref>{{Erreferentzia|izena=Vittorio|abizena=Formisano|izenburua=Detection of Methane in the Atmosphere of Mars|orrialdeak=1758–1761|hizkuntza=en|abizena2=Atreya|abizena3=Encrenaz|abizena4=Ignatiev|abizena5=Giuranna|izena2=Sushil|izena3=Thérèse|izena4=Nikolai|izena5=Marco|data=2004-10-28|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2004Sci...306.1758F|aldizkaria=Science|alea=5702|zenbakia=306|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.1101732|sartze-data=2018-10-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|abizena=esa|izenburua=Mars Express confirms methane in the Martian atmosphere|hizkuntza=en|url=http://www.esa.int/esaMI/Mars_Express/SEMZ0B57ESD_0.html|aldizkaria=European Space Agency|sartze-data=2018-10-15}}</ref> luma zabalduetan gertatzen da, eta profilen arabera, metanoa eskualde zehatzetan askatuko litzateke. Iparraldeko udan metanoaren kontzentrazioa 0.24 ppb ingurukoa da, eta neguan, 0,65 ppb ingurukoa.<ref>{{Erreferentzia|izena=Ian|abizena=Sample|izenburua=Nasa Mars rover finds organic matter in ancient lake bed|hizkuntza=en|data=2018-06-07|url=http://www.theguardian.com/science/2018/jun/07/nasa-mars-rover-finds-organic-matter-in-ancient-lake-bed|aldizkaria=the Guardian|sartze-data=2018-10-15}}</ref> 2003an, iparraldeko uda erdialdean, luma nagusian 19.000 metano tona metriko zeuden, eta 0,6 kilogramo segundoko iturri estimatua zuen.<ref name=":15">{{Erreferentzia|izena=M. J.|abizena=Mumma|izenburua=Strong Release of Methane on Mars in Northern Summer 2003|orrialdeak=1041–1045|hizkuntza=en|abizena2=Villanueva|abizena3=Novak|abizena4=Hewagama|abizena5=Bonev|abizena6=DiSanti|abizena7=Mandell|abizena8=Smith|izena2=G. L.|izena3=R. E.|izena4=T.|izena5=B. P.|izena6=M. A.|izena7=A. M.|izena8=M. D.|data=2009-02-20|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2009Sci...323.1041M|aldizkaria=Science|alea=5917|zenbakia=323|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.1165243|sartze-data=2018-10-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Eric|abizena=Hand|izenburua=Plumes of methane identified on Mars|orrialdeak=1018–1018|hizkuntza=en|data=2008-10-23|url=https://www.nature.com/articles/4551018a|aldizkaria=Nature|alea=7216|zenbakia=455|issn=0028-0836|doi=10.1038/4551018a|sartze-data=2018-10-15}}</ref> Profilek iradokitzen dute bi iturburu-eskualde egon daitezkeela, lehenengoa 30 ° N 260 ° W inguruan eta bigarrena 0 ° N 310 ° W inguruan.<ref name=":15" /> Marten urtean 270 tona metano ekoizten direla kalkulatzen da.<ref name=":15" /><ref>{{Erreferentzia|izena=Vladimir A.|abizena=Krasnopolsky|izenburua=Some problems related to the origin of methane on Mars|orrialdeak=359–367|hizkuntza=en|data=2006-02|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2006Icar..180..359K|aldizkaria=Icarus|alea=2|zenbakia=180|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2005.10.015|sartze-data=2018-10-15}}</ref>

 

 

