Espainiako Gerra Zibila Donostian (1936): berrikuspenen arteko aldeak

{{sakontzeko|Gipuzkoako kanpaina}}

[[File:1937_gerratik_ihesi.jpg|thumb|Frontetik ihesi Bizkai aldera]][[File:1940 Himmler in Gipuzkoa plaza.jpg|thumb|Himmler Donostian (1940)]]

Irailaren 13an Donostia erori ondoren, iheslarien zutabeek mendebaldera alde egiteko modua aurkitu zuten. Fronteak, ordea, taigabe aurreratu zuen hainbat egunez, eta Gipuzkoako kostaldea okupatu [[Eibarko gudua (1936-1937)|Eibar pareraino]].<ref>Steer, George L. (2009 (1938)), 58-59. or. ''Pistolero style'' aritu ziren horretan, Steer-ek dioenez, 17 apaiz ere aipatzen ditu hildakoen artean.</ref> ''Nazionalek'' (militarrak, [[Ofentsiba Nazional-Sindikalistako Batzarren Espainiako Falangea|falangista]]<nowiki/>k, karlistak)<ref group="oh">Europako testuinguruan, [[Alderdi Nazional Faxista|Italiako faxistekin]] eta [[Alemaniako Langile Alderdi Nazionalsozialista|Alemaniako nazional-sozialistekin]] ideologiaz eta hartutako laguntzaz zuten lotura estuagatik, indar matxinatuen multzoari 'faxistak' ere deitu izan zaie, batez ere (baina ez bakarrik) giro ezkertiar eta errepublikazaleetan. 'Frankista' izena ez da hitz egokia gerraren lehen urteetarako, Franco kolpisten buruzagi eta alderdien talde batean beste bat baitzen.</ref> Gipuzkoa azpiratzen zuten bitartean, Kudeaketa Batzordea eratu zuten Gipuzkoa gobernatzeko (''Comisión Gestora''), indar matxinatuen arteko oreka zail batean. [[Antonio Arrue|Antonio Arrue Zarauz]] karlistak Gerrako Batzorde Karlistako (''Junta Carlista de Guerra'') presidentetza hartu zuen gutxienez 1937 hasiera arte, baita urrian bertan Kudeaketa Batzordearen osaeraren kontra protesta egin ere. Eskuindar indar desberdinen arteko tirabira horretan, euskal apaizen garbiketa eta exekuzioak hasi ziren, bereziki gogorrak Gipuzkoan.<ref name="Preston, Paul. 2013, 430-431. or"/>

 

{{Gehiago jakiteko|Donostiako historia#Frankismoa}}

Frontea Donostiatik urrundu ahala, Donostiara itzuli eta bertan hartu zuten ostatu gerra hasieran hiritik ihes egindako aristokrata eta pertsonaia publiko zein kazetari eskuindar udatiarrek. [[Banku]]ak eta saltokiak nolabaiteko normaltasunez funtzionatzen hasi ziren eta hotel berriak ireki ziren, gerraren zalapartatik aparte. [[II. Mundu Gerra]] hastearekin batera, [[Donostiako historia|Donostia]] nazioarteko agenteen, diplomatikoen eta erretagoardiako patxadarako hiri bihurtu zen.<ref>Artola, Miguel (ed.). 2001, 159. or.</ref> 1939an [[Musika Hamabostaldia]] sortu zen eta horren hasierako egoitza [[Kursaal kasinoa|Kursaal Antzokia]]n ezarri zen. Gero, 1940. urtean [[Victoria Eugenia Antzokia|Victoria Eugenia]] Antzokira aldatu zen. Bertako herri xumeak, ordea, ez zuen finezia hori dastatu ahal izan.

[[File:Entrevista_entre_Franco_y_el_conde_Ciano_en_San_Sebastián_en_julio_de_1939.jpg|thumb|upright|left|Ciano kondearen bisitako Francoren garaipen desfilea]]

1939ko uztailean, [[Francisco Franco|Franco]] lehendabiziko aldiz joan zen Donostiara, hirian ponperiaz prestatu eta ospatutakoa, tartean zela sinboloen eta ezohiko su artifizialen erakustaldia; izan ere, aldi berean, [[Galeazzo Ciano]] italiar ministroa etorri zen bisitan, II. Mundu Gerraren atarian.<ref name="669 Días, 00:11'25">''669 días'', 00:11'25"</ref> [[1940]]<nowiki/>an, Francok beste bi aldiz bisitatu zuen hiria eta, bestalde, urriaren 19tik aurrera, [[Heinrich Himmler]] bertaratu zen, lau egunetan Hitler diktadorearekin [[Hendaiako elkarrizketa|Hendaian egitekoa zen elkarrizketa]] prestatzeko eta bi erregimenotako segurtasun eta errepresio indarren arteko lankidetza estutzeko.<ref name="669 Días, 00:17'00">''669 días'', 00:17'00"</ref><ref group="oh">Bi diktadoreen arteko Hendaiako bilkura urriaren 23ko arratsaldean egin zen; prestaketak Aieteko Jauregian egin zituzten agintari frankistek; ikus ''669 días'', 00:17'45".</ref>

 

Donostia [[Francisco Franco|Franco diktadorea]]ren udako opor-egoitza bihurtzen hasi zen, eta udalak "ohore hori eskertzeko" haren eskuetan jarri zuen [[Aiete jauregia|Aieteko jauregia]]; bada, diktadorearen udaldien lorratzean, Donostiako bidea hartu zuten Espainiako hainbat funtzionariok eta handikik ere.<ref>Artola, Miguel (ed.). 2001, 154-156, 158. or.</ref> Udalak ia erabat galdu zuen bere funtzionaltasuna, eta ez zen alkate egonkorra edukitzen hasi 1942 arte. Beste euskal hiriburuetan ohi zen bezala, boterea [[Ofentsiba Nazional-Sindikalistako Batzordeen Espainiako Falangea|falangisten]] eta [[Karlismo|tradizionalisten]] artean banatu zen. Oreka zail horretan, Gipuzkoako [[gobernadore zibil]]ari botere bereziak eman zitzaizkion jarduera politiko guztien kontrola izateko eta errepresiorako; karguak jarri eta kendu egiten zituen udalean eta aldundian, tartean zirela alkateak, zinegotziak, ahaldun nagusiak, etab.<ref group="oh">Aldaketa gutxirekin hala jarraitu zuen diktadurak iraun bitartean. Gehienetan kargudunak falangista kanpotarrak izaten ziren, erregimeneko postuetan igotzeko irrikaz zeudenak; ikus Artola, Miguel (ed.). 2001, 159. or.</ref>

 

==Oroimena==