[[Fitxategi:PIA18613-MarsMAVEN-Atmosphere-3UV-Views-20141014.jpg|alt=hidrogenoa) argi ultramorean (MAVEN)|thumb|Martetik ihes egiten duen atmosfera (karbonoa, oxigenoa eta hidrogenoa) argi ultramorean (MAVEN)<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA Mission Provides Its First Look at Martian Upper Atmosphere|url=http://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?release=2014-351|aldizkaria=NASA/JPL|sartze-data=2018-10-15}}</ref>]][[Mars Science Laboratory|''Curiosity'']] roverrak, 2012ko abuztuan Marten pausatu zenak, metano isotopo ezberdinen artean bereizteko gai da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Making Sense of Mars Methane - Astrobiology Magazine|hizkuntza=en|data=2008-06-09|url=https://www.astrobio.net/extreme-life/making-sense-of-mars-methane/|aldizkaria=Astrobiology Magazine|sartze-data=2018-10-15}}</ref> Nahiz eta misioaren helburua Marteko bizitza mikroskopikoa metanoaren iturri dela zehaztea izan, litekeena da bizitza mota horiek lurrazal azpian distantzia handira bizitzea, ibilgailuaren irismenetik kanpo.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA - Martian Methane Reveals the Red Planet is not a Dead Planet|hizkuntza=en|url=https://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/marsmethane.html|aldizkaria=www.nasa.gov|sartze-data=2018-10-15}}</ref> Laser espektrometro sintonizagarria (TLS) erabiliz egindako lehenengo neurketek adierazten dute 5 ppb baino metano gutxiago dagoela neurketa puntuan, lurreratzeko gunean.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA JPL|hizkuntza=en|url=http://www.ustream.tv/nasajpl|sartze-data=2018-10-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Curiosity Finds Methane on Mars, or Not - ScienceNOW|data=2012-11-05|url=https://web.archive.org/web/20121105070725/http://news.sciencemag.org/sciencenow/2012/11/curiosity-finds-methane-on-mars-.html|sartze-data=2018-10-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Curiosity Rover Finds No Methane on Mars — Yet|url=http://www.space.com/18333-mars-rover-curiosity-methane-measurements.html|aldizkaria=Space.com|sartze-data=2018-10-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Chang|izenburua=Hopes for Methane on Mars Deflated|hizkuntza=en|url=https://www.nytimes.com/2012/11/03/science/space/hopes-for-methane-on-mars-deflated.html|sartze-data=2018-10-15}}</ref> 2013ko irailaren 19an, [[NASA|NASAko]] zientzialariek adierazi zuten ez zutela atmosferan metanoa detektatu Curiosityrekin egindako neurketa gehiagoren ostean. Hori dela eta, ondorioztatu zuten gaur egun metanoa sortzen duten mikrobioen aktibitatea egoteko aukerak baxuak direla.<ref>{{Erreferentzia|izena=C. R.|abizena=Webster|izenburua=Low Upper Limit to Methane Abundance on Mars|orrialdeak=355–357|hizkuntza=en|abizena2=Mahaffy|abizena3=Atreya|abizena4=Flesch|abizena5=Farley|abizena6=Kemppinen|abizena7=Bridges|abizena8=Johnson|abizena9=Minitti|izena2=P. R.|izena3=S. K.|izena4=G. J.|izena5=K. A.|izena6=O.|izena7=N.|izena8=J. R.|izena9=M.|data=2013-09-19|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2013Sci...342..355W|aldizkaria=Science|alea=6156|zenbakia=342|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.1242902|sartze-data=2018-10-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Not a Whiff of Life on Mars {{!}} Science/AAAS {{!}} News|data=2013-09-20|url=https://archive.is/20130920191355/http://news.sciencemag.org/space/2013/09/mars-rover-finds-no-evidence-burps-and-farts|aldizkaria=archive.is|sartze-data=2018-10-15}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Kenneth|abizena=Chang|izenburua=Life on Mars? Well, Maybe Not|hizkuntza=en|url=https://www.nytimes.com/2013/09/20/science/space/mars-rover-comes-up-empty-in-search-for-methane.html|sartze-data=2018-10-15}}</ref>

In situ ikerketak egin dituzte Marten [[Viking programa#Lurrartze sonda: Viking Lander|''Viking'' lurrartze zundak]], ''[[Spirit]]'', ''[[Opportunity]]'' eta [[Mars Science Laboratory|''Curiosity'']] roverrek eta [[Phoenix (zunda)|Phoenix]] zundak. Datuek iradokitzen dute planeta gaur egun dena baino bizigarriagoa zela aitzinean, baina ez dakigu [[organismo]] bizidunak egon ziren ala ez. 1970eko hamarkadaren erdialdean ''Viking'' lurrartze zundek Marteko lurzoruan mikroorganismoak detektatzeko diseinatutako esperimentuak egin zituzten haien lurreratze lekuetan, eta emaitza positiboak izan zituzten: ura eta elikagaien esposizioa egin ondoren, karbono dioxidoaren igoera tenporala detektatu zen. Bizitzaren seinale hau ondoren eztabaidatua izan zen zientzialarien artean, [[Gilbert Levin]] NASAko zientzialariek ''Viking''ek bizia aurkitu ahal izan zuela adierazi zuenean. Viking programaren datuak berriro ere aztertu dira, gaur egun bizitza mota [[extremofilo]]en inguruan dagoen ezagutza kontuan hartuta, eta proba hauek ez zutela sofistikazio nahikorik ondorioztatu da. Probek bizitza (hipotetikoa) hil izana ere posible da.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NEW ANALYSIS OF VIKING MISSION RESULTS POINTS TO THE PRESENCE OF LIFE ON MARS|argitaletxea=Washington State University|hizkuntza=en|data=2006-01-05|url=https://news.wsu.edu/2006/01/05/new-analysis-of-viking-mission-results-points-to-the-presence-of-life-on-mars/|aldizkaria=WSU Insider|sartze-data=2018-10-16}}</ref> Phoenix zundak egindako probek erakutsi dute lurrak [[PH|pH]] [[alkali]]noa duela eta magnesioa, sodioa, potasio eta kloruroa dituela.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA - Phoenix Returns Treasure Trove for Science|hizkuntza=en|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/phoenix/news/phoenix-20080626.html|aldizkaria=www.nasa.gov|sartze-data=2018-10-16}}</ref> Lurzoruaren elikagaiak bizitza mantentzeko gai izan litezke, baina hala ere bizitzak argi ultramore indartsutik babestea egon beharko luke.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=NASA - NASA Field-Tests the First System Designed to Drill for Subsurface Martian Life|hizkuntza=en|url=http://www.nasa.gov/centers/ames/research/exploringtheuniverse/marsdrill_prt.htm|aldizkaria=www.nasa.gov|sartze-data=2018-10-16}}</ref> Marteko EETA79001 meteoritoaren azterketetan oinarrituta, soilik oso erresistenteak edo ondo babestutako bizitza forma organikoak biziraun dezakete.<ref>{{Erreferentzia|izena=Samuel P.|abizena=Kounaves|izenburua=Evidence of martian perchlorate, chlorate, and nitrate in Mars meteorite EETA79001: Implications for oxidants and organics|orrialdeak=206–213|hizkuntza=en|abizena2=Carrier|abizena3=O’Neil|abizena4=Stroble|abizena5=Claire|izena2=Brandi L.|izena3=Glen D.|izena4=Shannon T.|izena5=Mark W.|data=2014-02|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2014Icar..229..206K|aldizkaria=Icarus|zenbakia=229|issn=0019-1035|doi=10.1016/j.icarus.2013.11.012|sartze-data=2018-10-16}}</ref>

 

 

Zientzialariek proposatu dute [[ALH84001]] [[meteorito|meteoritoan]]. Marten sortutakoa dela uste dena, aurkitutako karbonato globuluak Marteko mikrobio fosilizatuak izan daitezkeela. Proposamen hau eszeptizismoarekin ikusi da, eta formen jatorri ez-organikoa proposatua izan da.<ref>{{Erreferentzia|izena=D.C.|abizena=Golden|izenburua=Evidence for exclusively inorganic formation of magnetite in Martian meteorite ALH84001|orrialdeak=681–695|hizkuntza=en|abizena2=Ming|abizena3=Morris|abizena4=Brearley|abizena5=Lauer|abizena6=Treiman|abizena7=Zolensky|abizena8=Schwandt|abizena9=Lofgren|izena2=D.W.|izena3=R.V.|izena4=A.J.|izena5=H.V.|izena6=A.H.|izena7=M.E.|izena8=C.S.|izena9=G.E.|data=2004-05|url=https://doi.org/10.2138/am-2004-5-602|aldizkaria=American Mineralogist|alea=5-6|zenbakia=89|issn=0003-004X|doi=10.2138/am-2004-5-602|sartze-data=2018-10-16}}</ref>

== Sateliteak ==

[[Fitxategi:Phobos_deimos_diff.jpg|thumb|Phobos eta Deimosen tamaina-konparaketa]]

 

Marteko azaletik, Phobos eta Deimosen mugimendua Lurreko Ilargiak egiten duenaren ezberdinak da. Phobos mendebaldetik agertzen da eta ekialdean ezkutatu, 11 ordu beranduago berriro ere agertuz. Deimos, orbita sinkronoaren kanpoaldean gutxigatik dago. [[Orbita sinkron]]oan egongo balitz, periodo orbitalak planetaren errotazio periodoarekin bat egingo luke. Desberdintasun txiki hau dela eta, ekialdetik espero den moduan igotzen da baina poliki-poliki. Deimosek 30 orduko orbita izan arren, 2,7 egun igarotzen dira ekuatorean legokeen behatzaile batentzat bere irteeratik sartu egiten den arte.<ref name=":18">{{Erreferentzia|izenburua=Phobos|hizkuntza=en|url=http://www.nineplanets.org/phobos.html|aldizkaria=www.nineplanets.org|sartze-data=2018-10-15}}</ref>

 

== Behaketa ==

 

Marte oposiziora hurbiltzen denean, [[atzeranzko mugimendu]] aldi bat hasten da. Horrek esan nahi du atzeko aldeko izarrekin alderatuta, begizta moduko mugimendu bat egiten ari denaren itxura emango duela. Atzeranzko mugimendu honen iraupena 72 egunekoa da eta Martek bere distira maximoa mugimendu horren erdian lortzen du.<ref>{{Erreferentzia|izena=Zeilik,|abizena=Michael.|izenburua=Astronomy: the evolving universe|orrialdea=14|argitaletxea=Cambridge University Press|data=2002|url=https://www.worldcat.org/oclc/46685453|edizioa=9th ed|isbn=0521800900|pmc=46685453|sartze-data=2018-10-16}}</ref>

 

==== Absolutua, gaur egungo daten inguruan ====

== Behaketen historia ==

Marteren behaketaren historia Marteren oposizioek markatzen dute, planeta Lurretik hurbilen dagoenean eta, beraz, errazen ikusten den momentua. Bi urtetik behin gertatzen da. Are eta nabarmenagoak dira, Marte perihelioan dagoenean gertatzen diren oposizioak, 15 eta 17 urtero gertatzen direnak. Periheliotik hurbil egotean, Lurretik are eta hurbilago dago.

{{Irudi multzo|direction=vertical|width=200|image1=Karte Mars Schiaparelli MKL1888.png|image2=Lowell Mars channels.jpg|image3=Mars HST Mollweide map 1999.png|caption1=Marteren mapa, [[Giovanni Schiaparelli]] astronomoak egina|caption2=Marteren marrazkia, Lowellek 1914 baino lehenago ikusi zuen gisan (hegoaldea goian)|caption3=Marteren mapa, [[Hubble espazio teleskopioa]]k egina, 1999ko oposiziotik hurbil (iparraldea goian)}}

 

 

Behaketek eraginda, [[Percival Lowell]] orientalistak 30 eta 45 cm-ko teleskopioak zituen [[Lowell Behatokia|behatoki]] bat eraiki zuen. Marte aztertzeko erabili zen, bai azkeneko oposizio perihelikoan, 1894ko martxoaren 18an, baita hurrengo oposizio ez hain egokietan. Hainbat liburu argitaratu zituen Marte eta bertako biziaren inguruan, publikoan eragin handia izan zutenak.<ref>{{Erreferentzia|izena=Basalla,|abizena=George,|izenburua=Civilized life in the universe : scientists on intelligent extraterrestrials|orrialdeak=67-88|argitaletxea=Oxford University Press|data=2006|url=https://www.worldcat.org/oclc/71787944|isbn=0195171810|pmc=71787944|sartze-data=2018-10-17}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izenburua=Life on Mars? You Read It Here First.|hizkuntza=en|url=https://www.nytimes.com/2015/09/30/insider/life-on-mars-you-read-it-here-first.html|sartze-data=2018-10-17}}</ref> [[Ubide]] horiek beste astronomo batzuek independenteki ere topatu zituzten, hala nola, [[Henri Joseph Perrotin]] eta [[Louis Thollon|Louis Thollonek]] Nizan, garai hartako teleskopio handienetako bat erabiliz.<ref>{{Erreferentzia|izena=K. Maria D.|abizena=Lane|izenburua=Geographers of Mars|orrialdeak=477–506|hizkuntza=en|data=2005-12|url=https://doi.org/10.1086/498590|aldizkaria=Isis|alea=4|zenbakia=96|issn=0021-1753|doi=10.1086/498590|sartze-data=2018-10-17}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=Perrotin, Henri|abizena=Joseph|izenburua=Observations des canaux de Mars|hizkuntza=en|data=1886|url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1886BuAsI...3..324P|aldizkaria=Bulletin Astronomique, Serie I|zenbakia=3|sartze-data=2018-10-17}}</ref>